اندیمشک؛ جهانشهر ریلی ایران
در نقطه آغاز شمال خوزستان، آنجا که آخرین قله زاگرس در دل دشت خوزستان آرام می‌گیرد، شهری است که میراث‌دار یک قرن همراهی با راه‌آهن سراسری ایران است. این شهر در صد سال اخیر به واسطه عبور راه‌آهن سراسری از دل خود، وقایع و حوادث زیادی را شاهد بوده و کتابی است پر رمز و راز از تاریخ معاصر ایران.
ایمان مولایی‌نژاد، فعال و راهنمای گردشگری، در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده است، به موضوع سابقه و قدمت شهر اندیمشک پرداخته است.
متن یادداشت بدین شرح است:
«نخستین نشانه‌های جهانی بودن این شهر از منظر راه‌آهن از همان بدو ورود این صنعت به جغرافیایش شکل گرفت. در دوره‌ای که ایران فاقد صنعت راه‌آهن بود و از کشورهای همسایه عقب مانده بود، دولت ایران ناگزیر به استخدام شرکت‌های خارجی جهت به سرانجام رساندن پروژه‌ای حدودا ۱۴۰۰ کیلومتری با عنوان راه‌آهن سراسری شمال به جنوب، گرفت و مهندسان و متخصصان راه‌آهن از کشورهای مختلف راهی ایران شدند. شرکت یولن قسمت‌های جنوبی ایستگاه راه‌آهن اندیمشک را احداث کرد و در ۱۵ دی ۱۳۰۸ مسیر ریلی این شهر افتتاح شد. در سال‌های بعد با توجه به سیل خوزستان و تخریب قسمتی از مسیر ریلی، قسمت‌های شمالی ایستگاه راه‌آهن اندیمشک به تیمی متشکل از مهندس کارول و نیروهای ایرانی واگذار شد تا آنکه با توجه به کندی پیشرفت پروژه، تصمیم دولت بر آن شد که کار را به شیوه‌ای دیگر به سرانجام برساند. در نتیجه شرکت سوئدی ـ دانمارکی کامپساکس که پیش از این در ساخت راه‌آهن ترکیه مشغول بود، به عنوان مشاور پروژه وارد ایران شد و مسیر باقی‌مانده راه‌آهن ایران را به قطعه‌های مختلف تقسیم کرد تا جهت عملیات اجرایی به پیمانکاران واگذار کند. شرکت ایتالیایی آنژیولینی بالوکا» و شرکت ایرانی فرانسوی «رژی – کاساکوفسکی» از جمله شرکت‌های خارجی ساخت مسیر ریلی اندیمشک بودند. مزارهای به جای مانده از کارکنان خارجی ساخت راه‌آهن در ایستگاه و مسیر شهبازان، تله‌زنگ، تنگ دو و تونل شماره شش ناحیه راه‌آهن زاگرس، همگی گواه سهیم بودن ملیت‌های مختلف در به ثمر رساندن مسیر ریلی اندیمشک است.
پس از افتتاح راه‌آهن سراسری ایران در شهریور ۱۳۱۷ و به فاصله اندکی، جنگ جهانی دوم آغاز شد و کشورهای آمریکا و انگلیس کمک‌های خود به شوروی سابق را از طریق مسیری موسوم به دالان پارسی به شمال کشور حمل می‌کردند.
شهر اندیمشک به واسطه عبور مسیر ریلی و جاده‌ای، محل تردد و ترانزیت بسیاری از آن محموله‌ها بود تا آنجا که در قسمتی از شهر، شرکت لیتل دیترویت که مقر اصلی آن در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریکاست، اقدام به احداث کارخانه‌ای جهت مونتاژ قطعات ماشین و هواپیما کرد و اندیمشک در زبان کارکنان آن شرکت به لیتل دیترویت یا دیترویت کوچک (بزرگترین مرکز خودروسازی آمریکا در شهر دیترویت واقع شده است) معروف شد. این شرکت اولین کارخانه مونتاژ ماشین در ایران بود که از سال ۱۳۲۱ و در بحبوبه جنگ جهانی دوم در شهر اندیمشک فعالیت می‌کرد.
ناحیه راه‌آهن زاگرس (لرستان سابق) در سال ۱۳۲۵ خورشیدی به مرکزیت اندیمشک تشکیل شد. این ناحیه، به دلیل ویژگی‌هایی همچون توپوگرافی منطقه، شرایط جغرافیایی، هندسه پیچیده خط و مسیر کوهستانی صعب‌العبور، شعاع قوس‌های زیاد، وجود اختلاف ارتفاع زیاد در طول مسیر، وجود ابنیه و سازه‌های خاص و منحصربه‌فرد همچون پل‌ها و تونل‌ها، تربیت و پرورش نیروهای متخصص فراوان در تمامی رسته‌های شغلی در یک قرن اخیر و وجود هنرستان راه آهن در این شهر به «دانشگاه راه‌آهن ایران» معروف است.
مهندس علی انتظام‌وزیری، نخستین رییس این ناحیه، از دیپلمه‌های مدرسه صنعتی ایران و آلمان سابق و جز عده ۳۰ نفری بود که در سال ۱۳۰۹ خورشیدی از طرف وزارت راه به آلمان اعزام شدند و در راه‌آهن مرکزی برلین تحصیلات خود را در رشته جریه ادامه دادند. قاب عکس او در جایگاه مدیران ادوار مختلف این ناحیه در ورودی موزه راه‌آهن اندیمشک در معرض دید بازدیدکنندگان است .
در اواخر دهه ۳۰ خورشیدی، مقدمات ساخت ششمین سد مرتفع دنیا در اندیمشک فراهم شد. ساخت سد دز باز همپای شرکت‌های تراز اول عمرانی دنیا را به اندیمشک فراهم کرد. قسمت عمده‌ای از مصالح و ادوات و تجهیزات ساخت این سد بتنی دوقوسی از طریق راه‌آهن به اندیمشک وارد و سپس از طریق جاده‌ای اختصاصی از مرکز این شهر به ساختگاه سد منتقل شد .
طرح اتصال ریلی ایران به عراق در دهه ۳۰ خورشیدی از طریق ساخت راه‌آهن اندیمشک به العماره عراق و نهایتا بغداد از جمله طرح‌های ناتمام راه‌آهن ایران بعد از پیمان بغداد بود که نقش استراتژیک این شهر را در تحولات تاریخی صد سال اخیر کشور نشان می‌دهد؛ هر چند این طرح به دلایل مختلفی به مرحله اجرا نرسید.
در نیمه دوم دهه ۵۰ خورشیدی، شرکت فرانسوی اسپی باتینیول، که همان پیمانکار ساخت نیروگاه اتمی دارخوین نیز بود، به شهر اندیمشک وارد شد و با ساخت مجتمعی اقامتی شامل سینما، مدرسه، باشگاه تفریحی و... مقدمات حضور جمعی از کارکنان آن شرکت برای انجام عملیات جوش درز ریل جهت ساخت ریل‌های طویل برای احداث خط دوم راه‌آهن برقی اندیمشک ـ اهواز و اندیمشک ـ لرستان را فراهم آورد که البته این طرح ناتمام باقی ماند
راه‌آهن اندیمشک در دوران جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، نقشی پررنگ در دفاع از کشور بر عهده داشت. انتقال رزمندگان و ادوات و تجهیزات جنگ، این ایستگاه را به نقطه‌ای حساس در راه‌آهن ایران تبدیل کرد تا آنجا که در بمباران چهارم آذر ۱۳۶۵ که طولانی‌ترین بمباران هوایی تاریخ ایران و دومین در دنیا بعد از جنگ جهانی دوم است، محوطه راه‌آهن اندیمشک یکی از اهداف اصلی آن بمباران یک ساعت و ۴۵ دقیقه‌ای بود. از راه‌آهن اندیمشک به واسطه تلاش‌ها و خدمات بی‌وقفه پرسنل آن در پشتیبانی نیروها و بازسازی مسیرهای ریلی در دوران دفاع مقدس، به عنوان «ارتش دوم ایران» یاد می‌شود. بازسازی و استفاده از پل تله‌زنگ با وجود ۱۲ مرتبه حمله هوایی عراق علیه این اثر شاخص راه‌آهن، گواه پایمردی و فداکاری کارکنان راه‌آهن در آن دوران است.
ناحیه راه‌آهن زاگرس به مرکزیت اندیمشک، دارای بیشترین تعداد شهید در بین کلیه نواحی راه‌آهن کشور و تمام ادارات استان خوزستان در دوران دفاع مقدس بوده است. از بین ۴۰ شهید این اداره کل ۱۵ تن از آنان در بمباران هوایی ۵۴ فروند هواپیمای عراقی در روز چهارم آذر ۱۳۶۵ به شهادت رسیدند.
در سال‌های اخیر و با توجه به اهتمام وزارت میراث فرهنگی نسبت به ثبت و حفظ میراث صنعتی، مقدمات ثبت ملی مسیر راه‌آهن سراسری انجام گرفت و نهایتا در مردادماه ۱۴۰۰، راه‌آهن سراسری ایران به عنوان نخستین اثر صنعتی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
اندیمشک اولین شهر ایران است که با اختصاص فضایی ویژه شامل قسمتی از سوله انبار توشه راه‌آهن و سازه‌ای با قدمت روزهای نخستین ساخت راه‌آهن سراسری، اقدام به راه‌اندازی نخستین موزه تخصصی راه‌آهن در کشور کرد .
قطار گردشگری این شهر در نوروز ۹۶ و ۹۷ از اولین قطارهای گردشگری کشور بود که سهم زیادی در معرفی جاذبه‌های گردشگری ریلی به عموم مردم ایفا کرد.
با توجه به ثبت ملی و متعاقبا ثبت جهانی راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران در مرداد ۱۴۰۰ و عبور درصد قابل‌توجهی از این مسیر از محدوده شهرستان اندیمشک و ناحیه راه‌آهن زاگرس (حدود ۱۲ درصد از مسیر ثبت جهانی راه‌آهن ایران در فهرست یونسکو) از اندیمشک به عنوان «شهر جهانی راه آهن» و «ریل شهر ایران» یاد می‌شود.
وجود جاذبه‌هایی چون پل شهبازان (مرتفع‌ترین پل دره‌ای راه‌آهن ایران به ارتفاع ۵۰ متر)، پل دم دم به ارتفاع ۴۰ متر، تونل‌های شاهی و شاهپور به عنوان دومین و سومین تونل‌های طویل راه‌آهن سراسری ایران، وجود تنگه‌های فنی با چشم‌اندازهای بکر و زیبا از جمله «تنگ چهار» به عنوان فنی‌ترین تنگه راه‌آهن سراسری راه آهن ایران، قدیمی‌ترین پل معلق ماشین‌رو ایران(پل معلق گهرش)، بناهای سنگی و آجری در طول مسیر و... اندیمشک را به «قطب گردشگری ریلی خوزستان» تبدیل کرده است.
پایگاه استانی میراث جهانی راه‌آهن ایران اخیرا در این شهر راه‌اندازی شده و زمینه معرفی اندیمشک به عنوان «جهان شهر ریلی ایران» را به صورت ویژه دنبال می‌کند.
با توجه به دسترسی آسان آثار ثبت جهانی خوزستان در شهرهای شوش و شوشتر از طریق راه‌آهن اندیمشک و وجود راه‌آهن در این ۲ شهر تاریخی، صنعت راه‌آهن که خود از آثار ثبت جهانی ایران است، زمینه‌ساز پیوند شهرهای اندیمشک، شوش و شوشتر در قالب مسیر ریلی شده و از این سه شهر با عنوان مثلث جهانی گردشگری خوزستان یاد می‌شود. فاصله ایستگاه راه‌آهن اندیمشک از چغازنبیل ۷۷ کیلومتر، از آسیاب‌های شوشتر ۷۴ کیلومتر و از کاروانسرای ثبت جهانی افضل شوشتر ۷۳ کیلومتر است.
بهترین زمان سفرهای ریلی به اندیمشک اواخر پاییز تا اوایل بهار است ولی اگر به دنبال تجربه‌ای هیجان‌انگیز در فصل گرم خوزستان هستید می‌توانید از هر جای ایران خود را به ایستگاه راه‌آهن اندیمشک رسانده، با طی کردن ۱۷ کیلومتر به تفرجگاه ساحلی قلعه مختار بروید و از آنجا با همراهی راهنمایان محلی و سوار شدن بر قایق به دره آبی «چم سبز» رفته تا شاهد خنک‌ترین و مهیج‌ترین مقصد گردشگری تابستانی ایران باشید.»
منبع:ایسنا/ایمان مولایی نژاد
خوزتوریسم
