خوزتوریسم

آرمگاه یعقوب لیث صفاری

آرامگاه یعقوب لیث صفاری یکی از اماکن تاریخی و گردشگری شهر دزفول است. شهرستان دزفول از جمله مناطقی است که بناهای آرامگاهی زیادی را در خود جای داده است.

بناهای آرامگاهی دزفول به سبک­ های مختلفی ساخته شده­اند؛ از جمله این آرامگاه­ها بنایی است که مردم محلی آن را مقبره­ شاهزاده ابوالقاسم و محققین آرامگاه یعقوب لیث صفاری می‌خوانند.

در معماری اسلامی ایران آرامگاه­ها از لحاظ تعداد پس از مساجد در رتبه­ دوم قرار دارند و علاوه بر ویژگی اصلی و کاربردی آن­ها به ­عنوان مکانی برای دفن افراد شاخص، منزلت و جایگاهی ویژه در اعتقادات مذهبی عامه مردم دارند. استان خوزستان به­عنوان یکی از دروازه­های ورود اسلام به ایران در شکل­گیری بناهای آرامگاهی اسلامی جایگاه منحصر­به­فردی دارد و تعداد فراوانی از این قبیل بناها در استان خوزستان و به­خصوص در شهرستان دزفول ساخته شده است.

قدیمی­ترین بخش آرامگاه یعقوب لیث در دوره­ صفویه شکل گرفته است و از دوره­ قاجار تا دوره­ معاصر الحاقاتی به ­بنا و تزئینات آن افزوده و یا بخش‌هایی از بنا حذف شده است تا شکل امروز­ی آن را بسازد. این اثر در خارج از محوطه­ مسکونی روستای شاه­آباد و در میان یک گورستان قدیمی واقع شده و پوشش گیاهی اطراف آن شامل درختان کنار(سدر) و بوته ­زار است.

باتوجه به محوطه­سازی در اطراف بنا کف مجموعه بنا پایین­تر از سطح محوطه قرار دارد. کارکرد اصلی بنا آرامگاهی و یادمانی است. پلان بنا شامل سه بخش ورودی یا کفش‌کن، شبستان فرعی و شبستان اصلی است که ضریح در آن قرار دارد. عمده­ مصالح بنا آجر و سنگ و تزیینات آن شامل کاشی­کاری و آجر­کاری است. این بنا در سال ۱۳۸۷ خورشیدی با قدمت سلجوقی-قاجار به ­ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

گنبد آرامگاه یعقوب لیث ویژگی بارز و زیبای این بنا است؛ این گنبدها در دیدگاه اهل فن مضرس یا اورچین خوانده می­شود. این نوع گنبدها از ویژگی­های غالب بناهای آرامگاهی جنوب و جنوب ­غربی ایران است که علاوه بر این آرامگاه، در آرامگاه امامزاده رودبند دزفول نیز به‌کار رفته است. گنبدهای اورچین به دو دسته گنبد با قاعده ستاره­ای یا کوکبی و گنبد با قاعده­ کثیر­الاضلاع منتظم تقسیم می‌شود و گنبد این بنا از نوع گنبد با قاعده کثیرالاضلاع منتظم است

. مصالح اصلی در ساخت این گنبد آجر است و از گچ برای تزیین و پوشش آن استفاده شده است. ضریح آرامگاه در زیر گنبد اورچین قرار گرفته است؛ این ضریح از چوب با پنجره­های مشبک فلزی ساخته شده، فاقد صندوقچه و یا سنگ قبر است و محل سنگ قبر با چیدن آجر مشخص شده است. همچنین، ضریح دارای کتیبه ­ای فلزی از جنس برنج با مضمون آیات قرآن است.

هویت شخص مدفون در آرامگاه در هاله­ای از ابهام است. برخی از محققان آرامگاه را مدفن شیخ ابوالقاسم بن رمضان می­دانند. اما در دیدگاه عموم اینجا مقبره یعقوب لیث، بنیان­گذار حکومت صفاریان، است. راجع به ­اصل و نسب یعقوب لیث در کتب تاریخی روایات مختلفی نقل شده است که برخی از آنها مبتنی بر حقیقت نیست. یعقوب لیث بزرگ­مردی است که در راه احیا و استقلال ایران سال‌ها با دشمنان این سرزمین به ­جنگ و ستیز مشغول بود.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری حدوداً در فاصله­ ۱۰ کیلومتری دزفول و در روستایی به ­نام شاه­آباد قرار دارد. برای دسترسی به این جاذبه­ تاریخی باید جاده­ دزفول به شوشتر را با وسیله­ نقلیه طی کرد. در انتهای جاده و سمت راست آن بعد از عبور از منطقه سیاه منصور جاده­ای وجود دارد که به این روستا و آرامگاه منتهی می­شود. از جاذبه­­های دیگری که در نزدیکی مقبره­ یعقوب لیث و شهر دزفول قرار دارد

. یعقوب لیث سرسلسله حکومت صفاریان، در سال ۲۴۷ هجری قمری اولین حکومت ایرانی بعد از اسلام را تشکیل داد. او نخستین کسی بود که زبان پارسی را ۲۰۰ سال پس از ورود اسلام به ایران، به عنوان زبان رسمی ایران اعلام کرد.

عکس ـ سپیده سلمان‌وندی/ اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی خوزستان

گورستانی که شیرها از آن نگهبانی می کنند

شیرها همیشه جایگاه خاصی نزد انسان‌ها داشته‌اند؛ چراکه این گربه‌سان بزرگ همیشه نماد قدرت بوده. شیرها تا جایی مورد توجه قرار گرفته‌اند که حتی پایشان به گورستان‌ها هم باز شده.

در گورستان کهباد (شهسوار) بختیاری‌ها می‌توان حدود ۸۰ نمونه از شیر سنگی‌ها را دید. این شیرها از قدرت و وجهه اجتماعی صاحب گور خبر می‌دهند. هنگامی‌که وارد قبرستان تاریخی و باستانی کهباد در شهسوار ایذه می‌شوید، با انبوهی از شیرهای سنگی یا به قول بختیاری‌ها «برد سنگی» تاریخی روبه‌رو می‌شوید که در کنار یا روی قبرها خودنمایی می‌کنند. نمونه شیرهای سنگی لرستان را می‌توان در همدان، فارس، خوزستان، ایذه، لالی، اندیکا، مسجد سلیمان و شوشتر هم دید. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، این شیرها احتمالا به دوران مادها مربوط می‌شوند.

درباره اینکه چرا گذشتگان این شیرهای سنگی را که ساختنشان آسان هم نبوده، تراشیده‌اند، نقل قول‌های متفاوتی وجود دارد. خیلی‌ها اعتقاد دارند که شیرهای سنگی‌ نماد افراد قدرتمند و باصلابت هستند. برای همین به نشانه قدرتمند بودن فرد متوفا، بعد از مرگشان روی مزارشان شیر سنگی گذاشته‌اند.

یک عده دیگر هم بر این باورند که شیر سنگی مختص افراد قدرتمند نبوده و روی قبر افرادی که در میان مردم روستا یا شهرشان وجهه خوبی داشته و مورد محبت و علاقه مردم بوده، کار گذاشته می‌شد. اما به قول مجتبی گهستونی – دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان – مهم‌ترین دلیل وجود شیرهای سنگی بر سر مزارها قدرتمند بودن صاحب قبر است؛ «این افراد دارای درجات مختلفی از نظر مقام و منصب اجتماعی در میان مردم بودند، افرادی که به طور مشخص قدرتمند تلقی می‌شدند و بعد از مرگ، شیرهای سنگی روی قبرهایشان قرار می‌گرفت. یکی از این افراد ایلخان بوده؛ یعنی کسی که می‌توانسته ایلش را هدایت کند و بر افرادش مسلط باشد. ایلخان فردی بوده که با قدرت خود، افراد قبیله‌اش را رهبری و اختلافات و مشکلات میان مردم را حل می‌کرده است.»

شیرهای سنگی معمولا از جنس سنگ‌هایی هستند که در نزدیکی گورستان‌ها وجود دارند. البته تراشیدن سنگ و درآوردن شمایل یک شیر از آن، کار اصلا راحتی نبوده و نیست. اگر با دقت به شیرها نگاه کنید، می‌بینید که همه‌شان به یک شکل نیستند و روی بعضی از آنها کار بیشتری شده. دست‌های جلویی بعضی از شیرها نسبت به پاهای عقبی‌شان بلندتر است و کمرشان انحنا و خمیدگی بیشتری نسبت به بقیه شیرهای سنگی ساخته شده دارد.

این اشیا و نوشته‌هایی که روی سنگ حک شده، شناسنامه فرد تلقی شده و بازدیدکننده با دیدن آنها، تا حدودی با صاحب قبر آشنا می‌شود؛ مثلا اگر نقش ترکه روی قبر باشد، نشانگر این است که آن فرد اسب سوار بوده یا اگر شانه‌ای روی قبر نقش بسته شده باشد، نشان می‌دهد که صاحب گور زیبارو بوده است.

علاوه بر این اشکال، اشعاری با مضامین پهلوانی و حماسی هم روی سنگ گورها دیده می‌شود. نکته جالب دیگری که هنگام بازدید از قبرستان شیرهای سنگی ممکن است نظرتان را جلب کند، این است که بعضی از این شیرهای سنگی روی سنگ قبر قرار گرفته‌اند اما برخی دیگر کنار آن؛ «به نظر می‌آید آن زمان اعتقاد بر این بود که قرار دادن شیرهای سنگی به دلیل وزن بسیار بالایی که دارند، ممکن است به سنگ قبر فرد متوفا فشار وارد کند. برای همین بعضی‌ها شیر را کنار قبر قرار می‌دادند.»

میان شیرهای سنگی و مقبره‌ها را که جست‌وجو کنید، قبرهای مردان و زنانی را می‌بینید که اقوامشان به خاطر صلابت و استواری‌شان بر بالای مزار آنها شیر سنگی گذاشته‌اند؛ مثلا در ایل بختیاری بانویی بوده به نام بی‌بی مریم فرمانفرمائیان که صلابت و استواری ویژه‌ای داشته و به همین دلیل یکی از معدود بانوانی است که روی سنگ قبرش شیر سنگی گذاشته‌اند.

هرچند این رسم در حال حاضر دیگر وجود ندارد و شیرهای سنگی صرفا بالای قبر مردان گذاشته می‌شود. همین‌طور که میان سنگ قبرها قدم می‌زنید، میان شیرهایی که بعد از گذشت صدها سال، با سینه‌هایی برآمده، فراخ و رو به جلو به تماشاچیان می‌نگرند، چشمتان به شیر سنگی کوچکی هم می‌افتد که در میان شیرهای سنگی دیگر جا خوش کرده‌است. حتما می‌خواهید بدانید این شیر سنگی کوچک میان شیرهای دیگر چه می‌کند.

گهستونی دراین‌باره می‌گوید: «همان‌طور که گفتم، شیرهای سنگی مخصوص افراد با منصب و طبقه اجتماعی بالا ساخته شده‌اند. شیرهای سنگی کوچک هم نشان از آن دارد که صاحب آن مقبره کودکی است که متعلق به یک خانواده با رده اجتماعی بالاست.»

تکاب؛ تنگه‌ای در خوزستان

تنگ تکاب در استان خوزستان واقع است. این معبر کوهستانی جاده قدیمی بین النهرین به استخر و جاده دوره اسلامی خوزستان به فارس بوده است. طول تنگه در حدود پنج کیلومتر است و رودخانه مارون از میان آن جریان دارد. تنگ تکاب دارای دو مدخل است. مدخل شرقی آن را سد مارون اشغال و عملاً تنگه را مسدود کرده است. در سمت شمال تنگه ارتفاعات کوه بدیل قرار دارد و در سمت جنوب آن ارتفاعات خائیز گسترده شده است. این تنگه از نظر تاریخی بسیار پراهمیت است. نبرد سپاه ایران به فرماندهی آریوبرزن و سپاه اسکندر مقدونی در این تنگه اتفاق افتاده است. تنگ تکاب در فاصله 11 کیلومتری شرق بهبهان واقع است.

منبع »: جماران /مسلم کج کلاهی

شهر تاریخی و گردشگری ایذه در استان خوزستان

شهر ایذه در شرق استان خوزستان، یکی از شهر‌های تاریخی و گردشگری کشور محسوب می‌شود. شهری زیبا با مردمانی خوش رو، مهمان نواز و اصیل از ایل بختیاری که در بهار و تابستان آب و هوای معتدل و لذت بخش آن، میزبان طبیعت دوستان است. ایذه با داشتن جاذبه‌های دیدنی و تاریخی از جمله آثار باستانی غار اشکفت سلمان و طبیعت زیبای دشت سوسن، از زیباترین مناطق استان خوزستان به شمار می‌آید.

شهرستان ایذه در استان خوزستان قرار دارد که به سرزمین نگارکَنده‌ها و دشت‌های مخملی معروف است. قدیمی‌ترین نگارکنده‌های صخره‌ای و سنگی ایذه که اطراف دشت ایذه را فرا گرفته اند، به دوره "عیلام قدیم" بازمی گردند. فراوانی نگارکنده ها، ایذه را در جایگاه ممتاز جهانی قرار داده و به همین علت از آن به عنوان بزرگ‌ترین موزه سنگی روباز جهان یاد می‌کنند.

شهر ایذه از شهرهای دیدنی استان خوزستان است که در کنار جنگل‌های بلوط و رودهایی که از کارون سرچشمه می‌گیرند، به عنوان بزرگ‌ترین موزه روباز جهان که سنگ‌نگاره‌های تاریخی زیادی در خود جای داده، شناحته می‌شود.

ایذه که پیش از دوره پهلوی به مال امیر مشهور بود، از شهرهای استان خوزستان است که از دوره عیلامی‌ها برجای مانده است. باتوجه به این‌که اولین حجاری‌های ایران باستان در ایذه انجام می‌شده، این شهر را شهر نگارکنده‌های سنگی و صخره‌ای ایران نیز می‌شناسند.

حجاری‌های این شهر را می‌توان به عیلام قدیم و نو تقسیم کرد که دوره عیلام قدیم به سلسله سیمشکی متعلق است. در عیلام قدیم مناطق تاریخی چون نقش برجسته شاهسوار، سلسله سیمشکی و نقش برجسته خونگ اژدر وجود دارد و در عیلام نو کول فره (کول فرح)، روستای کهباد یک و اشکفت سلمان وجود دارند.

اشکفت سلمان: نیایشگاه تاریشا یا اشکفت سلمان، بزرگ‌ترین خط نوشته میخی ایلام‌ نو را در خود جا داده است. در اشکفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار دیده می‌شود. بزرگ‌ترین نوشته خط میخی از دوره ایلامی در این غار موجود است که از زمان «شاهک عیلامی» به جای مانده و همچنین برای نخستین بار حضور مصور زن، دوشادوش مرد در نقش برجسته‌های این غار دیده شده است.

کول فرح: سنگ‌‌نگاره کول فرح شامل ۶ نقش برجسته است که به دوران عیلامیان (ایلام کهن) تعلق دارد و با توجه به تصاویری که در این سنگ‌نگاره نقش بسته و بقایایی همچون گورها، کانال آب، ساختمان‌ها و مناطق دیده‌بانی که از محل زندگی مردمان آن روزگار در میان کوه‌ها باقی مانده، می‌توان گفت این محل پرستشگاه نارسینا (یکی از خدایان ایلامی) بوده است.

از دیگر بخش‌های تاریخی این شهر قدیمی، پل شالو، شیرهای سنگی بردشیر (تندیس‌هایی از جنس سنگ)، مجسمه ایاپیر و پل ایذج است که از ویژگی های این پل جنس آن است که از سنگ و ملات ساروج بوده و بر روی بستر رودخانه‌ای خشک و بسیار عمیقی بنا شده‌ است. همچنین گفته می‌شود که در ایذج آتشکده‌ای قرار داشته که تا زمان هارون الرشید روشن بوده است.

اگر در محوطه‌های تاریخی این شهر گشتی بزنیم بردگوری‌ها (بردگوری همان سنگ گبری‌ها بر گورهای باستانی است که به دلیل اعتقاد زرتشتیان بر مقدس بودن خاک، مردگان را در محفظه‌های سنگی دفن می‌کردند) است که کوه‌های ایذه و بختیاری حکایت از جایگاه دین در میان اهالی این شهر پیش از اسلام و در ایران باستان داشته است.

قُمِش آقامیر دزفول؛ اثری شگفت انگیز در زیر زمین

قمش (قنات) به معنی کاریز و مجرای آب زیرزمینی است که قدمتی چندهزار ساله در دزفول داشته و در گذشته برای استفاده از آب رودخانه حفاری شده اند. در خوزستان به ویژه در شهر دزفول به دلیل وجود آب‌های سطحی و جاری بودن رودخانه‌ دز، این فناوری بومی‌سازی و آب رودخانه جایگزین آب‌های زیرزمینی شد.

در دزفول مردمانش با حفر تونل‌هایی به نام «قمش» در چند کیلومتر بالاتر از شهر و از کناره رود دز آب را به‌ اندازه معین به سمت شهر هدایت می‌کردند و پس از مصارف شهری این آب مسیر خود را در خارج از شهر برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ادامه می‌داد. مردم دزفول این راه دسترسی به کانال حفر شده را «سَربِطاق» می‌گفتند.

این قنات ها از منحصر به فردترین شبکه زیر زمینی آب در جهان محسوب شده که بخش عمده ای از آب مورد نیاز بخش کشاورزی، آب آشامیدنی و مصرف روزانه مردم دزفول را تامین کرده و در هشت سال جنگ نیز به عنوان پناهگاه و امدادرسانی به مصدومان مورد استفاده قرار می گرفت.

در واقع قمش در اصطلاح قدیم به تونل های آبرسان زیرزمینی گفته می شد که آب رودخانه دز را به تمام نقاط شهر می رساند و قدمت آنها به زمان عیلامیان باستان می رسد.

«سربطاق» نیز مجرایی به شکل سرداب بود که به‌ صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به‌ وسیله پلکانی که گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت. به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا کرده‌اند.

در گذشته تعداد ۱۴ سَربِطاق‌ در دزفول وجود داشته که به دلیل توسعه شبکه آب‌رسانی شهر از دهه ۴۰ شمسی به بعد کم‌کم کارکرد خود را از دست‌ داده و متروکه و بعضی حتی تبدیل به مسیر فاضلاب شدند.

در خوزستان به ویژه در شهر دزفول به دلیل وجود آب‌های سطحی و جاری بودن رودخانه‌ دز، این فناوری بومی‌سازی و آب رودخانه جایگزین آب‌های زیرزمینی شد. در دزفول مردمانش با حفر تونل‌هایی به نام «قمش» در چند کیلومتر بالاتر از شهر و از کناره رود دز آب را به‌ اندازه معین به سمت شهر هدایت می‌کردند و پس از مصارف شهری این آب مسیر خود را در خارج از شهر برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ادامه می‌داد.

مردم دزفول این راه دسترسی به کانال حفر شده را «سَربِطاق» می‌گفتند.

این قنات‌ها از منحصر به فردترین شبکه زیر زمینی آب در جهان محسوب شده که بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز بخش کشاورزی، آب آشامیدنی و مصرف روزانه مردم دزفول را تامین کرده و در هشت سال جنگ نیز به عنوان پناهگاه و امدادرسانی به مصدومان مورد استفاده قرار می‌گرفت. «سربطاق» نیز مجرایی به شکل سرداب بود که به‌ صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به‌ وسیله پلکانی که گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت

به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا کرده‌اند.

عکس:امین نظری/ایسنا

کانال عضدی یا کانال اسکندر مقدونی!؟

یکی از شاهکارهای دیرینه معماری،مهندسی موجود خوزستان، آبراهه‌ای است که امروزه از میانه شهر خرمشهر عبور می‌کند و دست‌کم با ۲ نام «کانال عضدی» و «نهر حفار» شناخته می‌شود.

این آبراهه مصنوعی و دست‌کند بشر که به باور عموم مورخان ایرانی در قرن چهارم هجری در دوره آل بویه و زمان امارت عضدالدوله دیلمی ساخته شده (و به همین دلیل نهر/کانال عضدی خوانده شده)، با توجه به حفاری و کندن آن با عنوان «حفار» نیز موسوم شده است و از نظر کارکردی با کانال سوئز در مصر شباهت دارد، هرچند از لحاظ ابعاد عظمت کانال عضدی با طول حدودی چهار هزار و ۶۰۰ متر قابل قیاس با کانال سوئز با طول ۱۹۳.۳ کیلومتر نیست.

دو فرازی که از نظر گذشت بخش آغازین تحقیق دکتر عباس امام (خوزستان‌پژوه و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز) در خصوص آبراهه عضدی است. وی در ضمن این تحقیق به نتایج جالبی رسیده و جهت انتشار در اختیار ایسنا قرار داده است. اکنون ادامه آن را می‌خوانید:

بازه زمانی ساخت‌وساز این آبراهه به صورت کاملا دقیق مشخص نیست، اما بیشتر مورخان زمان ساخت آن را بین ۳۰ تا ۵۰ سال برآورد کرده‌اند. هدف اصلی ساخت این سازه نیز آن بوده تا رود کارون را با طی مسیر بسیار کمتری به اروندرود (شط‌العرب) متصل کنند و احتمالا فاصله اهوازـ‌بصره کمتر شود چراکه تا پیش از ساختن آبراهه عضدی شناورها ناچار بودند با عبور از بهمن‌شیر و طی مسافتی طولانی شبه جزیره آبادان را دور بزنند و آنگاه وارد اروندرود شوند. درحقیقت، با ساخت همین آبراهه بود که منطقه عمومی آبادان امروزی به شکل جزیره درآمد. نکته اینجاست که در واقع تا پیش از احداث کانال عضدی، رود کارون پس از عبو از اهواز و روستاهای پایین دست آن، در حدود پنج کیلومتر مانده به محمره/خرمشهر به بهمن‌شیر می‌پیوسته و پس از دور زدن محلی که امروزه با نام شهر آبادان می‌شناسیم وارد اروندرود (شط‌العرب) و نهایتا خلیج فارس می‌شده است. نقش تاریخی این آبراهه در وهله نخست ایجاد تسریع بسیار در تجارت رودخانه‌ای میان اهوازـ‌محمره‌ـ‌بصره‌ـ‌خلیج فارس بوده و در وهله دوم باعث شکل‌گیری و گسترش سریع شهر محمره/خرمشهر در ساحل همین آبراهه در زمان واگذاری امتیازنامه آزادی کشتیرانی به برادران بریتانیایی لینچ در سال ۱۸۸۸ میلادی بوده است؛ تحولی که با کشف و استخراج نفت در مسجدسلیمان در سال ۱۹۰۸ برای عمران و آبادی خوزستان اهمیتی دو چندان یافت. این را هم فراموش نکنیم در زمان تجاوز صدام در سال ۱۳۵۹ شمسی به ایران، وجود همین آبراهه باعث پیشگیری از سقوط شهر استراتژیک آبادان (و طبعا روستاها و شهرهای مرتبط با آن) شد.

گزارش کامل در ادامه نوشته

بندر ماهشهر، شهر اسکله ها

بندرماهشَهر شهری است در استان خوزستان کشور ایران در طول جغرافیای ۴۹ درجه و ۱۳ دقیقه و عرض جغرافیای ۳۰ درجه و ۳۳ دقیقه. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۳ متر و از دو بخش ماهشهر قدیم و ناحیهٔ صنعتی تشکیل شده است.
بندر ماهشهر از شمال به اهواز، از غرب به آبادان و خرمشهر، از شرق به هندیجان و بهبهان و از جنوب به خلیج فارس ختم می‌شود.
ین شهر در ۱۸ کیلومتری بندر امام خمینی، ۹۵ کیلومتری آبادان و ۱۱۰ کیلومتری اهواز قرار دارد.
نام کهنی که در متون قدیمی برای این شهر دیده می‌شود ماچول است. این نام بعدها به صورت ماشول و معشور درآمده و سپس با تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۴۴ این نام به ماهشهر تغییر پیدا کرد. مردم بومی به آن مه‌شور(یا معشور) می‌گویند.
معشور واژه ی عربی است که از دو بخش “مع” و “شور” تشکیل شده است. معشور اسم مفعول بوده و چون این بندر در گذشته داری تجارت، صادرات و واردات بوده و مالیات گمرکی را همانند بصره ده به یک می پرداخته ، نامش بدین صورت نهاده شده است.
شهرستان بندر ماهشهر یکی از بنادر قدیم کرانه خلیج فارس می باشد. این شهرستان در زمان ساسانیان و در سال ۲۳۱میلادی در زمان اردشیر اول با نام ریواردشیر که بعدها ریشهر نامیده شد بنا گردید.
در سفرنامه‌ها و تواریخ متعددی از ماهشهر با نام‌هایی همچون مه رویان، ماچول و معشور سخن به میان آمده است.
در سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی(۳۹۴–۴۸۱قمری) اینگونه گفته شده، ” از آنجا (عبادیان یا آبادان) پس از طی ده فرسنگ به شهر مه رویان( ماهشهر ) رسیدیم. شهری بزرگ است بر لب دریا نهاده بر جانب شرقی و بازاری بزرگ دارد و جامعی نیکو اما آب ایشان از آب باران، چاه و کاریز نبود که آب شیرین دهد. ایشان را حوض‌ها آبگیرها باشد که هرگز تنگی اب نبود و درآنجا سه کاروانسری بزرگ ساخته‌اند هر یک از ان چون حصاری است محکم و عالی، در مسجد ادینه آنجا بر منبر نام یعقوب لیث دیدم نوشته. پرسیدم از یکی که حال چگونه بوده‌ است گفت که یعقوب لیث تا این شهر گرفته بود و لیکن دیگر هیچ امیر خراسان را قوت نبوده‌است. در این تاریخ که من آنجا رسیدم این شهر به دست پسران اباکالنجار بود که ملک پاریس بود. و خواربار یعنی ماکول این شهر از شهرها و ولایت‌ها بردند که آن جا جز ماهی چیزی نباشد و این شهر باجگاهی است و کشتی بندان، چون از آنجا به جانب جنوب بر کنار دریا بروند ناحیت توه و کازرون باشد و من در این شهر مه رویان بماندم به سبب آنکه بگفتند راه‌ها نا ایمن است از آن که پسران اباکالنجار را با هم جنگ و خصومت بود و هر یک سری می‌کشتند و ملک مشوش گشته بود. ”
همانطوری که در متن بالا ذکر شده فاصله عبادیان یا آبادان تا مه رویان ۱۰ فرسنگ بوده، که حدود ۷۰ کیلومتر راه می شود و چون از راه آبی توسط کشتی طی شده، جایی حوالی ماهشهر کنونی می باشد.
تاریخ‌نویسانی همچون حمزه اصفهانی نام پیشین این شهر ریواردشیر (ریشهر) نوشته‌اند. همچنین نوشته‌اند که گروهی از دبیران ساسانی پس از فتح تیسفون به‌دست عرب‌ها، به ریشهر (ماهشهر) پناه بردند.

ماچول منطقه‌ی سرسبز بوده چنانکه ابن بطوطه جهانگرد اندلسی در سفرنامه خود نوشته‌است: « از بندر ماچول تا هندوان در زیر سایه درختان راه می‌رفتیم و در روز روشن از انبوهی درختان کم‌تر نور آفتاب را می‌دیدیم. » هندوان در اینجا نام دیگر هندیجان است.
ابن بطوطه، این بندر را «ماچول» نامیده که به نظر سلطانی بهبهانی، همان معشور است که از عشر (گمرک) گرفته شده‌است. به نوشته ابن بطوطه، ماچول شهر کوچکی بوده با زمینهای شوره زار و بدون درخت و سبزه، و داری یکی از بزرگترین بازارها بوده و از رامز (رامهرمز) به آنجا حبوبات می‌برده‌اند، و از ماچول تا رامز از طریق بیابان سه روز راه بوده‌است.
بندر معشور ( ماهشهر ) در دوره صفویه و بعداز آن اهمیت چندانی نداشته و اسمی از آن در کتب تاریخی و جغرافییی نیامده‌است. کُرزُن که در اواخر دوره قاجاریه به جنوب ایران سفر کرده بود، بندر معشور را بندری حقیر دانسته که نام و نشان سابق خود را از دست داده معرفی می کند.
در اویل قرن چهاردهم شمسی، اواخر قرن نوزدهم میلادی، ماهشهر بندر کوچکی بود که از آنجا کشتیهای محلی کالاهای وارداتی و صادراتی را برای قبایل عرب همسایه حمل می‌کردند. کازرونی فاصله آن را تا دریا یک فرسنگ و نیم می داند.

بندرماهشهر تنها شهرستان ایران است که پنج بندر در خود جای داده است. بندرامام خمینی بزرگترین بندر فله جات کشور، بندر پتروشیمی اولین بندر صادرات محصولات پتروشیمی کشور، بندر صادراتی یا مجیدیه اولین و بزرگترین بندر صادرات و میعانات نفتی کشور، بندر صیادی سمایلی و بندر تجاری در حال ساخت سیف. مجتمع بندری امام خمینی (ره) محل استقرار کشتی‌های تجاری است که می‌توان با مجوز صادرشده از سوی اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان (بندر امام خمینی ره) از اسکله‌ها و کشتی‌های پهلو گرفته در آن بازدید کرد.

موزه گردشگری و تاریخی راه آهن اندیمشک

مقدمات طرح ایجاد موزه راه‌آهن اندیمشک در فروردین ١٣٩۶ و در نشست مسئولان این شهرستان با دکتر سعید رسولى عضو هیات مدیره راه‌آهن کشور (مدیرعامل فعلى شرکت راه‌آهن) و خسرو نشان، مدیرکل میراث‌فرهنگى خوزستان بررسی و در خصوص مکان راه‌اندازى آن تصمیم‌گیری شد.

در ماه‌هاى بعد، کار تجهیز جمع‌آورى و انتقال عکس‌ها، اسناد، ادوات و تجهیزات قدیمى راه‌آهن در فضاى مجاور سوله انبار توشه راه‌آهن ناحیه زاگرس به عنوان محل اختصاصى در نظر گرفته شده براى این موزه انجام گرفت.

موزه راه‌آهن اندیمشک برخلاف سایر موزه‌هاى راه‌آهن کشور که نمایش ادوات و تجهیزات آن در غرفه‌اى محدود در درون ایستگاه صورت گرفته است، تنها موزه راه‌آهن ایران است که داراى سالن سرپوشیده اختصاصى است. سالنى در مجاورت ایستگاه راه آهن اندیمشک و خط راه‌آهن سراسرى تهران – جنوب و در سوله‌اى به قدمت روزهاى آغازین ساخت راه‌آهن سراسرى در ایران.

موزه راه‌آهن اندیمشک همانطور که از تصویر تابلوى ورودى آن پیداست، اسفندماه سال ٩۶، رونمایى شد. ولى افتتاح رسمى آن دهم خردادماه سال ١٣٩٧ انجام شد. تصویر مدیران ناحیه لرستان سابق (ناحیه راه‌آهن زاگرس فعلى) به همراه تاریخ تصدى آن‌ها که در ورود به ساختمان موزه و در سمت چپ دیده مى‌شود، از مهندس «على انتظام وزیرى» اولین رییس این ناحیه در سال ١٣٢۵ و دیپلمه مدرسه صنعتى ایران و آلمان که جزو سى نفر اعزامى از طرف وزارت راه به آلمان (برلین) بود، گرفته تا مدیران بعدى همگی گویاى پیشینه تاریخى و اندوخته فنى این ناحیه در بین تمام نواحى راه‌آهن ایران است.

ادوات و تجهیزات قدیمى، کلاه و البسه اهدایى لوکوموتیوران‌های پیشکسوت، زندگىنامه مشاهیر راه‌آهن اندیمشک از جمله «هاریس نالتى» که سرپرست گروه احداث راه‌آهن اندیمشک بود به همراه تصاویر و اطلاعات پل‌ها و ابنیه فنى ناحیه راه‌آهن زاگرس و … در این موزه به نمایش درآمده است.

مسیر راه‌آهن اندیمشک به عنوان بخشى از مسیر راه‌آهن سراسرى ایران بدر فهرست میراث‌جهانى یونسکو به ثبت رسیده است

گزارش :ایمان مولایی نژاد/فعال گردشگرى

عکس: نورفوتو

شناخت‌نامه‌اي از «رومن گيرشمن»؛ باستان‌شناسي كه شوش را زنده كرد

رومن گيرشمن، باستان‌شناس فرانسوي اوكرايني‌الاصل كه در سال 1895 متولد شد و در سال 1979 در حين شركت در كنگره فدراسيون بين‌المللي مطالعات كلاسيك درگذشت، يكي از پيشگامان باستان‌شناسي در ايران بود.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) به نقل از ايرنيكا، او نزديك به 30 سال از عمر خود را به كاوش و مطالعه در محوطه‌هاي باستاني مختلف ايران گذراند و كتاب‌هاي جامع و مشهوري را هم در خصوص تمدن پيش‌ از اسلام ايران به چاپ رساند.

آثار به چاپ‌رسيده از گيرشمن به دليل تعميم‌ها و تئوري‌هاي فردي او به طور كلي نمي‌تواند به عنوان منابع عمومي قابل ‌اعتمادي به كار رود، اما به دليل تصاوير باشكوه و زياد آن‌ها قابل توجه است.

گيرشمن عضو خانواده‌اي مرفه در اوكراين بود و در سال 1914 به خدمت ارتش روسيه درآمد. در سال 1917 به ضدانقلابيون پيوست و پس از پيروزي كمونيست‌ها به استانبول پناهنده شد.

او در تركيه براي كسب درآمد شروع به كار به عنوان ويولونيست كرد و سپس به يك مزرعه‌ اشتراكي در فلسطين پيوست و همين شهر بود كه علاقه او را به تاريخ برانگيخت.

به دنبال اين علاقه او دوره آموزشي فشرده‌اي را در پاريس آغاز كرد و اين دوره به او امكان داد تا با اشخاص برجسته‌اي در حوزه كتيبه‌شناسي و باستان‌شناسي خاور نزديك همراه شود.

در همين دوران با همسر خود تانيا آشنا شد. تانيا با ترك حرفه خود به عنوان جراح دندانپزشك گيرشمن را در تمامي ماموريت‌هايش حتا در شرايط سخت همراهي و حمايت كرد.

تانيا تصاوير آثار گيرشمن را ‌مي‌كشيد و به او در مرمت آثار كشف شده كمك مي‌كرد. او در زندگي‌نامه خود تصويري قابل لمس از زندگي در اين ماموريت‌ها ارايه مي‌دهد. گيرشمن در سال 1931 به عنوان رييس هيات باستان‌شناسي ايران كه توسط موزه لوور تشكيل شده بود انتخاب شد.

اين انتخاب سرآغاز زندگي حرفه‌يي طولاني و پرآوازه گيرشمن بود و راه او را به محوطه‌هاي باستاني مهم ايران باز كرد.

وي تا سال 1972 در ايران فعاليت كرد و كار خود را با كاوش در مسجد سليمان به پايان رساند.

نخستين پروژه گيرشمن در محوطه‌هاي گيان تپه در نزديكي نهاوند و خصوصا در محوطه سيلك بود. در اين محوطه بر اساس مطالعات لايه‌نگاري شيوه‌اي خاص براي كاوش علمي تهيه كرد.

او همچنين به مطالعه و شناسايي بقاياي معماري آجرهاي نپخته را كه پيش از آن از سوي بعضي باستان‌شناسان ناديده گرفته شده بود، پرداخت. به اين ترتيب، او يكي از مهم‌ترين فرهنگ‌هاي باستان فلات ايران را كه قدمت آن به هزاره چهارم پيش از ميلاد مي‌رسد و به دليل كيفيت بالاي هنري آن قابل توجه است از خطر فراموشي نجات داد.

تصویر: ریچارد فرای در نزد رومن گیرشمن در خرابه‌های باستانی شوش در سال ۱۹۶۶

گزارش کامل: در ادامه نوشته

سیلوی تاریخی اهواز

سیلوی تاریخی اهواز (شهید آذر پیکان) مجددا آغاز به کار کرد.

سیلوی قدیمی اهواز با قدمتی بیش از ۸۰ سال یکی از جاذبه‌های گردشگری صنعتی خوزستان است.

، استان خوزستان به عنوان یکی از استان‌های صنعتی کشورمان از گذشته تاکنون مطرح بوده است.

وجود مراکز صنعتی مختلف از جمله فولادسازی، میادین نفتی، پالایشگاه نفت، لوله سازی، پتروشیمی و .. نشان دهنده ظرفیت‌های مخالف اقتصادی این استان است.

اما وجود مراکز صنعتی با قدمتی طولانی و تاریخی در استان خوزستان این استان را به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری صنعتی مطرح کرده است.

یکی از این مراکز صنعتی سیلوی قدیمی اهواز است که در کنار رودخانه کارون قرار دارد و به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی این شهر مطرح است.

سیلوی اهواز در سال 1315 شمسی طراحی و احداث ساختمان آن در سال 1317 شمسی آغاز شد و عملیات اجرایی آن در سال 1319 شمسی با هزینه پانزده میلیون ریال به پایان رسید.

ساختمان اصلی بنا شامل یک 60استوانه ذخیره غلات است که در سه ردیف 20تایی احداث شده است که این مخازن ذخیره را یک ساختمان مستطیل شکل با بازشوهای متعدد احاطه کرده‎اند و در بالای استوانه‎ها ساختمان مستطیل دیگری با سقف شیروانی دیده می‎شود.

ارتفاع مجموعه اصلی سیلو را 51 متر عنوان کرد و افزود: یک برج چهار طبقه که در زیر آن زیر زمینی احداث شده در سمت شمال سیلو و با ارتفاعی بیش از ساختمان اصلی به آن متصل است و یک تونل به طول 145 متر و به عرض 82/2متر به آن متصل می‎شود که گندم‎ها را بوسیله نوار نقاله از سیلو به برجی که در ساحل رودخانه قراردارد و سپس به کشتی منتقل می‎کرده است.

مصالح این سازه از دیوارهای پیش‎ساخته بتنی مسلح ساخته شده و جنس درب‎ها و پنجره نیز چوبی است؛ ضمن این‎که چندین ساختمان مستطیل شکل اداری و صنعتی به صورت متصل و یا جدا از بنا در محوطه سیلو قراردارد و جزو مجموعه سیلوی بزرگ اهواز محسوب می‎شوند.

این اثر به عنوان اثر شاخص شهر اهواز در تاریخ معاصر و شکل‎گیری اهواز مدرن است.

سیلوی اهواز با ظرفیت 3200 تن دومین سیلوی کشور بعد از سیلوی تهران محسوب می‎شود. این سیلو به سه راه آبی(رود کارون)،شوسه و راه آهن دسترسی دارد و به عنوان محل صادرات گندم در منطقه جنوب کشور به کشورهای همسایه حائز اهمیت فراوان بوده است .

فرم بنا و شیوه قرارگیری آن در ساحل و چشم‎انداز زیبای کارون به خصوص اتصال آن به برجی که در آب رودخانه احداث شده، موجب شده است که به عنوان یک نماد شهری یکی از جاذبه‎های تاریخی این شهر محسوب شود

طراحی سیلوی اهواز به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی انجام و در سال ۱۳۱۹ ساخت آن با اعتبار ۱۵ میلیون ریال به پایان رسید.

از ویژگی این بنای تاریخی قرار گرفتن در کنار رودخانه کارون و مسیر راه آهن است و در ساخت آن از دیوار‌های پیش‎ساخته بتنی مسلح استفاده شده است و چندین ساختمان مستقل در محوطه این بنا وجود دارد.

سیلوی قدیمی اهواز در سال ۱۳۹۷ به شماره ۳۲۱۶۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

فعالیت مجدد سیلوی اهواز با هدف افزایش ظرفیت انباری استان و نگهداری گندم خریداری شده از کشاورزان در فضایی مطلوب و مناسب انجام شده است. سیلوی شهید آذر پیکان اهواز با قرار گرفتن در مدار حمل و نقل ریلی به شبکه سراسری ریلی متصل است و این مساله ظرفیت خوبی برای جابجایی محصولات انبارشده در سیلو است.

این سیلو با قدمتی ۸۳ ساله در ساحل غربی رود کارون و در حریم این رودخانه قرار دارد و محل نگهداری و ذخیره سازی غلات و به خصوص گندم است. با آغاز به کار مجدد این سیلو، بسیاری از کارگران سابق سیلو، به کار برگشته اند.

عکاس : فاطمه رحیماویان