نخستین سینماهای سیّار ایران در آبادان
آبادان دهه 1340 خورشیدی با جمعیت نیم ملیون نفری خود 28 سینمای عمومی بزرگ داشت که بالاترین آمار در میان شهرهای ایران بود. به عبارتی اگر بخواهیم به نسبت جمعیت بسنجیم تعداد سینماهای آبادان حتی از سینماهای تهران نیز بیشتر بود. تهران هفت میلیون نفری در آن زمان حدودا 80 سینما داشت که البته این آمار در پایان این دهه از مرز یک صد سینما گذشت.
اما داستان سینماهای سیار آبادان، که نخستین سینماهای سیار در ایران به شمار می آیند، به اوایل دهه 1330 بازمی گردد؛ یعنی زمانی که تعداد سینماهای عمومی آبادان، اندک و کم شمار بود. این سینماها که شرکت نفت متولی آنها بود، همان گونه که از اسم شان پیدا است، وضعیتی متفاوت با سینمای ثابت داشتند و طبعا کارکرد آنها نیز متفاوت بود.
عمده ترین وظیفه سینماهای سیار اطلاع رسانی عمومی در عرصه های مختلف از اجتماعی و اقتصادی گرفته، تا سیاسی و آموزشی بود. تقریبا تمام فیلم هایی که به نمایش درمی آمدند، صامت بودند و یا حداکثر زیرنویسی به زبان انگلیسی داشتند. در چنین وضعیتی، یکی از متصدیان پخش با بلند گوی دستی، شرح ماوقَع می فرمود و توضیحاتی به زبان فارسی به مردم می داد.
به این ترتیب سینماهای سیار، برخلاف تصور موجود، فیلم سینمایی پخش نمی کردند، بلکه وظیفه عمومی آنها در چند رده زیر خلاصه می شد.
الف: پخش فیلم های کوتاه خبری. مثلا سفر مقامات، جهت بازدیدهای استانی یا افتتاح تاسیسات نفتی در آبادان!
ب: آشنا کردن مردم با علایم و نشانه های راهنمایی و رانندگی، بویژه هماهنگ کردن حیوانات توسط صاحبان اصلی آنها جهت عبور و مرور از خیابان ها و جاده ها .
ج: ارایه فیلم های کوتاه آموزشی، مثلا آموزش نقشِ پشه آنوفل در اشاعه بیماری های فصلی، در نهرهایی که غالبا در نخلستان های پیرامون شهر آبادان، باعث انتقال بیماری های مُسری، مانند وبا یا مالاریا می شدند. همچنین فیلم های کوتاه به زبان ساده؛ در مورد ایجاد قارچ کچلی و شیوه های جلوگیری از آن! و گاهی هم نحوه مراجعه مردم به مراکز درمانی معرفی شده از سوی بهداری شرکت نفت.
سینماهای سیار در ابتدا به وسیله خودروهای جیپ کوچک که در هر کوی و برزنی، بساط خود را پهن می کردند، عرضه می شدند. معمولا پرده را بالای چیپ به صورت لوله شده، حمل می کردند و پروژکتور داخل خودرو جای می گرفت و به محض پیدا شدن مکان و زمان مناسب پرده به جایی نصب می شد و پروژکتور فیلم را از داخل جیپ روی پرده می تاباند.
سینماهای سیار معمولا کار خود را از غروب و در مناطق شلوغ و پر رفت و آمد آغاز می کردند. این کار یک دلیل عمده داشت. کم نور شدن هوا جهت رویت بهتر فیلم روی پرده! چون در روز با آن روشنایی شدید خورشید چنین کاری عملا غیر ممکن بود.
در واقع می توان گفت سینمای سیار به این گونه خاص آبادان و برخی شهرهای اطراف مثل مسجد سلیمان بود، هر چند بعدها سینماهای سیار به طور پراکنده و با اهداف آموزشی و تبلیغی توسط نهادهای دولتی در نقاط مختلف کشور مورد استفاده قرار گرفت.
در نوع پیشرفته سینماهای سیار، همان طور که در عکس ها می بینید «پرده نمایش» به صورت سقف کاذب، بالای کامیون قرار می گرفت راننده پس از یافتن مکان مناسب، سقف کاذب را به صورت کشویی پایین می داد، به شکلی که به بدنه کامیون تکیه می کرد، پس از آن پروژکتور را به بیرون از کامیون انتقال می دادند و فیلم را روی پرده می تابانیدند.
در مدل های قدیمی تر، که اصلا به آبادان نیامد، اما در کشورهای خارجی رواج داشت، سینمای سیار به صورت یک سه چرخه بزرگ، به حرکت در می آمد. صفحه نمایش کوچکی مثلا در حدود «یک در دو» داشت که ثابت بود و پروژکتور، از پشت به صفحه نمایشِ شفافِ آن نور می تاباند. در واقع می شد این وسیله را چیزی میان شهر فرنگ و سینما نامید. پس از اتمام نمایش نیز، کرکره کوچکی روی صفحه نمایش کشیده می شد تا از آسیب های احتمالی مصون بماند!
پس از افزایش نسبی سینماهای آبادان، سینماهای سیار رو به کاهش گذاشت. زیرا کپی همین فیلم ها به سینماهای موجود داده شد تا به عنوان «پیش پرده» به نمایش درآیند. اواخر دهه چهل نیز به واسطه ورود انواع تلویزیون و گسترش آن در میان خانواده ها، بساط سینماهای سیار به حداقل رسید. به طوری که در پایان همین دهه، برای همیشه به موزه پیوستند.
احمد کعبی فلاحیه
منبع:http://www.petromuseum.ir
خوزتوریسم
