خوزتوریسم

موزه هایی برای تمامی نسل ها؛ موزه های نفت کارآموزان و بنزین خانه

نویسنده : نجلا درخشانی

مردم در پی این هستند که پارا فراتر از مرزهای زندگی روزمره بگذارند، تصور و ذهن خود را به پرواز دراورده و روح و جان خود را پرورش دهند. آنها از اوقات فراغت خود برای دستیابی به این امر استفاده میکنند

موزه ها نهادهایی حیاتی هستند که به تعریف، ثبت و حمایت از تمدن می پردازند. بدون آنها بشریت به سختی می تواند گذشته خود را بشناسد، با حال مواجه گردد، در آینده پیشرفت کند و از تجربه های غنی هنری، تاریخی، صنعتی، طبیعی و جهانی لذت برده و کسب فیض نماید. [۱]
موزه پدیده‌ای است که از ابتدا ظهور و حضور آن با مخاطب پیوند داشته، به‌گونه‌ای که امروزه موزه‌ها با مخاطبان خود معنا می‌یابند. بنابراین باید همواره تمامی اهداف، برنامه ها، طرحها و سیاستهای اجرایی در موزه ها بر پایه ی نیاز و شناخت مخاطبین صورت پذیرد.
موزه هایی می توانند ارتباط خوبی با بازدیدکننده برقرار کنند که همواره برنامه هایی پویا و مطابق با مناسبتها و رویدادهای روز جامعه اجرا نمایند.
“مردم در پی این هستند که پارا فراتر از مرزهای زندگی روزمره بگذارند، تصور و ذهن خود را به پرواز دراورده و روح و جان خود را پرورش دهند. آنها از اوقات فراغت خود برای دستیابی به این امر استفاده میکنند. ممکن است آموزش و تفریح، دو قطب مخالف یکدیگر باشند، اما در هم نفوذ کرده اند، سوال مهمی که در ارتباط با موزه در ذهن افراد نقش میبندد این است که: چگونه بهترین سازماندهی را درباره ی تجربه ی دیدار از موزه داشته باشند.” [۲]
هریک از بازدیدکنندگان به روشی مختلف به یادگیری، تفسیر اطلاعات، تجربه ها و اعتقادها میپردازند. بازدید کنندگان دارای سبکهای یادگیری متفاوتی هستند. این سبکهای یادگیری بهمراه تجربه های قبلی آنها، بر آنچه که مخاطبین از موزه یاد میگیرند اثر خواهد داشت.
بنابراین ایجاد کنندگان موزه ها نه تنها نیاز به دانستن این امر دارند که موزه از مخاطبینش چه میخواهد، بلکه باید بدانند مخاطبین موزه نیز به دنبال چه چیزی هستند.
هر یک از مخاطبین به گونه ای پیامهای ارسالی توسط یک موزه را درونی می سازند که با ادراکها و تجربه های شخصی آنها در تطابق باشند.
موزه‌هایی‌ که‌ رسالت‌ آنها‌ مخاطب‌ محوری‌ می‌باشد،‌ به‌ آزادی‌ مخاطبین‌ می‌اندیشیدند‌ و‌ معتقدند‌ بخشی‌ از‌ موزه‌ مربوط‌ به‌ ذهن‌ مخاطب‌ است‌ و‌ در‌ اختیار‌ موزه‌داران‌ نیست،‌ از‌ این‌ رو‌ ابزار‌ بیانی‌ در‌ این‌ مرحله‌ به‌ مخاطب‌ و‌ نقد‌ او‌ توجه‌ ویژه‌ای‌ نشان‌ داده‌اند‌ و‌ حتی‌ مخاطب‌ را‌ یک‌ رسانه‌، ابزار‌ بیان‌ و سفیر معرفی موزه به دیگران دانسته‌اند. [۳]
هر بازدیدکننده با مجموعه ای از انتظارها و توقعات وارد یک موزه می شود که موزه داران بایستی به طرق مختلف این انتظارات را با توجه به رده ی سنی بازدیدکنندگان، برآورده ساخته و رضایت مخاطب را جلب نمایند و باعث شوند بازدیدکنندگان در هر سنی از تماشای موزه لذت برده و خاطره ای زیبا در ذهن خود ثبت نمایند. تا بتوان بدین وسیله هر مخاطب را یک سفیر تبلیغ و معرفی برای موزه دانست.
“تحقیقات نشان داده اند که افراد به دلایل مختلفی از موزه ها بازدید می کنند که این دلایل عبارتند از:

• جامعه پذیری
• پاداشهای احساسی
• سرگرمی
• کسب دانش
• یادگیری در مورد میراث فرهنگی
• لذتهای زیباشناختی” [۴]
  موزه های نفت توانسته اند به اکثر نیازهای مخاطبین و مراجعه کنندگان به موزه ها پاسخی مثبت دهند و زمینه ی جذب اقشار مختلفی از جامعه را فراهم نمایند. حمایت جامعه ی بومی از یک موزه نقش مهم و سازنده ای در پیشبرد اهداف موزه ها دارد.
  با توجه به روند رو به رشد صنعت گردشگری در ایران ایجاد موزه های نفت گامی مثبت در راستای جذب گردشگران داخلی و خارجی به منطقه ی آزاد اروند (آبادان و خرمشهر) بوده است. این موزه ها می توانند به نیاز چهار گروه از گردشگران فرهنگی، تاریخی، صنعتی و علمی (پژوهشی) پاسخ دهند و زمینه را جهت رشد و توسعه ی گردشگری در سایر محورها و بخشها با جذب افراد فراهم نمایند. موزه های موفق در سرتاسر دنیا به دنبال مخاطبین گسترده و مختلفند زیرا آنها دریافته اند که ارتباطات وسیع باعث محبوبیت موزه و جذب اقشار مختلف با سلایق متنوع خواهد شد.

نجلا درخشانی کارشناس ارشد مرمت، احیا بناها و بافت های تاریخی

منابع و توضیحات :

۱ و ۳ و ۴ – محمود محمدیان، حمیدرضا عسگری ده آبادی، بازاریابی موزه، استراتژیها و تکنیکها
۲- مارک پچر

منبع :شط پرس

بریم و بوارده

با توجه به مسأله‌ی هویت و اصالت در هر شهر که موجب تمایز مکانی از مکان دیگر، ایجاد حس تعلق خاطر در ساکنین بافت‌های تاریخی و افزایش حس مشارکت آن ها در توسعه‌ی شهری می‌باشد، بافت‌های تاریخی و ارزشمند به‌عنوان بخش مهمی از هویت شهری محسوب می‌شوند

منظور از «بافت شهری» سنتزی است از تمام اجزای كالبدی يک كل ارگانيک، كه در سطوح وضوح متمايز بافت شهری قابل مشاهده است. در كلی‌ترين سطح، بافت را می‌توان سازمان خيابان‌ها و بلوک ها توصيف كرد و به طور خلاصه می‌توان بافت شهری را حالات مختلف همجواری و فضاهای پر و خالی در تركيبات مختلف و همچنين نحوه‌ی قطعه‌بندی اراضی مشخص دانست.
بافت (texture) هر شهر كميتی پويا و در حال تغيير است كه وضع كالبدي شهر و چگونگی شكل‌گيری آن را در طول زمان نمايان می‌سازد. بافت هر شهر دانه‌ بندی فضای كالبدی شهر يعنی فضاهای پر و خالی و مقدار آنها را نسبت به يكديگر و چگونگی رابطه و حد نزديكی بين آن ها را مشخص می‌كند و شبكه ارتباطات و نحوه‌ی دسترسی و خصوصيات كلی راه‌ها و كوچه‌ها را آشكار می‌نمايد. به عبارت ديگر بافت شهر به هم تنيده شدن و نحوه استقرار ساختمان ها و تركيب آن ها با يكديگر در ارتباط با شبكه‌ی راه‌ها براساس شرايط محيطی است. (وزارت مسكن وشهرسازی)
بافت هاي شهري كه در زمان های گذشته در هر شهر ايجاد شده‌اند نماينده تاريخ، هويت و اصالت معماری و شهرسازی شهرها هستند که روند تغییرات مورفولوژی شهر را نمایان می‌سازند، لذا شناسائی و تلاش برای حفظ و نگهداری آن ها توام با برنامه‌ريزی برای ساماندهی این بافت‌های ارزشمند باید يكی از محوری‌ترين موارد در طرح‌ها و سیاست‌های توسعه‌ی شهری باشد.

گزارش کامل در ادامه مطلب

نفت در سفرنامه ابن بطوطه

یونس صادقی
واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت

ابن بطوطه مراکشی از مهم­ترین جهانگردان سده هشتم هجری قمری است که حاصل مسافرت او به اقصی نقاط جهان، کتابی است تحت عنوان «سفرنامه ابن بطوطه»كه وي به آن معروف شده است. این کتاب به همت استاد محمد علی موحد، تصحیح و چاپ شده است. از آنجایی که بخشی از مشاهدات ابن بطوطه حکایت از جریان نفت در مناطق پیرامونی ایران است، بازخوانی آن می­ تواند گامی در فهم گذشته نفت باشد.
ابن بطوطه در دو مقطع زمانی به ایران و کشورهای همجوار مسافرت کرده است که حاصل مشاهدات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را به رشته تحریر درآورده است. در یکی از این مشاهدات او از محلی به اسم بقیاره در نزدیکی دجله در نزدیکی موصل عراق خبر داده که زمین آن منبع چشمه های قیر بوده است بنا به گفتار این جهانگرد در سده هشتم هجری قمری، این قیرها را در حوضچه هایی جمع می­ کردند و مانند گِل و لای که در اثر تابش آفتاب خشکیده باشد، قشر سیاه شفاف و نرمی در روی خاک تشکیل می­ دهد و بوی مطبوعی داشته است. در اطراف این چشمه ها برکه سیاه رنگ بزرگی به وجود می­ آمده و بر کناره های آن چیزی شبیه به چغرلاوه (سبزه ای که بر سر آب های راکد پدید می آید) جمع می­ شود و این جِرم ها مبدل به قیر می شود. بنا به گفته ابن بطوطه در نزدیکی این محل چشمه بزرگی است و برای استخراج قیر از آن آتشی برمی افروزند و رطوبت آب به وسیله حرارت آتش مرتفع می شود و قیر باقی می­ ماند که آن را به صورت قطعات درمی­ آورند.(ج1، ص288)

http://www.petromuseum.ir/

میراث صنعت نفت در فهرست آثار ملی ایران

قدمت و ارزش‌های تاریخی، اجتماعی، فنی وفرهنگی آثار صنعت نفت، امروزه این آثار را به یکی از دارایی‌های مهم عرصه فرهنگی و تاریخی کشور تبدیل کرده است.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم ، توجه به میراث صنعتی موضوعی جدید و در بیشتر کشورهای دنیا موضوعی رو به توسعه است. شکل‌گیری نهادهای بین‌المللی مرتبط با حفاظت از این میراث همچون TICCIH (کمیته بین‌المللی حفاظت از میراث صنعتی) بیانگر این علاقه رو به گسترش در مقیاس جهانی است. در ایران نیز این مسأله مورد توجه متخصصان، کارشناسان، و جامعه علمی و عمومی علاقمند به موضوع فرهنگ قرار گرفته است.
بخش مهمی از میراث صنعتی کشور ما را، با توجه به تاریخ و جایگاه آن، می‌توان متعلق به صنعت نفت دانست. این آثار گستره متنوعی از سازه‌ها و بناها شامل پالایشگاه‌ها، ساختمان‌های مسکونی، اداری، آموزشی و درمانی، شهرک‌ها، پمپ بنزین‌ها، تلبمه‌خانه‌های نفتی، پل‌ها و سایر گونه‌های سازه‌ای و ساختمانی را در بر می‌گیرد.
یکی از اهدافی که مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت همواره پیگیر آن بوده، مسأله شناسایی، مستندنگاری و ثبت آثار باارزش صنعت نفت در فهرست آثار ملی کشور است تا زمینه حفاظت از این آثار بیش از پیش فراهم شود .
تا کنون این مدیریت تعداد قابل توجهی از آثار صنعت نفت را در میراث فرهنگی به ثبت رسانده. آثاری که در این فهرست ثبت می‌شوند مورد حمایت قانون قرار گرفته و هرگونه دخل و تصرف غیر علمی و غیرکارشناسی و بدون مجوزهای لازم از وزارت میراث فرهنگی ممنوع بوده و جرم تلقی می‌شود.
علاوه بر این، ثبت آثار سبب معرفی آنها در مقیاس ملی شده و باعث افزایش مخاطب و جذب بازدیدکننده و گردشگر از آثار و مناطقی که آثار در آن قرار گرفته خواهد شد. باید به این موضوع توجه داشت که امروزه یکی از گرایش‌های جدید در عرصه گردشگری، گردشگری صنعتی است، که ثبت، حفظ و معرفی آثار صنعت نفت تأثیر بسزایی در این زمینه خواهد داشت.
در مجموع تا کنون بيش از 120 اثر مربوط به صنعت نفت کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت نقش قابل توجهي در ثبت اين آثار داشته است . از نخستین آثار ثبت شده مربوط به صنعت نفت کشور چاه نمره یک مسجد سلیمان است که با شماره 3609 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. آخرین اثر صنعت نفت در این فهرست نیز پمپ بنزین سبزوار است که با شماره 32726 در مهرماه 1398 به ثبت رسیده است.   
 مجموعه بناهاي تاريخي درمحدوده پالايشگاه آبادان ، كاروانسراي شركت نفت ارومیه ،سينما نفت آبادان ، دانشكده نفت آبادان ، منازل شركت نفت آبادان ، برج آب 1و 2 آبادان ، بيمارستان امام خميني ( ره ) آبادان ،ساختمان آتش نشاني پالايشگاه آبادان ، منطقه انكس آبادان ، سينما شيرين آبادان ،خانه هاي بريم آبادان ،پايگاه مرکز انتقال نفت پاطاق کرمانشاه ،مهمانسراي شرکت نفت بابلسر،پل بهمنشيرآبادان ايستگاه هفت ،پمپ بنزين ري ،پل نمره يك مسجد سلیمان ،بيمارستان امام خميني مسجد سلیمان ،تلمبه خانه نفتي دارخوين ،کارخانه حلب سازی و حلب پر کنی پالایشگاه کرمانشاه ،جایگاه شرکتی 4سابق (234 اختصاصی فعلی) تهران ،جایگاه شرکتی شماره 6 تهران (پمپ بنزین)، آموزشگاه حرفه ای آبادان ،پمپ بنزین قدیم آبادان ،نیروگاه شماره 1 پالایشگاه نفت آبادان ،اسکله های 1 تا 11 پالایشگاه نفت آبادان و چرثقیل های گوگرد و اکوان ،کارخانه برق تمبی ، تاسیسات نفتی بی بیان مسجد سلیمان ،کارخانه تقطیر بی بیان مسجد سلیمان ،کنسولگری انگلیس (خانه باغ آقا) کرمان ،باشگاه ایران مسجد سلیمان وپمپ بنزین قدیمی سبزوار بخشي از اين اثار را شامل مي شود . 
در حال حاضر آثار باارزش دیگری مربوط به میراث صنعت نفت کشور توسط مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت در مراحل مختلف شناسایی، مستندنگاری، تهیه پرونده و یا ارائه آن به وزارت میراث فرهنگی جهت بررسی و ثبت ملی قراردارد. 

منبع:p://www.petromuseum.ir/

"درخزینه- مسجد سلیمان"؛ نخستین راه آهن بین شهری ایران

زمانی که در خرداد ماه ۱۲۸۷ خورشیدی (می ۱۹۰۸ میلادی) زمین میدان نفتون با فوران نفت و گاز به ضربات مته حفاری "رینولدز" پاسخ داد، حفاري در چاه نفت شماره یک مسجد سليمان به پايان رسيد، و نفت به چرخه تولید وارد شد. این در حالی بود که تا یک ماه قبل از آن دارسی و شرکایش در نامه ای به رینولدز از او خواسته بودند ادامه کار دست بکشد.
اما ميدان نفتي کشف شده به عنوان يكي از بزرگترين ميادين نفتي برای بهره برداري به سرمایه هنگفتی نیاز داشت و بخشی از این سرمایه با تاسیس شركت نفت انگليس و ايران (Anglo Persian Oil Company) در سال ۱۹۰۹ مرتفع گردید. این شرکت در صدد بر آمد برای تامین نیازهای خود از جمله نيروی انسانی، خدمات و تجهیزات، مسیری را احداث نماید.

اغلب تجهیزات مورد نیاز نفت که از بریتانیا می آمد، از خرمشهر با كشتي هاي بخار (River Steamer) كه به آنها مَركب هم مي گفتند، به اهواز منتقل می شد. انگلیسی ها برای انتقال این تجهیزات به مسجد سلیمان، مسیر "درخزینه" و شاخه آبي گُرگُر را در رود کارون، انتخاب کردند. (درخزینه در حاشیه کارون و بین اهواز و شوشتر قرار دارد). از این رو، تجهيزات در بارانداز درخزينه، بوسيله دو جرثقيل بزرگ و كوچك که با بخار کار می کردند از لنج ها پياده شده و به وسیله گاري و حيوانات باركش با عبور از مناطق سخت و دشوار کوهستانی و رودخانه ها تا مسجد سليمان حمل مي شدند.

حمل تجهیزات سنگین با حجم زیاد و آن هم با عبور از راه های ناهموار و پر پیچ و خم و تپه ماهوره ها و عبور از رودخانه با دشواری بسیار انجام می پذیرفت و مستلزم زمان زیاد بود. ضمن این که در بین راه هم بعضا تلفات مالی و جانی رخ می داد. از این رو شرکت نفت انگلیس و ایران بر آن شد راهی ایجاد نماید تا این تجهیزات راحت تر و در زمان کمتر به مقصد حمل گردند به همین سبب به فکر احداث خط آهنی بین درخزینه تا میدان نفتون ( مسجدسلیمان ) افتاد.

بنابر این در سال ۱۳۰۰ خورشیدی (۱۹۲1میلادی) شرکت نفت ایران و انگلیس، عملیات احداث خط آهنی را از منطقه درخزینه تا مسجدسلیمان شروع و در سال ۱۳۰۲ خورشیدی (۱۲۹۳ میلادی) تکمیل کرد.
طول اين راه آهن ۵۷ كيلومتر و فاصله بين دو خط ۷۶ سانتيمتر بود. در واقع تا آن زمان هرگز راه آهنی با این طول مسیر در ایران ساخته نشده بود. پیش از این تنها خط آهن شهر ری در سال ۱۳۰۵ تاسیس شده بود که ۸۷۰۰ متر طول داشت و تهران را به شهر ری متصل می کرد. راه آهن سراسری ایران هم حدود ۱۵ سال بعد یعنی سال ۱۳۱۷ به بهره برداری رسید.

برای راه آهن درخزینه به مسجد سلیمان، ايستگاه هايی در طول مسیر با هدف و ماموریت خاصی تاسیس شد. از جمله ایستگاه های "۵ مايل"، "آبگاه"، "۱۶ مايل"، "۱۷ مایل"، "۲۲ مایل"، "۲۴ مايل"، "حاجی آباد"، "تمبی"، "مالکریم"، "گچ پلنت" و "ریل وی" که ایستگاه اصلی و پایانی بود. همچنین ایستگاهی در انتهای خط با نام ایستگاه انبار خوراکی و انبار باروتی وجود داشت.
قطار در این ایستگاه ها توقف می کرد و ذغال سنگ و آب مورد نياز خود را تامين و یا مسافرانی را هم پیاده و سوار می نمود. در ایستگاه تمبی، گوگرد مورد نیاز برای حمل به آبادان و یا به خارج از کشور بارگیری می شد.

در منطقه مالکریم هم یک ایستگاه سوزنبانی وجود داشت که به منظور تامین امنیت عبور دو قطار تاسیس شده بود. در ایستگاه گچ پلنت یک کارخانه تولید گچ وجود داشت که گچ تولیدی توسط قطار بارگیری و جهت استفاده به جاهای مختلف حمل می شد.
ایستگاه ریل وی در چشمه علي مسجد سليمان نيز به عنوان محوطه انبار تخلیه کالا و تجهیزات و تعميرگاه اين قطارها مورد استفاده قرار می گرفت و در نهایت ایستگاه پایانی که به انبار خوراکی و انبار باروتی معروف بود و برای تخلیه و یا بارگیری مواد غذایی و یا مهمات مورد نیاز عملیات انفجار برای جاده سازی استفاده می شد.

این خط آهن هشت لوکوموتیو داشت که در ابتدای کار با لوکوموتیو های سبک که از هیئت واگذاری و فروش ارتش در انبار ملزومات ایستگاه راه آهن کانتارا در مصر در اختیار گرفته بودند شروع به کار نمود. (این لوکوموتیو ها در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفته بودند). در سال ۱۹۲۵ تعداد دو دستگاه لوکوموتیو مخزن دار مدل ۰.۶.۲ساخت شرکتkerr Stuart و ۲۵ واگن از بریتانیا به این خط انتقال داده شد. و در سال های بعد لوکوموتیو های جدیدتری به این خط اضافه شد. سوخت این لوکوموتیو ها در ابتدا نفت بود ولی کمی بعد به زغال سنگ تغییر پیدا کرد.

در طول مسیر راه آهن چندین پل کوچک و بزرگ وجود داشت که برخی آثار آنها هنوز باقی مانده است. از جمله چهار پل بزرگ وجود داشت که سه تای آن در تقاطع رودخانه تمبی که فلزی بودند و یکی دیگر با دهانه های هلالی بر روی رودخانه بهلول (بتوند) که تنها آثار ستون های بتنی و یا سنگی آن مشهود بوده و به یادگار مانده در برخی از نقاط نیز آثار شن ریزی مسیر خط آهن قابل مشاهده است. ولی به طور کل مسیر از بین رفته و یا بافت مسکونی پیدا کرده است.
بين سال هاي ۱۳۲۴د تا ۱۳۲۸ هجری شمسی این راه آهن در اوج فعالیت خود بخصوص در خلال سال ۱۳۲۶د ش ماهيانه حدود ۹۸۰۰ تن كالا را جابجا ‌کرد. در خلال اين سال‌ها، احداث جاده ماشين رو، بين مسجدسليمان و آبادان نیز که در برنامه کاری قرار داشت به بهره برداری رسید، چرا که استفاده از حمل و نقل جاده ای سریع تر و کم هزینه تر بود.
خط‌آهن درخزینه- مسجد سلیمان، طي عمر ۲۷ ساله خود، بيش از يك ميليون تن کالارا جابه‌جا کرد و طي سال‌هاي اوليه راه‌اندازي آن در مناطق نفتخيز، علاوه بر كالا، مواد غذایی، مسافران را هم نقل و انتقال می داد و طی سه دهه نقش بسیار مهمی برای صنعت نفت و توسعه حوزه مسجدسلیمان ایفا نمود.

تهیه نقشه مسیر راه آهن نفت "درخزینه- مسجدسلیمان"

نقشه این راه آهن با کوشش پرویز آریان فر، سرپرست طراحی و مهندسی برق، شاغل در مدیریت مهندسی و ساختمان، شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و با همکاری ادارات روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفتخیز و اداره مهندسی نقشه برداری، تهیه شده است.
در واقع تاریخچه تاسیس این خط آهن در حین مطالعه و انجام تحقیقات در تاریخ صنعت نفت، مورد توجه و ترسیم نقشه آن به عنوان نخستین ریل آهنی کشور، در دستور کار قرار گرفت؛ بویژه آن که این خط به سبب اکتشاف نفت در میدان نفتون (مسجدسلیمان) تاسیس شد و در زمان خود نقش بسیار مهمی در نقل و انتقال تجهیزات نفتی داشته است.
به این ترتیب با استفاده از عکس های هوایی ماهواره ای و مراجعه به برخی از همکاران بازنشسته صنعت نفت و ساکنان قدیمی منطقه، همچنین طی چندین مرحله مکاتبه با شرکت بی پی و بررسی اسناد و تصاویر باقی مانده از آن دوران، نسبت به مسیر یابی اقدام شد.
در نهایت پس از جمع آوری اطلاعات کافی و کامل، تعیین مسیر و با هماهنگی و همکاری ادارات روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفتخیز و اداره مهندسی نقشه برداری و طی یک عملیات پیاده روی پنج روزه و تهیه مختصات و برداشت حدود 800 نقطه آن هم با استفاده از جی پی اس و دوربین عکاسی، نقشه برداری از این مسیر پایان یافت و پس از یک سال و اندی یک نقشه جامع و کامل و با گرافیکی زیبا از مسیر خط آهن شامل طول، محل و تعداد ایستگاه ها و محل پل ها تهیه شد.
این نقشه می تواند هم به عنوان یک مرجع تاریخی و هم به عنوان یادگاری از تاریخ این صنعت برای آیندگان و نسل جوانی که علاقه مند به کسب اطلاعات و آشنایی با تاریخ صنعت نفت قرار بگیرد و با مشاهده آن گذشته را مرور کرده، تلاش ها و زحماتی را که در این راه کشیده شده است، از نزدیک لمس کنند.

با سپاس از پرويز آريانفر

پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم

پ.ن:

محسنیان پژوهشگر حوزه راه آهن :

پژوهشگر تاریخ راه‌آهن ایران معتقد است با آنکه کلنگ احداث راه آهن سراسری ایران در ۲۶ مهرماه سال ۱۳۰۶ به زمین زده شده است اما مستندات تاریخی دقیقی وجود دارد که نشان می‌دهد مبدأ تاریخی راه آهن در ایران، ۹ خرداد ماه ۱۳۰۴ بوده است.

ورود راه‌آهن در ایران در سال ۱۲۶۷ خورشیدی (معادل ۱۸۸۸ میلادی) با مسیر تهران شاه عبدالعظیم در ری ساخته شده است، اما این راه‌آهن با طول ۸۷۰۰ متر بیشتر جنبه نمادین و محلی داشت، نه کشوری و حتی منطقه‌ای. پیش از سال ۱۳۰۴، در ایران حدود ۷۰۰ کیلومتر راه‌آهن ساخته شد که از جمله آنها می‌توان به مسیرهایی مانند تبریز-جلفا، زاهدان- میرجاوه، رشت - پیربازار، بوشهر- برازجان و درخزینه در نزدیکی شوشتر اشاره کرد، اما باید توجه داشت که این مسیرها کوتاه با عملکردی محلی داشته ونقش کشوری نداشتند، و سرمایه‌گذاری‌ همه آنها توسط خارجی ها انجام شده بود.

ود.

این پژوهشگر با تمرکز بر ساخت راه‌آهن سراسری که در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ (۱۵ اکتبر ۱۹۲۷ میلادی) کلنگ‌زنی شد، اظهار کرد: این پروژه با هدف اتصال مرکز کشور به دریای آزاد و ایجاد شبکه حمل‌ونقل ملی، نقش مهمی در توسعه کشور داشت. اما به مستند معتقدم تاریخ شروع پروژه راه‌آهن سراسری نباید ۲۳ مهر ۱۳۰۶ در نظر گرفته شود، بلکه باید به تاریخ تصویب مصوبه مجلس در ۹ خرداد ۱۳۰۴ برگردد، زمانی که مجلس تصویب کرد مالیاتی ویژه بر قند، شکر و چای برای ساخت راه‌آهن وضع شود. این نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های اولیه برای راه‌آهن در ایران از سال ۱۳۰۴ آغاز شده است

راه آهن سراسری ایران به دلیل اهمیت تاریخ‌اش در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

۹ خرداد ۱۴۰۴ به طور دقیق ۱۰۰ سال از آغاز ماجرای خط سراسری راه آهن ایران می‌گذرد.

منبع:ایسنا

میدان نفتی مسجد سلیمان - خوزستان

میدان نفتی مسجد سلیمان اولین و قدیمی‌ترین میدان نفتی در خاورمیانه، در شهرستان مسجد سلیمان و در استان خوزستان واقع است. این میدان در سال ۱۲۸۷ خورشیدی توسط یک شرکت انگلیسی کشف و کار خود را آغاز نمود. از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ میلادی، تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجدسلیمان استخراج می‌گردید

نخستین رایانه های کشور و خاورمیانه در پالایشگاه آبادان

پالایشگاه آبادان برای اولین بار در صنعت نفت و در ایران و به احتمال فراوان در خاورمیانه از رایانه یا به اصطلاح آن زمان، ماشین های حساب الکترونیکی استفاده کرد.

بر اساس اسناد موجود در سال 1329 در شعبه کنسرسیوم نفت آبادان اولین دستگاه پردازش داده با عنوان یونیت رکورد (Unit Record) نصب شد و حدود 6 سال بعد این پالایشگاه کامپیوترهای نسل دوم IBM-1620 را مورد بهره برداری قرار داد.

این در حالی است که اکثرا ورود رایانه به ایران را اوایل دهه 1340 خورشیدی به حساب می آورند، چرا که در سال 1341 بانک ملی و شرکت نفت در تهران و به دنبال آنها در سال 1343، دانشگاه تهران صاحب دستگاه های رایانه شدند.

در مقاله ای که در سال 1347 به قلم دکتر پرویز اعتماد مقدم در نامه صنعت نفت درج شده چنین می خوانیم: "پالایشگاه آبادان اولین سازمان ایرانی بود که ماشین های حساب الکترونیکی را به کار گرفت و در مدت 12 سال گذشته چند بار آنها را به مدل جدیدتر تبدیل کرده است."

در ادامه این مطلب از قول "کارکنان اداره ماشین های حساب الکترونیک آبادان" چنین آمده است: "اکنون نسل سوم این ماشین ها که جدیدترین و کامل ترین کامپیوتر در خاورمیانه است، برای صنعت نفت ایران به کار محاسبه امور مختلف اشتغال دارد."
بر این اساس رایانه هایی که در سال 1347 در پالایشگاه آبادان مورد استفاده قرار می گرفته از نوع آی بی ام ردیف 360 و مدل 65 بوده و 30 برابر از رایانه هایی که برای نخستین بار در این پالایشگاه مورد استفاده قرار گرفته بودند، سریع تر بوده است."

سپس در توصیف این رایانه ها چنین می خوانیم: "این ماشین ها قادرند در یک زمان چندین کار مختلف را انجام دهند و روی آنها تعداد بی شماری آلات و وسایل اضافی وجود دارد که با نصب آنها می توان ماشین را برای کارهای فوق العاده متنوعی به کار برد."

توصیف و شرح کاربرد این رایانه ها در مقاله مذکور نیز جالب است و خواندن آن خالی از لطف نیست: "ماشین های حساب الکترونیکی (کامپیوتر) در زندگی بشر امروزی جای مخصوص گرفته و در کلیه شئون رخنه کرده است. نباید تصور کرد که کامپیوتر فقط ماشین حسابی است که سریع اعداد را جمع و تفریق می کند. نه بسیاری از مسائل را که پاسخ آن دشوار است می توان از طریق و با کمک کامپیوتر دریافت نمود و از این رو بعضی ها تصور می کنند که کامپیوترها در آینده جهان را در دست خواهند گرفت. شاید این طور بشود ولی برخی نیز اظهار می دارند که کامپیوترها وسیله ای هستند برای بهتر و سریع تر انجام دادن کار بشر... چه کارها که کامپیوترها نمی کنند. کامپیوتر قادر به کشف جنایات است. همچنین می تواند زن و مردی را که به احتمال توافق اخلاقی و روحی و جسمی دارند، انتخاب کند، می تواند نقشه جنگی تهیه کند. می تواند اراضی را تشخیص دهد و دارو را تجویز کند. بدون کمک کامپیوتر سفرهای فضایی مقدور نمی گشت. اصلا موشک ها ساخته نمی شد. اقتصاد کشورهای بزرگ به هم می خورد- مختصر نظام دنیا از هم می پاشید."

چنانچه از سطرهای بالا پیدا است در آن زمان کارکرد رایانه ها هنوز برای عموم مردم ناآشنا بود. از آن پس بتدریج بر تعداد رایانه ها در کشور افزوده شد تا این که در سال 1356 شمار رایانه‌های موجود در کشور به 616 دستگاه رسید.

با این همه تا اواسط دهه 1360 و پیش از آن که نخستین محموله کامپیوتر در سال 1364 به سفارش شرکت مخابرات ایران وارد کشور شود، ورود رایانه به صورت محدود و در اختیار چند شرکت خاص همچون شرکت داده‌پردازی بود.

امروزه نقش دستگاه های رایانه در توسعه و پیشرفت، بویژه در صنعت بزرگ و پیچیده نفت، بر هیچ کس پوشیده نیست. شاید زمانی که نخستین رایانه ها در پالایشگاه آبادان به کار گرفته شد، کمتر کسی گمان می کرد که روزی رایانه ها در تمامی مراحل شناسایی، اکتشاف، تولید، پالایش و توزیع نفت و فرآورده های آن از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار شوند که حتی تصور یک روز فعالیت بدون آنها غیرممکن باشد.

آنچه مسلم است صنعت نفت ایران به عنوان یکی از صنایع پیشرو در کشور در مقاطع مختلف دستگاه های رایانه ای بسیاری را مورد بهره برداری قرار داده که بررسی و گردآوری تاریخچه آنها خود می تواند موضوع یک پرونده باشد.

پایگاه اطلاع رسانی موزه و اسناد نفت ایران آمادگی خود را برای انتشار هر گونه اطلاعات موثق در این زمینه که بتواند به تکمیل تاریخچه صنعت نفت و تحولات فناوری در آن کمک کند، اعلام می نماید.

عباس آذرخش/پایگاه اطلاع رسانی موزه و اسناد نفت ایران

تشکیل کارگروه تخصصی برای پیگیری ساخت موزه صنعت نفت در مسجد سلیمان

باقرگل فر:مدیر طرح موزه‌های صنعت نفت از تشکیل کارگروه تخصصی به‌منظور پیگیری ساخت موزه صنعت نفت در مسجدسلیمان خبر داد.

بنابه گزارش سرویس نفت و پتروشیمی به نقل از به نقل از شرکت ملی حفاری ایران، اکبر نعمت‌الهی به همراه تعدادی از مدیران و کارشناسان موزه‌های صنعت نفت، امروز (چهارشنبه، یکم آبان‌ماه) در نشستی به‌منظور پیگیری ساخت موزه صنعت نفت در مسجدسلیمان اظهار کرد: شرکت ملی حفاری در ساخت موزه صنعت نفت مسجدسلیمان مشارکت و همکاری دارد که به این منظور کارگروهی تخصصی با هدف هماهنگی برای پیگیری این موضوع تشکیل شد.

مدیر طرح موزه‌های صنعت نفت اظهار کرد: این کارگروه به طور مستمر تشکیل جلسه خواهد داد و نکات مورد نظر را تا حصول نتیجه و اجرای کار دنبال می‌کند.

مهران مکوندی، معاون امور فنی و مهندسی شرکت ملی حفاری ایران نیز در این نشست گفت: با توجه به برنامه‌های وزارت نفت درباره ایجاد موزه‌های صنعت نفت در مناطق نفت‌خیز، شرکت ملی حفاری در ساخت موزه صنعت نفت مسجد سلیمان حضوری فعال خواهد داشت.

وی افزود: اختصاص تجهیزات قدیمی کاربردی در عملیات حفاری، مستندات و… برای ارائه در چیدمان موزه در دست بررسی و اقدام است.

مدیر طرح موزه‌های صنعت نفت و هیئت همراه از تجهیزات اداره آموزش و تجهیز سرمایه انسانی شرکت ملی حفاری ایران از جمله دکل آموزشی، شبیه‌ساز، کلاس‌ها و امکانات آموزشی در کارگاه شماره یک شرکت بازدید کردند.

مقدمات راه‌اندازی موزه‌های صنعت نفت ایران با تایید وزیر نفت فراهم شد و از آن زمان ساخت موزه در مسجدسلیمان، آبادان و تهران در دستور کار و اجرا قرار گرفت.

«روایت نفتون»

در تاریخ ۲۸ ماه مه سال ۱۹۰۱ میلادی، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، ویلیام ناکس دارسی، تاجر بزرگ طلا در انگلستان امتیاز کشف نفت ایران را از آن خود کرد، فوران نفت از نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه در تاریخ ۲۵ ماه مه ۱۹۰۸ میلادی پنجم خردادماه ۱۲۸۷ تحول عظیمی در اقتصاد ایران و خاورمیانه پدید آورد. با ورود کارشناسان نفتی از انگلیس، نخستین شهر پیشرفته و مدرن ایران در منطقه‌ای به نام مسجدسلیمان یا «نفتون» سابق تأسیس شد. همزمان با آن بسیاری از نخستین‌ها و اولین‌های کشور و ده‌ها منطقه تفریحی و رفاهی در آن به وجود آمد. اولین‌هایی همچو نخستین کارخانه گوگردسازی خاورمیانه، نخستین تصفیه‌خانه آب ایران، نخستین کارخانه تولید برق در ایران و خاورمیانه، نخستین راه‌آهن، نخستین فرودگاه مسافربری، نخستین و مجهزترین بیمارستان کشور، نخستین کلوب تفریحی، نخستین پیست دوچرخه‌سواری، نخستین استخر شنا در ایران، نخستین باشگاه گلف، نخستین زمین رسمی فوتبال و… شهری که پنجاه سال قبل به دلیل حضور مستشاران خارجی به پاریس کوچک شهرت یافته بود و به موجب امکانات بسیار آن، افراد فراوانی از نقاط مختلف ایران و حتی هند و پاکستان برای اشتغال به این شهر آمده بودند تا مهاجرپذیرترین شهر در ایران باشد. شهری که بسیاری از اولین‌ها را در کشور داشت امروز زیر بار مشکلات کمر خم کرده، تا از لحاظ مشکلات یکی از گرفتارترین شهرهای ایران بشمار آید.

مسجد سلیمان سومین هاب پتروشیمی کشور بعد از عسلویه و ماهشهر است، اما با گذشت ۱۱۰ سال از ثبت اولین چاه نفتی خاورمیانه در آنجا، نفت هیچ سودی برای مسجدسلیمان نداشته است. از ۵۶۰ حلقه چاه نفت موجود در مسجد سلیمان، اکنون حدوداً از ۴۰ حلقه چاه در آن بهره‌برداری انجام می‌شود. به دلیل عدم توجه به صنایع پایین دستی به واسطه تمرکز بر نفت خام، امروز شاهد فقدان صنایع و کارخانه‌های مختلف و بحران بیکاری در شهرستان هستیم. بیکاری مشکلات بسیاری برای مردم به وجود می‌آورد. این شهرستان با اینکه دارای منابع بزرگ زیر زمینی گاز است، فاقد لوله کشی گاز در بعضی از مناطق آن است. بوی گازهای سمی نشت شده از زمین، تنفس را دچار مشکل می‌کند. استفاده غیر مجاز از گازهای غیر استاندارد منجر به رها شدن بخش قابل توجهی گاز در فضای شهر و برخی روستاهای منطقه شده است. این شهر به واسطه کشف نفت در آن، شهر اول مدرن کشور به شمار می‌رود، اما بعد از استخراج بی محابای نفت از میادین نفتی مسجدسلیمان و کاهش حجم آن، به شدت روند نزولی خود را طی کرد به گونه‌ای که امروزه با روند نزولی جمعیت، بالاترین آمار بیکاری (بیش از ۴۳ درصد) را دارد. اما شاید در گذشته کمتر کسی گمان می‌کرد با گذشت زمان مسجد سلیمان دچار مشکلات عدیده‌ای برای زندگی مردم آن شود تا ساکنین آن برای مهاجرت و ترک شهرشان لحظه شماری کنند. شهری که دست‌کم در ۶۷ مورد از جلوه‌های توسعه مدرن در ایران، پیشگام و نخستین بوده، حالا نامش را در فهرست مناطق کمتر توسعه یافته و محروم، در صدر جدول‌ها می‌نویسند. کلکسیونی تمام عیار از آلودگی‌های زیست‌محیطی؛ زمین آلوده به نفت و هوای آکنده از گازهای سمی و هزاران واحد مسکونی در مناطق نفتی که در انتظار جا به جایی‌اند. این شهر بعد از سال‌ها استخراج ذخایر با ارزش نفت به این وضعیت وخیم رسیده است. بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که روزگار مسجدسلیمانی‌ها، روایت زندگی آدم‌هایی است که نفت خوشبخت‌شان نکرده است. و این سرانجام شرکت شهری است که با تکیه بر اقتصاد تک‌پایه، نفت موفق به ایجاد مشاغل مختلف، تنوع اجتماعی و هویت مدرن شهری مستقل شده بود و با زوال منبع اصلی اقتصاد، یعنی نفت، رو به زوال گذاشته و روزگار شکوهش گذشته است. با دیدن وضعیت این شهر نفتی می‌توان در مورد فردای کشور به عنوان یکی از مهمترین تولید کننده و صادر کنندگان نفت در جهان و پایان ذخایر سوخت فسیلی در آن هشدار داد. و سرگذشت این میدان نفتی را با مقیاسی بزرگ‌تر به کل ذخایر نفتی کشور و روزگار پس از اتمام آن تعمیم داد.

علی حامد حق دوست..مهر

نخستین سینماهای سیّار ایران در آبادان

آبادان دهه 1340 خورشیدی با جمعیت نیم ملیون نفری خود 28 سینمای عمومی بزرگ داشت که بالاترین آمار در میان شهرهای ایران بود. به عبارتی اگر بخواهیم به نسبت جمعیت بسنجیم تعداد سینماهای آبادان حتی از سینماهای تهران نیز بیشتر بود. تهران هفت میلیون نفری در آن زمان حدودا 80 سینما داشت که البته این آمار در پایان این دهه از مرز یک صد سینما گذشت.

اما داستان سینماهای سیار آبادان، که نخستین سینماهای سیار در ایران به شمار می آیند، به اوایل دهه 1330 بازمی گردد؛ یعنی زمانی که تعداد سینماهای عمومی آبادان، اندک و کم شمار بود. این سینماها که شرکت نفت متولی آنها بود، همان گونه که از اسم شان پیدا است، وضعیتی متفاوت با سینمای ثابت داشتند و طبعا کارکرد آنها نیز متفاوت بود.

عمده ترین وظیفه سینماهای سیار اطلاع رسانی عمومی در عرصه های مختلف از اجتماعی و اقتصادی گرفته، تا سیاسی و آموزشی بود. تقریبا تمام فیلم هایی که به نمایش درمی آمدند، صامت بودند و یا حداکثر زیرنویسی به زبان انگلیسی داشتند. در چنین وضعیتی، یکی از متصدیان پخش با بلند گوی دستی، شرح ماوقَع می فرمود و توضیحاتی به زبان فارسی به مردم می داد.

به این ترتیب سینماهای سیار، برخلاف تصور موجود، فیلم سینمایی پخش نمی کردند، بلکه وظیفه عمومی آنها در چند رده زیر خلاصه می شد.

الف: پخش فیلم های کوتاه خبری. مثلا سفر مقامات، جهت بازدیدهای استانی یا افتتاح تاسیسات نفتی در آبادان!

ب: آشنا کردن مردم با علایم و نشانه های راهنمایی و رانندگی، بویژه هماهنگ کردن حیوانات توسط صاحبان اصلی آنها جهت عبور و مرور از خیابان ها و جاده ها .

ج: ارایه فیلم های کوتاه آموزشی، مثلا آموزش نقشِ پشه آنوفل در اشاعه بیماری های فصلی، در نهرهایی که غالبا در نخلستان های پیرامون شهر آبادان، باعث انتقال بیماری های مُسری، مانند وبا یا مالاریا می شدند. همچنین فیلم های کوتاه به زبان ساده؛ در مورد ایجاد قارچ کچلی و شیوه های جلوگیری از آن! و گاهی هم نحوه مراجعه مردم به مراکز درمانی معرفی شده از سوی بهداری شرکت نفت.

سینماهای سیار در ابتدا به وسیله خودروهای جیپ کوچک که در هر کوی و برزنی، بساط خود را پهن می کردند، عرضه می شدند. معمولا پرده را بالای چیپ به صورت لوله شده، حمل می کردند و پروژکتور داخل خودرو جای می گرفت و به محض پیدا شدن مکان و زمان مناسب پرده به جایی نصب می شد و پروژکتور فیلم را از داخل جیپ روی پرده می تاباند.

سینماهای سیار معمولا کار خود را از غروب و در مناطق شلوغ و پر رفت و آمد آغاز می کردند. این کار یک دلیل عمده داشت. کم نور شدن هوا جهت رویت بهتر فیلم روی پرده! چون در روز با آن روشنایی شدید خورشید چنین کاری عملا غیر ممکن بود.

در واقع می توان گفت سینمای سیار به این گونه خاص آبادان و برخی شهرهای اطراف مثل مسجد سلیمان بود، هر چند بعدها سینماهای سیار به طور پراکنده و با اهداف آموزشی و تبلیغی توسط نهادهای دولتی در نقاط مختلف کشور مورد استفاده قرار گرفت.

در نوع پیشرفته سینماهای سیار، همان طور که در عکس ها می بینید «پرده نمایش» به صورت سقف کاذب، بالای کامیون قرار می گرفت راننده پس از یافتن مکان مناسب، سقف کاذب را به صورت کشویی پایین می داد، به شکلی که به بدنه کامیون تکیه می کرد، پس از آن پروژکتور را به بیرون از کامیون انتقال می دادند و فیلم را روی پرده می تابانیدند.

در مدل های قدیمی تر، که اصلا به آبادان نیامد، اما در کشورهای خارجی رواج داشت، سینمای سیار به صورت یک سه چرخه بزرگ، به حرکت در می آمد. صفحه نمایش کوچکی مثلا در حدود «یک در دو» داشت که ثابت بود و پروژکتور، از پشت به صفحه نمایشِ شفافِ آن نور می تاباند. در واقع می شد این وسیله را چیزی میان شهر فرنگ و سینما نامید. پس از اتمام نمایش نیز، کرکره کوچکی روی صفحه نمایش کشیده می شد تا از آسیب های احتمالی مصون بماند!

پس از افزایش نسبی سینماهای آبادان، سینماهای سیار رو به کاهش گذاشت. زیرا کپی همین فیلم ها به سینماهای موجود داده شد تا به عنوان «پیش پرده» به نمایش درآیند. اواخر دهه چهل نیز به واسطه ورود انواع تلویزیون و گسترش آن در میان خانواده ها، بساط سینماهای سیار به حداقل رسید. به طوری که در پایان همین دهه، برای همیشه به موزه پیوستند.

احمد کعبی فلاحیه

منبع:http://www.petromuseum.ir