خوزتوریسم

موکب‌هایی ساده از دل مردم

مردم میهمان نواز خوزستان با امکانات محدود اما قلبی بزرگ در مسیر پیاده‌روی زائران حسینی موکب‌هایی برپا کرده‌اند. این موکب‌ها نه با زرق‌وبرق شهری بلکه با ساده‌ترین امکانات مانند نان محلی، چای ذغالی،آبی خنک و خرمای نخلستان‌های خودشان، جلوه‌ای از میزبانی خالصانه و بی ریا را به نمایش گذاشته‌اند. آنها با نیتی پاک و بدون هیچ چشم‌داشتی با تمام وجود از زائران امام حسین (ع) پذیرایی می‌کنند.

عکس:ایرنا/علی معرف

آیین و سنن کهن محرم شوشتر در مسجد شیخ‌جعفر شوشتری (ره) شهرستان شوشتر برگزار شد

همزمان ماه محرم و ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) در راستای احیا و حفظ آیین و سنن کهن محرم، مداحی و نواهای محرمی کهن دیار شوشتر برنامه ای به همت اداره میراث فرهنگی گددشگری و صنایع دستی شوشتر و هیأت های مذهبی و عزاداران حسینی ، صبح روز جمعه ( وم امرداد۱۴۰۴ ) ، در مسجد شیخ جعفرشوشتری (ره) برگزار گردید.

از جمله برنامه های اجرا شده می توان به آیین کهن سبیل خوانی (سبیل عطشان) و نواختن دُهُل و سُرنا وآین ای واویلا که از سنت های قدیمی شوشتر می باشند اشاره نمود.

در ادامه این رویداد فرهنگی مذهبی نواها و مداحی های سنتی کهن شهر شوشتر توسط پیرغلامان و سینه سوختگان اهل بیت عصمت و طهارت به اجرا در آمد.
هدف از اجرای این برنامه حفظ آیین‌ و سنن محرمی و جلوگیری از فراموشی این سنت‌های بومی در قالب ترویج میراث معنوی حاکم بر این کهن شهر بوده و از دلایل انتخاب محل انجام این مراسم برای چنین موضوعی می‌توان به شخصیت برجسته علمی و دینی مالک این بنا در جهان اسلام و همینطور به تاریخی بودن این مسجد بعنوان بخشی از مجموعه حاج شیخ جعفر شوشتری اشاره نمود که البته از گذشته تاکنون یکی از محل های اصلی برای ترویج فرهنگ شیعیان در این شهر بشمار می رفته است.

در پایان این رویداد که با استقبال کم نظیر مردمی همراه بود، به پاس سال ها خدمتگزاری صادقانه و خالصانه پیرغلامان امام حسین(ع) مراتب تقدیر از ایشان با لوح تقدیر و تندیس نماد نخل مقام حسین شوشتراز طرف گروه طلا سازی محمود و اداره میراث میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی شوشتر به عمل آمد .

شایان ذکر است، این برنامه با حضور چشم گیر اقشار مردم و محبان اهل بیت (ع) و همراهی جمعی از مسئولین محلی و استانی انجام گردید.

بخش دوم عکسها در ادامه نوشته

گزارش تصویری کامل در ادامه نوشته

"کتاب دایر المعارف محرم شوشتر رونمایی شد

"کتاب دایر المعارف محرم شوشتر" به نگارشِ شاعر، نویسنده و عاشورا پژوه شوشتر، محمّدعلی صالحه(مهدی‌آبادی)؛ کتابی با موضوع و به عنوان شناسنامه‌ی مستند عزاداری در شوشتر شامل سنت‌ها، آیین‌ها و تمام مراسم اجرایی در ماه محرم و صفر می‌باشد که در طی مدت یک دهه توسط ایشان تهیه گردیده است.

استاد صالحه در مورد چاپ کتاب، چنین توضیح دادند:

این کتاب با نام "دایره‌المعارف محرم در شوشتر"، حاصل یک دهه تلاش و پیگیری‌های جدّی، تحقیق، پژوهش، مصاحبه های فراوان میدانی بصورت شبانه‌روزی می‌باشد که با توجه به فوتِ بسیاری از پیشکسوتان و بزرگانِ تعزیه‌خوان، روضه‌خوان، وعاظ هیئتی‌ها و افراد مطلعِ قدیمی، به سختی توانسته شد اطلاعاتی در خصوص سنت‌ها و آیین‌های عزاداری در محرم و صفرِ شوشتر، از دیگر معمّرین و مطّلعین بدست آورده وثبت شود.

تا حد امکان سعی گردید تا زندگینامه‌های قابل توجهی از علمای واعظ، منبری‌ها، روضه‌خوانان، نوحه‌سرایان، نوحه‌خوانان، روضه‌خوانانِ نوحه‌سرا، نوحه‌خوانانِ نوحه‌سرا، عرفا و دانشمندانِ نوحه‌سرا، چهره‌ها و بانیان سرشناسِ شبیه خوانی‌ها، سبیل‌خوانان، واویلاخوانان، سرنانوازان، نخل‌کشان، شیدونه‌برداران، حجله‌برداران، دُهُل‌سُرنانوازی، علم‌گردانی، روضه‌هایی که بر روی سکوها، بقاع، مساجد و روضه‌های خانگی برگزار می‌گردید، معرفی هیئت‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی، دهل‌نقاره و آنچه که به نام سنت عزاداری در شوشتر بوده است که بالغ بر نود(۹۰) بخش جداگانه می‌باشد، را بدست آورم و برای آنکه دانش پژوهان در هر رتبه، مقام و مقطع سنی و تحصیلی به راحتی بتوانند کتاب را مطالعه نمایند در نظر گرفتم که کتاب را بصورت نثر بسیار روان با اشاراتی گوناگون به تاریخ و جغرافیای شهر تدوین کنم و آنچه که در شهر شوشتر به لحاظ عزاداری مرسوم بوده است را تهیه و در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهم.

کتاب دایره‌المعارف محرم در شوشتر، مجموعه‌ای از مستندات تاریخی، هنری، فرهنگی، تعزیه، شبیه‌خوانی و عزاداری است که علاوه بر نگاشتن تاریخ عزاداری و بیان سنت‌ها و آیین‌ها در ماه محرم و صفر، به موضوعات پیرامونی بحث و نگاشتنِ دانستنی‌ها و فرازهایی از تاریخ شوشتر که شاید مرتبط با محرم نباشد ولی در جهت تنویرِ ذهن و روشن نمودن موضوع بسیار مفید بوده است اشارات قابل توجه و جالبی شده که بر جذابیت مطالعه‌ی کتاب افزوده است و این اشارات در ادامه ی موضوع و یا در پاورقی‌های کتاب آورده شده.

در هر بخش از کتاب حکایاتی خواندنی و شنیدنی بصورت مستند آورده شده است که مطالعه‌ی آن‌ها شیرین و بیانگر تاریخ عزاداری در شوشتر می باشد.

این کتاب نفیس را که در حدود ۱۶۰۰ صفحه و در قطع رَحلی به چاپ می‌رسد و دارای حدود۶۰۰ تصویر عاشورایی از قدیم و معاصر، انتخاب شده از حدود ۱۳۰۰۰ عکسِ تحویل گرفته شده می‌باشد.

این کتاب با حضور جمعی از مسولین شهری و استانی و علاقه مندان به فرهنگ و هنر و دسته جات عزاداری در مسجد آیت‌الله آل‌طیّب شوشتر پایتخت مقتل خوانی ایران ، دوشنبه‌ شب، مورخ: ۱۶ تیرماه ۱۴۰۴ رونمایی شد.

علاقه‌مندان می‌ توانند *کتاب نفیس دایره‌المعارف محرم در شوشتر* را که در حدود ۱۶۰۰ صفحه و در دو جلد قطع رَحلی به چاپ می‌رسد و دارای حدود۶۰۰ تصویر عاشورایی از قدیم و معاصر، انتخاب شده از حدود ۱۳۰۰۰ (سیزده هزار) عکسِ تحویل گرفته شده می‌باشد، به مبلغ ۵/۰۰۰/۰۰۰ تومان (پنج میلیون تومان) تهیه و مبلغ را به شماره کارت آقای ایرج متقی‌زاده (انتشارات میراث ماندگار در شهرستان قم) واریز و تصویرِ تاییدیه واریزی را از طریق واتس‌آپ به شماره 09163226128 (آقای سعید مخیری) مسئول کتابخانه علامه شیخ شوشتری، ارسال نمایند.

شماره کارت به نام ایرج متقی‌زاده (انتشارات میراث ماندگار) تقدیم می‌گردد:
َشماره کارت بانک تجارت
5859831117644129

عکس:-حسین زرگران فرمانداری شوشتر..ابوالفضل مهدی پور ...فرمانداری شوشتر

آیین مشعل گردانی محرم در بهبهان

از جمله رسوم قدیمی كه در روزهای دهه ی اول محرم برگزار می شود، رسم مشعل گردانی بهبهانی ها است. در گذشته مشعل هایی با پنج شعله در هر محله بین عزاداران گردانده می شد. مردم مشعل را در جلوی هر محله روشن كرده تا نور و روشنایی محفل گردد، سپس در بین عزاداران و سینه زنان گردانده می شد.

آتش و روشنایی از عهد باستان تاكنون در فرهنگ ایران زمین وجود داشته و مورد احترام بوده چرا كه آن را نماد نور، روشنی، حرارت و پاكی می دانستند.

محله ی پَر یكی از محله های قدیمی شهر بهبهان است كه مشعل گردانی را حفظ كرده و این آیین در شب عاشورا در آن اجرا می شود.

مشعل ها از جنس آهن هستند و دارای سه شاخه(همانند مشعل محله بدیعا)، چهار یا پنج شاخه(مانند مشعل محله پَر) به شكل استوانه ای كه با فاصله به یكدیگر مرتبط و همه به پایه ی بلند اصلی كه بلندترین شعله است متصل شده اند. برای شعله ور كردن آتش مشعل از چند روز پیش از فرا رسیدن محرم و اجرای آیین، پارچه های كهنه به وسیله ی مردم محل جمع آوری می شود.

پارچه ها را به شكل لوله شده آماده كرده و درون ظرفی پر از نفت می خیسانند تا دیرتر بسوزند. بعدها بعضی از محله ها از فانوس به جای مشعل استفاده كردند كه راحت تر بود. این مشعل یك نفر چرخاننده و دو نفر همراه كمكی دارد. رسم بر این است كه ابتدا در شب عاشورا میان سینه زنان آن را یك بار می چرخانند و سپس در خانه هایی كه در محدوده ی محله، نذوراتی دارند، چرخانده می شود.
به تدریج مشعل های قدیمی كنار گذاشته شد و كم كم به دست فراموشی سپرده شدند.
تا سال 1350 مشعل گردانی در بهبهان رواج داشته و از آن پس رفته رفته اجرای آن كمتر شده و هم اكنون برگزاری این آیین تنها محدود به یك نقطه و محله از این شهر شده است.

عکاس: میلاد خراسانی

محرم در شوشتر، آیین‌ها و سنت‌ها در ماه محرم

کتاب دایره‌المعارف محرم در شوشتر، حاصل یک دهه تلاش و پیگیری‌های جدی، تحقیق، پژوهش، مصاحبه‌های فراوان میدانی به‌صورت شبانه‌روزی است که با توجه به درگذشت بسیاری از پیشکسوتان و بزرگانِ تعزیه‌خوان، روضه‌خوان، وعاظ هیئتی‌ها و افراد مطلعِ قدیمی، به سختی توانسته شد اطلاعاتی در خصوص سنت‌ها و آیین‌های عزاداری در محرم و صفرِ شوشتر، از دیگر معمرین و مطلعین بدست آورده و ثبت شود.

مجتبی گهستونی، فعال رسانه در یادداشتی نوشت:

دوشنبه ۱۶ تیرماه ۱۴۰۴، آیین رویداد رونمایی از کتاب ۲ جلدی «دایره المعارف محرم در شوشتر»، پایتخت مقتل‌خوانی ایران برگزار می‌شود.

کتاب «دایره المعارف محرم در شوشتر» شامل آیین‌ها، سنت‎ها و مراسم اجرایی در ماه محرم و صفر به قلم شاعر، نویسنده و عاشورا پژوه شوشتر، استاد محمّدعلی صالحه (مهدی‌آبادی) است.

کتاب دایره‌المعارف محرم در شوشتر، حاصل یک دهه تلاش و پیگیری‌های جدی، تحقیق، پژوهش، مصاحبه‌های فراوان میدانی به‌صورت شبانه‌روزی است که با توجه به درگذشت بسیاری از پیشکسوتان و بزرگانِ تعزیه‌خوان، روضه‌خوان، وعاظ هیئتی‌ها و افراد مطلعِ قدیمی، به سختی توانسته شد اطلاعاتی در خصوص سنت‌ها و آیین‌های عزاداری در محرم و صفرِ شوشتر، از دیگر معمرین و مطلعین بدست آورده و ثبت شود.

به گواه پژوهشگر این کتاب، سعی شد تا زندگینامه‌های قابل توجهی از علمای واعظ، منبری‌ها، روضه‌خوانان، نوحه‌سرایان، نوحه‌خوانان، روضه‌خوانانِ نوحه‌سرا، نوحه‌خوانانِ نوحه‌سرا، عرفا و دانشمندانِ نوحه‌سرا، چهره‌ها و بانیان سرشناسِ شبیه خوانی‌ها، سبیل‌خوانان، واویلاخوانان، سرنانوازان، نخل‌کشان، شیدونه‌برداران، حجله‌برداران، دُهُل‌سُرنانوازی، علم‌گردانی، روضه‌هایی که بر روی سکوها، بقاع، مساجد و روضه‌های خانگی برگزار می‌شد، معرفی هیئت‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی، دهل‌نقاره و آنچه که به نام سنت عزاداری در شوشتر بوده است که بالغ بر نود بخش جداگانه است، تهیه شود.

نویسنده کتاب «دایره المعارف محرم در شوشتر»، برای آنکه دانش پژوهان در هر رتبه، مقام و مقطع سنی و تحصیلی به راحتی بتوانند کتاب را مطالعه نمایند در نظر گرفت که کتاب را به‌صورت نثر بسیار روان با اشاراتی گوناگون به تاریخ و جغرافیای شهر تدوین کند و آنچه که در شهر شوشتر به لحاظ عزاداری مرسوم بوده است را تهیه و در اختیار خوانندگان قرار دهد.

تمام مطالب این کتاب برگرفته از اشاراتی که از کتب مرجع به عنوان سند و همچنین گفتگو با معمرین، سالخوردگان، مسئولین هیئت‌ها و دیگر مطلعین که طی سالها تحقیق و مصاحبه‌ی میدانی از آنان بدست آمد، در این کتاب ثبت و ضبط شده است.

کتاب دایره‌المعارف محرم در شوشتر، مجموعه‌ای از مستندات تاریخی، هنری، فرهنگی، تعزیه، شبیه‌خوانی و عزاداری است. علاوه بر نگاشتن تاریخ عزاداری و بیان سنت‌ها و آیین‌ها در ماه محرم و صفر، به موضوعات پیرامونی بحث و نگاشتنِ دانستنی‌ها و فرازهایی از تاریخ شوشتر که شاید مرتبط با محرم نباشد ولی در راستای تنویرِ ذهن و روشن نمودن موضوع بسیار مفید بوده است اشارات قابل توجه و جالبی شده که بر جذابیت مطالعه‌ کتاب افزوده است و این اشارات در ادامه‌ی موضوع و یا در پاورقی‌های کتاب آورده شده است.

پرداختن به زندگینامه‌ جامع بسیاری از علمای واعظ، معرفی تعداد زیادی از شاعرانِ کهن و نامدارِ متأخر و معاصر که علاوه بر سرودن شعر کلاسیک به نوحه‌سرایی نیز می‌پرداخته‌اند، عرفا و دانشمندانی شهیر که وعظ و نوحه‌سرایی نیز می‌کرده‌اند، معرفی بیش از حدود ۲۰۰ ملای روضه‌خوان، معرفی تعداد زیادی از منبری‌ها و تهیه‌ی زندگینامه برای برخی از آنان، تعزیه گردانان، شرح شبیه خوانی‌ها، معرفی جمع کثیری از نوحه‌خوانان قدیم و معاصر شوشتر، معرفی و شرح جامع شیدونه‌ها، نخل‌ها و حجله‌های عزاداری، معرفیِ ثبت و شرح مجالس روضه‌خوانی در بقاع، مساجد، روضه‌های خانگی، روضه‌خوانی بر روی سکوها، شرحی بر دُهُل سُرنا و معرفی و تهیه‌ی زندگینامه‌ تعداد زیادی از نوازندگان دُهُل سُرنا، شرحی جامع بر علم برداری، شرحی جامع بر سبیل‌خوانی و معرفی سبیل‌خوان‌ها، شرحی بر واویلاخوانی و معرفی واویلاخوان‌ها، شرحی جامع بر دهل‌های هشت‌گوش (دهل نقاره)، معرفی هیئت‌های سینه‌زنی، هیئت های زنجیرزنی و... بسیار بدیع و جدید می‌باشد که از زمان ظهور تشیع در شوشتر تاکنون (زمان ورود میر نجم‌الدین محمود مرعشی به شوشتر)، چنین کتابی از سوی هیچ مورخ، نویسنده، سیاح واهل قلم تألیف و چاپ نشده و برای اولین مرتبه است که با این محتوا و جامعیت به این موضوع مهم جهت معرفی و شناخت منادیان محرم و عاشورا در شوشتر و نحوه‌ی عزاداری در آن پرداخته شده است.

در طول چندین سال تحقیق و پژوهش برای تدوین کتاب دایره المعارف محرّم در شوشتر، فراخوان‌های بسیاری انجام شد و با افراد مرتبط و زیادی موضوع در میان گذاشته شد و هر کس، هر مطلبی که به خاطر داشت، ارائه می‌نمود و صحبت‌های آنان چه به‌صورت نوشتاری و چه به‌صورت ضبط صوت، ثبت و مستند در نزد نگارنده باقی مانده است.

طی تحقیقات و پژوهش‌های بعمل آمده در چندین سال، با حدود ۳۵۰ نفر از معمرین، مطلعین، سالمندان، هیئتی‌ها و افرادی که از رویدادها و اخبار محرّم در شوشتر اطلاعاتی داشته بودند، ساعت‌ها مصاحبه میدانی انجام و گفتگو شد. همچنین از بالغ بر ۶۰ کتاب خطّی و چاپی به‌جز دست نوشته‌های قدیمی، به عنوان منبع که در خصوص مفاخر و چهره‌های مذهبی شوشتر مطالب داشتند، با ذکرِ نام آن‌ها در این کتاب، استفاده شد.

در هر بخش از کتاب حکایاتی خواندنی و شنیدنی بصورت مستند آورده شده است که مطالعه‌ی آن‌ها شیرین و بیانگر تاریخ عزاداری در شوشتر است.

کتاب «دایره المعارف محرم در شوشتر» در دو جلد توسط انتشارات میراث ماندگار به چاپ رسیده است.

پیگیری برای ثبت ملی تعزیه «شهر حر»

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شوش از تلاش و پیگیری برای ثبت ملی آیین تعزیه در «شهر حر» از توابع شوش خبر داد.

به‌گزارش میراث آریا، حسن ناصر بیان کرد: با توجه به پیشینه تاریخی تعزیه در شهر حر در نظر است تا با همکاری اداره کل میراث فرهنگی خوزستان نسبت به ثبت ملی آن اقدام شود.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شوش افزود: شهر حر از توابع شهرستان شوش را می‌توان به‌عنوان پرچمدار برگزاری تعزیه در خوزستان نامید.

او خاطرنشان کرد: این شهر در عاشورای حسینی میزبان عزاداران از نقاط مختلف خوزستان است. میراث معنوی تعزیه شهر حر با بیش از ۲۵۰ سال سابقه هر ساله در میدان مرکزی شهر برگزار می‌شود و بازگوکننده مشکلات و شکنجه‌ها کاروان امام حسین (ع) از مدینه تا کربلاست.

ناصر گفت: این رویداد به‌قدری با مردم این دیار عجین است که در کیفیت برگزاری آن همه سهیم‌اند. نقش‌آفرینان این تئاتر بزرگ میدانی خود مردم شهر هستند و این رویداد نقش مهمی در پرورش انسان‌های موثر و فرهیخته این دیار طی این سال‌ها داشته است.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شوش همچنین با بیان اینکه شهرستان شوش دو تعزیه میدانی بزرگ را هر ساله میزبانی می‌کند، خاطرنشان کرد: تعزیه میدانی شوش که به ثبت ملی رسیده هر ساله در محوطه تاریخی سایت جهانی میزبان عزاداران است.

ناصر ادامه داد: این دو میراث معنوی عاشورایی گرانبهای شهرستان در صورت اتخاذ تدابیری متناسب با این رویدادها می‌تواند در حوزه گردشگری مذهبی نقش بی‌بدلیلی ایفا کنند.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شوش گفت: شوش یکی از مقاصد مردم خوزستان در اربعین حسینی است که این سلسله رویدادها زنجیره‌ای خود اهمیت مذهبی سرزمین و مردم شهرستان شوش را بازگو می‌کند.

تعزیه شوش؛ میراثی معنوی با بیش از یک قرن قدمت

شهر شوش به عنوان کانون عزاداران و عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی، محل برگزاری بزرگترین تعزیه و شبیه خوانی کشور است.

در این آیین واقعه کربلا به صورت تعزیه و شبیه خوانی با حضور هزاران نفر از عزاداران و سوگواران حسینی از نقاط مختلف استان خوزستان و دیگر استان‌های کشور به تصویر کشیده شد

این آیین که از سابقه صد ساله برخوردار است و در میراث ملی کشور نیز ثبت شده در روز عاشورا اجرا می‌شود.

. در این تعزیه، حماسه کربلا و رویارویی امام حسین (ع) و یاران با وفایش با لشکر یزیدیان به صورت میدانی به تصویر کشیده شد و مردم و گردشگران عزادار از سراسر کشور با مشاهده این تعزیه اشک ماتم ریخته و بر سر و سینه خود زدند.

بیان اشعار مختلف در وصف امام حسین (ع) و دلاوری یارانش از جمله ویژگی‌های این تعزیه است.

تعزیه شهرستان شوش دانیال در استان خوزستان یکی از بزرگ‌ترین تعزیه‌های میدانی کشور است که در سال ۱۳۸۷ در صدمین سال برگزاری به عنوان میراث‌فرهنگی معنوی به ثبت‌ ﻣﻠﯽ رسید.

تعزیه‌خوانی در این شهر از سال ۱۲۸۵ آغاز شده است و بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد. هرسال جمعیت زیادی از شهرهای مختلف استان و کشور، در روز عاشورا برای دیدن این تعزیه به شوش می‌آیند تا این شبیه‌خوانی را از نزدیک ببینند.

هرسال با شروع محرم در شهرستان شوش، شور حسینی برپا است و این شهرستان به‌صورت کانونی ثابت برای عزاداران تبدیل می‌شود

عکس:سید حامد موسوی/ایسنا

پوشش سنتی محرم و روایت آیین‌های عاشورایی در فرهنگ ایرانی/ پوشیدن عشق، گره زدن ایمان

با فرا رسیدن ماه محرم، ایرانِ فرهنگی بار دیگر به صحنه‌ای از همدلی، سوگواری و آیین‌های اصیل تبدیل می‌شود. در این میان، پوشش سنتی مردم در مراسم عزاداری نه‌تنها نشانی از احترام به ساحت سیدالشهدا (ع) است، بلکه خود بخشی از میراث معنوی و نماد هویتی هر قوم محسوب می‌شود. از «چپرپیچ» بختیاری‌ها تا «عصابه» زنان عرب خوزستان و «دستار» لرستانی‌ها، هر لباس روایتی از وفاداری و اندوه دارد.

با آغاز ماه محرم، فضای سراسر ایران رنگ عزا به خود می‌گیرد. پوشش سیاه نه‌تنها نشانه‌ای از اندوه، بلکه تجلی احترام و بیعتی تاریخی با قیام عاشورا است. در میان اقوام مختلف ایرانی، آیین پوشش در عزاداری‌ها به گونه‌ای خاص طراحی شده که همواره با نشانه‌های فرهنگی و نمادهای بومی همراه است؛ آیین‌هایی که با گذر زمان نه‌تنها فراموش نشده‌اند، بلکه با صلابت بیشتری حفظ و احیا می‌شوند.

این گزارش نگاهی دارد به چهار نمونه شاخص از پوشش‌های سنتی در عزاداری محرم که در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و یزد رایج‌اند و به‌مثابه سند زنده‌ای از پیوند فرهنگ، دین و هویت جمعی عمل می‌کنند.

لرستان؛ دستار سیاه، نشان رزم و عزا

در خرم‌آباد، پلدختر و الشتر، «دستار سیاه» پوششی نمادین برای مردان و زنان عزادار است. این پارچه نخی یا پنبه‌ای به طول ۲ تا ۳ متر با نقوش ساده و تیره‌دوزی‌شده، به شیوه‌ای خاص بر سر و سینه بسته می‌شود. دو سر پارچه پس از پیچیده شدن به دور سر، به‌صورت ضربدری روی سینه انداخته می‌شود؛ گاه آزاد و گاه گره‌خورده زیر گلو. این پوشش نه‌تنها نماد سوگ، بلکه برگرفته از سنت رزم در دوران کهن نیز هست.

چهارمحال و بختیاری؛ چپرپیچ، سوگ‌نوشته‌ای بر سینه زنان

زنان بختیاری در ایام محرم، به‌ویژه هنگام گل‌مالی، «چپرپیچ» را به‌عنوان شال عزاداری بر تن می‌کنند. این شال سیاه از پشم یا نخ، با عرض ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر و حاشیه‌دوزی ساده، از پشت گردن آغاز شده و با گذر از سینه، دور کمر بسته یا رها می‌شود. در مناطق کوهستانی، این شال با سنجاق‌های فلزی بزرگ ثابت می‌شود تا حین آیین‌هایی چون سینه‌زنی، نظم و وقار پوشش حفظ گردد. چپرپیچ نمادی از همدردی با حضرت زینب (س) است؛ همدردی‌ای که با گل و اشک آمیخته شده است.

خوزستان؛ عصابه، نماد خاک‌نشینی وفاداران

در میان زنان عرب خوزستان، «عصابه» پوششی شاخص در آیین‌های محرم است. این پارچه مستطیلی سیاه با طول ۲ تا ۳ متر و عرضی نزدیک به ۸۰ سانتی‌متر، با نقش‌های تیره یا نقره‌ای دوخته شده و به‌گونه‌ای بسته می‌شود که از زیر چانه عبور کرده و در پشت سر گره می‌خورد. در برخی مراسم، عصابه را با گل می‌آلایند؛ کنشی نمادین که وفاداری به خاک کربلا و جان‌فشانی در مسیر حق را بازنمایی می‌کند. زنان در هنگام عزاداری، بخش جلوی عصابه را تا روی چشم پایین می‌کشند؛ نشانی از شرم، حیا و مشارکت در اندوه زینب‌وار.

یزد؛ سفیدپوشی زرتشتیان در نخل‌برداری

در سنتی ستودنی، زرتشتیان یزد نیز در کنار مسلمانان در آیین‌های عزاداری سیدالشهدا (ع) مشارکت دارند. آنان در مراسم باشکوه نخل‌برداری، جامه سفید بر تن می‌کنند؛ رنگی که در فرهنگ زرتشتی نماد نور و پاکی است. این هم‌پوشانی نمادین، نشان‌دهنده وحدت اقوام و ادیان در پاسداشت حقیقت، آزادگی و کرامت انسانی است. زرتشتیان هم‌زمان با حضور در آتشکده‌ها، به‌صورت داوطلبانه در بخش‌هایی از مراسم عمومی نیز مشارکت می‌کنند.

پوشش‌های سنتی عزاداری در ایران، صرفاً ابزار پوشش نیستند؛ بلکه متون خاموشی‌اند که با زبان رنگ، بافت، شکل و آیین سخن می‌گویند. از سیاه‌پوشی عاشقانه لرستانی‌ها تا سوگواری با گل و شال در بختیاری، هر قوم روایتی منحصربه‌فرد از عشق به حسین (ع) دارد. این میراث پوششی، اگرچه در سوگ زاده شده، اما در جان فرهنگ ایرانی، همچون پرچمی از نور و آگاهی به اهتزاز درآمده است.

آیین شیدونه نماد مذهبی در شهرهای دزفول و شوشتر

آیین شیدانه یا شیدونه در محرم یکی از مراسم‌های سنتی و مذهبی است که در برخی از مناطق ایران، به‌ویژه در خوزستان، برگزار می‌شود. این آیین با حمل شیدونه‌های چوبی مزین به تصاویری از وقایع عاشورا و تمثال‌های اهل بیت (ع) همراه است. در این مقاله از بیتوته، به معرفی جزئیات و ویژگی‌های این مراسم پرداخته می‌شود.

آیین‌های عزاداری ماه محرم، به ویژه در کشور ایران، از ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی برجسته‌ای برخوردارند. این مراسم نه‌تنها یادآور فداکاری‌ها و ایثارگری‌های اهل بیت پیامبر اسلام، بلکه نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم با این واقعه تاریخی است. یکی از آیین‌های ویژه عزاداری که در برخی از شهرهای ایران، به‌ویژه در خوزستان و مناطق دزفول و شوشتر، برگزار می‌شود، مراسم حمل شیدونه (که گاهی به‌نام شیدانه نیز شناخته می‌شود) است. این مراسم با استفاده از شیدونه‌هایی چوبی که نمادهایی مذهبی از امامان معصوم و شهدای کربلا را به تصویر می‌کشند، اجرا می‌شود.

شیدونه یا شیدانه یک سازه چوبی است که به‌صورت چهارگوش و طاقدار ساخته می‌شود و به‌عنوان نمادی از ضریح یا حجله‌های مذهبی در آیین‌های عزاداری محرم به‌ویژه در دزفول و شوشتر استفاده می‌شود. این سازه معمولاً دارای چهار طاق است که بر روی آن نقاشی‌ها و تصاویری از وقایع عاشورا یا تمثال‌هایی از امامان شیعه به ویژه اهل بیت پیامبر اسلام (ص) به تصویر کشیده شده‌اند. شیدونه‌ها به‌طور خاص در روزهای تاسوعا و عاشورا حمل می‌شوند و در کنار دسته‌های عزاداری به حرکت درمی‌آیند.

آیین شیدونه ریشه در آیین‌های باستانی و مذهبی ایرانیان دارد. این مراسم به‌ویژه در مناطق خوزستان از دیرباز به‌عنوان نمادی از پیوند میان مردم و اهل بیت (ع) برگزار می‌شده است. به گفته برخی از پژوهشگران، این آیین می‌تواند ریشه در مراسمی داشته باشد که در گذشته برای یادبود شهدای جنگ‌ها و افراد بزرگ برگزار می‌شد. با گذشت زمان و با توجه به اهمیت واقعه عاشورا، این آیین به‌ویژه در ماه محرم و در ایام عاشورا، با تغییراتی در قالب عزاداری امام حسین (ع) برگزار شد.

شیدونه‌ها معمولاً از چوب ساخته می‌شوند و به‌صورت مشبک طراحی می‌شوند تا سبک و قابل حمل باشند. این سازه‌ها معمولاً در ابعاد مختلف ساخته می‌شوند و دارای چهار طاق هستند که در بالای آن گلدسته‌هایی قرار دارد. دیواره‌های شیدونه‌ها به رنگ‌های مختلف تزئین می‌شوند و اغلب با نقاشی‌هایی از وقایع عاشورا، تمثال‌های امام حسین (ع) و دیگر ائمه معصومین (ع)، و اشعار مذهبی آراسته می‌شوند. در برخی از شیدونه‌ها، کتیبه‌های شعر از اشعار معروفی همچون شعر محتشم کاشانی نیز نوشته می‌شود.

شیدونه‌ها در آیین‌های عزاداری محرم به‌ویژه در دزفول و شوشتر نقش ویژه‌ای دارند. این سازه‌های چوبی به‌طور معمول در روزهای تاسوعا و عاشورا در مسیرهای عزاداری حرکت داده می‌شوند. شیدونه‌ها به‌عنوان نمادی از ضریح‌ها و حجله‌های اهل بیت (ع) به‌شمار می‌روند. در گذشته، شیدونه‌ها توسط عزاداران بر دوش خود حمل می‌شد و به‌ویژه در دسته‌های سینه‌زنی حرکت می‌کردند. امروزه، به‌جای حمل شیدونه‌ها بر دوش، این سازه‌ها غالباً توسط خودروها در دسته‌های عزاداری حرکت داده می‌شوند.

در کنار شیدونه‌ها، مردم نذورات خود را که شامل خرما، حلوا، نان و سایر خوراکی‌ها می‌شود، قرار می‌دهند تا عزاداران از آن به‌عنوان نمادی از تبرک استفاده کنند. در حین حرکت شیدونه‌ها، دسته‌های عزاداری همراه با سینه‌زنی و یزله خوانی حرکت می‌کنند و شور و هیجان ویژه‌ای به مراسم می‌دهند.

شیدونه‌ها در انواع مختلف ساخته می‌شوند و هر کدام به‌نام یکی از معصومین یا شهدای کربلا نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال، شیدونه حضرت علی اکبر (ع) یا شیدونه حضرت قاسم (ع) از جمله مشهورترین انواع شیدونه‌ها هستند. هر شیدونه مختص به یک محله است و به‌طور معمول در محل‌های مشخصی از شهر نصب می‌شود. این شیدونه‌ها علاوه بر جنبه مذهبی، به‌عنوان نمادهای هویت محلی و فرهنگی نیز شناخته می‌شوند.

آیین شیدونه در شهرهای دزفول و شوشتر با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود. در دزفول، شیدونه‌ها به‌عنوان نمادهایی ثابت در محله‌ها نصب می‌شوند و به‌طور معمول در ایام محرم با تزئیناتی خاص به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا به نمایش گذاشته می‌شوند. در شوشتر، برخلاف دزفول، شیدونه‌ها معمولاً به‌طور متحرک در مسیرهای عزاداری حرکت می‌کنند. در این شهر، شیدونه‌ها از جنس چوب سبک‌تر از نخل ساخته می‌شوند تا حمل آنها راحت‌تر باشد و به‌راحتی در مسیرهای مختلف حرکت کنند.

آیین شیدونه دارای معانی عمیق مذهبی و فرهنگی است. این مراسم به‌ویژه در روزهای عاشورا یادآور فداکاری‌ها و ایثارگری‌های اهل بیت پیامبر اسلام (ص) است. شیدونه‌ها نه‌تنها نماد عزاداری بلکه نماد محبت و ارادت مردم به اهل بیت (ع) و به‌ویژه امام حسین (ع) و شهدای کربلا هستند. حمل شیدونه‌ها در دسته‌های عزاداری، نمایش اتحاد و همبستگی مردم در پیروی از آموزه‌های اهل بیت (ع) و گرامیداشت شهدای کربلا است.

آیین شیدانه یا شیدونه در محرم، یک مراسم مذهبی است که در آن شیدونه‌هایی چوبی با تزئینات مذهبی و نقاشی‌های مرتبط با واقعه عاشورا به حرکت در می‌آید. این شیدونه‌ها معمولاً در دهه اول محرم در برخی از شهرهای ایران مانند دزفول و شوشتر به عزاداران امام حسین (ع) تعلق می‌گیرد.

شیدونه‌ها سازه‌هایی چوبی با طاق‌های مشبک هستند که با نقاشی‌هایی از وقایع عاشورا و تمثال‌های اهل بیت (ع) تزئین می‌شوند. این سازه‌ها به‌طور خاص در عزاداری محرم به‌ویژه در روزهای عاشورا و تاسوعا به حرکت درمی‌آیند و نذورات مختلفی مانند خرما و حلوا در آن‌ها قرار می‌دهند.

شیدونه‌ها معمولاً به نام یکی از فرزندان امام حسین (ع) یا اهل بیت (ع) نامگذاری می‌شوند، مانند شیدونه حضرت علی‌اکبر (ع)، شیدونه حضرت قاسم (ع)، یا شیدونه حضرت زینب (ع). این نامگذاری‌ها به‌منظور یادآوری فداکاری‌های آنها در کربلا انجام می‌شود.

این مراسم بیشتر در مناطق جنوبی ایران، به‌ویژه در دزفول و شوشتر برگزار می‌شود. در این مناطق، شیدونه‌ها در مساجد، حسینیه‌ها و محله‌های مختلف نصب می‌شوند و به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا

آیین شیدونه یا شیدانه یکی از آیین‌های مهم و خاص عزاداری محرم در خوزستان است که با شکوه و عظمت در دزفول و شوشتر برگزار می‌شود. این مراسم که با حمل شیدونه‌های چوبی آراسته به تصاویر عاشورا و تمثال‌های ائمه (ع) همراه است، نه‌تنها یادآور فداکاری‌های اهل بیت (ع) است بلکه پیوند عمیق مردم با این واقعه تاریخی و مذهبی را نشان می‌دهد. آیین شیدونه به‌عنوان یک سنت فرهنگی و مذهبی ارزشمند، همچنان در میان مردم این مناطق با شور و شعف خاصی برگزار می‌شود و به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا در سراسر شهرها و محله‌های مختلف تجلی می‌یابد.

آیین زفاف القاسم(ع) و سینی گردانی در خرمشهر

در آیینی باشکوه و معنوی، مراسم زفاف حضرت القاسم(ع) در شب هشتم محرم در شهر مقاوم خرمشهر برگزار شد.

این مراسم پرشور، با حضور عزاداران حسینی و با روایتی تأثیرگذار از ایثار و عشق به امامت همراه بود مردم غیور خرمشهر، با اجرای نمایشی نمادین از عروسی القاسم بن الحسن(ع) یاد و نام این شهید جوان کربلا را زنده نگه داشتند و بار دیگر وفاداری خود را به آرمان‌های امام حسین(ع) نشان دادند.

یکی از جلوه‌های عشق و ارادت مردم خوزستان به صاحب این روزها، حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع)، آیینی است که به سینی‌گردانی حضرت قاسم(ع) شهرت دارد. این آیین در نقاط بسیاری از استان خوزستان برگزار می‌شود و به سبب قدمتی که میان مردم بندر ماهشهر دارد، به نام مردم این شهر به ثبت ملی رسیده است. این آیین به شماره ۱۴۴۵ در تاریخ ۱ مهر ۱۳۹۶ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.

مراسم عروسی قاسم در اکثر شهرهای خوزستان در روز هشتم ماه محرم برگزار می‌شود

. به این مراسم در زبان محلی «عرس القاسم» می‌گویند.

مراسم عروسی حضرت قاسم مردانه و زنانه برگزار می‌شود. مجلس زنانه معمولاً در یکی از خانه‌های محل یا حسینیه اجرا می‌شود؛ به این صورت که یک حجله نصب می‌شود و هنگام اجرای مراسم، بانوان سینی‌های خود را در تاریکی که فقط شمع‌های سینی روشن هستند به دور حجله می‌چرخانند و سایر بانوان با سینه‌زنی آن‌ها را همراهی می‌کنند.

محتویات این سینی‌ها عبارت بود از پارچه سبز که نماد پاکی و قداست است و همچنین لباس رزم اهل بیت(ع) در روز عاشورا که به رشادت یاران امام حسین(ع) اشاره دارد. حنا، نماد زینت و آراستگی برای عروس در زمان قدیم و اشاره به دامادی حضرت قاسم در واقعه عاشورا دارد.

شمع نمادی از روشنایی و پاکی و جاودانگی است و به مظلومیت یاران امام اشاره دارد.

گلاب نیز نماد تازگی و طراوت و نماد باروری و تداوم زندگی است و به ازدواج حضرت قاسم(ع) در واقعه عاشورا اشاره دارد.

برگ‌های گل یاس یا به نام محلی «موم»، نماد راستی، صداقت، عشق، دوستی و معصومیت است که به عشق پاک و معصومیت حضرت قاسم(ع) اشاره دارد.

اسپند(اسفند) نیز برای جلوگیری از چشم زخم در این سینی‌ها گذاشته می‌شود. محتویات دیگر سینی‌ها شامل تنقلاتی همچون کیک و کلوچه، بیسکوییت، شیرینی، میوه و... است که بین کودکان تقسیم می‌کنند.

بعد از تزیئن سینی‎ها، آن‌ها را به ردیف قرار داده و با پارچه سبز روی سینی‌ها را می‌پوشانند.

به رسم دیرینه و هرساله به یاد این جوان شهید دشت کربلا به صورت نمادین مراسم «سینی حضرت قاسم» در شامگاه هشت محرم برگزار می‌شود.

عکس:فرید حمودی/فارس