خوزتوریسم

با مرور بر خاطرات کارکنان شرکت نفت؛

بوی خوش سال‌های فراموش شده در خوزستان پیچید

بوی خوش سال‌های فراموش شده، اولین اثر از مجموعه کتاب‌های تاریخ و جغرافیای منطقه آغاجاری توسط حسن خادمی رامهرمزی در قالب تاریخ شفاهی به چاپ دوم رسید.

حسن خادمی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اهواز، با بیان اینکه تاریخ شفاهی یکی از شیوه‌های پژوهش در تاریخ است، اظهار کرد: تاریخ شفاهی به شرح و شناسایی وقایع، رویدادها، حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها به تبیین عملکرد ناظران و فعالان آن ماجراها می‌پردازد.

خادمی با توضیح اینکه کتاب «بوی خوش سال‌های فراموش شده» منتشر شده نشر صدرالمتالهین، روایات شفاهی کارکنان شرکت نفت منطقه آغاجاری را به تصویر می‌کشد، بیان کرد: در این کتاب روایت تاریخ شفاهی و زوایای گوناگون زندگی کارکنان شرکت نفت در فاصله سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۶ به مخاطب معرفی می‌شود.

وی با توضیح این نکته که در این کتاب با توجه به ساختار منطقه نفت‌خیز آغاجاری که به سه شرکت شهر آغاجاری, امیدیه و میانکوه تقسیم می‌شود، کتاب دارای سه فصل است، افزود: در این سه فصل بیش از ۱۰۰ خاطره و زندگی‌نامه به ترتیب در رابطه با آغاجاری، امیدیه و میانکوه روایت شده و در این میان، خاطرات روایت شده توسط بانوان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

خادمی ادامه داد: خاطرات فرد انگلیسی با عنوان «برایس کامرون» رئیس اجرایی منطقه نفت‌خیز آغاجاری در سال ۱۳۲۹ و یک آمریکایی با نام «بیل مرکیسون» که در سنین نوجوانی در شرکت شهر میانکوه به همراه خانواده‌اش زندگی می‌کرد، از نکات جالب این کتاب است. همچنین دکتر «علی حسین مراد» که به عنوان جراح، دو سال در بیمارستان آغاجاری به طبابت مشغول بود، بخشی از خاطرات وی در کتاب «خاطرات غیر قابل باور یک جراح» به انگلیسی منتشر شده بود پس از برگرداندن به فارسی در این کتاب آمده است.

این نویسنده خوزستانی گفت: در این کتاب علاوه بر خاطرات کارکنان صنعت نفت، خاطرات دیگر اقشار اجتماعی منطقه نفت‌خیز آغاجاری و مناطق نفت خیزی چون: مسجد سلیمان، آبادان، ماهشهر، گچساران، پازنان، اهواز و هفتکل نیز اشاره شده است.

خادمی با اشاره به اینکه انتشار این کتاب در تاریخ صنعت نفت ایران در چند بعد حائز اهمیت است، تاکید کرد: منطقه نفت‌خیز آغاجاری در میان دیگر مناطق نفت‌خیز خوزستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و چاه‌های نفت این منطقه در طول سال‌های متمادی اکتشاف و بهره‌برداری نفت، بیش از نیمی تولید نفت ایران را به خود اختصاص داده است. همچنین اعتصاب بزرگ کارگران شرکت نفت آغاجاری در سال ۱۳۲۵، نقطه عطفی در تاریخ جنبش‌های کارگری در ایران شد که منجر به تصویب قانون کار در دولت قوام السلطنه و وادار کردن انگلیسی‌ها به اجرای این قانون در شرکت نفت شد و زمینه ملی شدن صنعت نفت را فراهم کرد.

وی، مطالب روایت شده در این کتاب را برای محققان و پژوهشگرانی که در زمینه تاریخ صنعت نفت در ایران کار می‌کنند را بسیار سودمند دانست و افزود: مطالب بیان شده در این کتاب، کمتر در اسناد و مدارک پیدا می‌شود و می‌توان به ساختار اداری شرکت نفت، نحوه زندگی مردم در شرکت شهرها، چگونگی روابط انگلیسی‌ها، هندی‌ها و آمریکایی‌ها با کارکنان ایرانی، ساخت و نوع خانه‌ها در شرکت شهرها، سیستم حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و هوایی در شرکت نفت، اوضاع اجتماعی اقشار مختلف مردم، اقلیت‌های دینی و بسیاری موضوعات دیگر اشاره کرد.

این کتاب برای نسل جوان و به خصوص کسانی که پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌هایشان در این مناطق زندگی کردند، می‌تواند بسیار خاطره انگیز باشد. از طرف دیگر، این جوانان با مطالعه این کتاب، ضمن آشنایی با سختی‌ها و مشکلات زندگی کارگران و خانواده آنها در این مناطق، می‌توانند تجربیات مفیدی را کسب کنند.

تاریخچه اكتشاف نفت در ایران

یادداشت پیش‌رو به بازخوانی تاریخچه اکتشاف نفت در ایران به قلم یونس صادقی کارشناس مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت می‌پردازد.

اولین نشانه‌های اکتشاف نفت به گذشته‌های باستانی ایران بازمی‌گردد. از زمان سومریان در شوش، قیر مورداستفاده به نحوی بوده که قیر را به‌جای ملات بین سنگ‌ها و آجرها در عمارات استفاده می‌کردند و جواهرات را به‌وسیله قیر نصب می‌کردند. در دوره هخامنشیان نیز نفت برای روشنایی و مقاصد طبی استعمال می‌شده است. برای نخستین‌بار در ۱۸۵۵ میلادی زمین‌شناس انگلیسی، «لوفتُس» به‌عنوان نخستین کاوشگر محوطه تاریخی شوش به وجود نفت در مناطق جنوب غربی ایران پی برد.

در ۱۸۷۲ میلادی شخصی به نام «رویتر» امتیازاتی از ناصرالدین‌شاه قاجار ازجمله، امتیاز «بهره‌برداری انحصاری از معادن ایران» را گرفت. در ۱۸۸۴ میلادی یک شرکت انگلیسی بنام شرکت «هوتز»، امتیاز نفت دالکی نزدیک بوشهر را از دولت ایران گرفته اما به نتیجه نرسید. پس سازمانی به نام «بانک تعاونی معادن ایران»، امتیاز شرکت «هوتز» را خرید و زمین‌شناسان شرکت در سمنان و دالکی و در جزیره قشم به کاوش پرداختند که نتیجه‌ای در برنداشت. در ۱۸۹۱ میلادی، یک هیئت فرانسوی به سرپرستی «ژاک‌دومورگان» به ایران اعزام و بنا به پیشنهاد حاکم کرمانشاه به «چیا سرخ» واقع در ۹۰ مایلی غرب کرمانشاه فرستاده شدند. گزارش این هیئت در فوریه ۱۸۹۲ میلادی در مجله «معادن» فرانسه انتشار یافت. در این مقاله نشان داده شد که در نواحی اطراف قصر شیرین نفت وجود دارد (یعقوبی نژاد، 1373: 36) در ۱۹۰۰ میلادی «ادوارد کوت» از کارمندان رویتر گزارش دو مورگان را مطالعه و با «آنتوان‌ کتابچی» متصدی اداره گمرک ایران در فرانسه گفتگو کرد. پس کتابچی کوشید سرمایه‌داران فرانسوی و ارمنی را به موضوع نفت ایران علاقه‌مند سازد که شکست خورد. سپس او با «دراموندولف» وزیر پیشین مختار بریتانیا در تهران به گفتگو نشست.

دراموندولف از کتابچی خواست تا نماینده‌ای به بریتانیا اعزام کند. کتابچی، فردی به نام «کوت» را به لندن فرستاد تا با نماینده «ویلیام ناکس دارسی» صحبت کند. دارسی پیشنهادهای کوت را پذیرفت و دو زمین‌شناس به نام‌های «برلز» و «دالتون» را به مناطق ایران از جمله «چیا سرخ» و منطقه نزدیک شوشتر فرستاد. گزارش زمین‌شناسی مساعد بود. پس دارسی در ۱۹۰۱ نماینده خود یعنی «ماریوت» را همراه با کتابچی و کوت به تهران فرستاد تا مسئله را با امین‌السلطان اتابک اعظم در میان بگذارند. در جلسه‌ای که برگزار شد سهم کتابچی خان ۷ درصد، ماریوت ۵ درصد و کوت ۳ درصد تعیین گردید. پس قرارداد دارسی در کاخ صاحبقرانیه توسط مظفرالدین شاه قاجار امضا و امتیازنامه دارای صحه شاه و امضاء و مهر اتابک و میرزا نصرالله خان مشیرالدوله و نظام‌الدین غفاری مهندس الممالک شد. ایران از قرارداد دارسی ۲۰ هزار پوند به صورت نقد و ۲۰ هزار پوند نیز به صورت سهام گردید. به‌علاوه مقرر شد ۱۶ درصد از سود به‌دست‌آمده شرکت مزبور یا هر شرکت دیگری که مربوط به امتیاز می‌شود، متعلق به ایران باشد.

اولین گروه اکتشافی به سرپرستی مهندس «اداره خدمات عامه» هندوستان یعنی «جی. بی. رینولدز» به چیا سرخ اعزام گردید. باوجوداینکه حفاری در سرزمینی به مساحت حدود ۲۵۹ هزار هکتار تا نوامبر ۱۹۰۴ ادامه یافت و دو چاه به تولید رسید، اما مقدار ناکافی تولید و مشکل مسافت حمل نفت تا ساحل خلیج‌فارس ادامه پروژه را متوقف کرد؛ لذا دارسی تصمیم گرفت که چیا سرخ را رها کرده و در جنوب کاوش کند. طبق ماده شانزده امتیازنامه دارسی، شرکتی در ۱۹۰۳ با سرمایه ششصد هزار لیره تشکیل داد که نام آنرا «شرکت بهره‌برداری اولیه» گذاشت و سهام بیست هزار لیره را هم به دولت ایران پرداخت. از طرفی «سرجان فیشر»، فرمانده نیروی دریایی بریتانیا پیگیر تغییر سوخت نیروی دریایی از ذغال سنگ به نفت بود به همین منظور با کمک «ای.جی.پرتی‌من» وزیر نیروی دریایی سعی کردند امتیاز دارسی را به دست آورده و شرکت جدیدی به نام «سندیکای امتیازات»، متشکل از شرکت نفت برمه و لرداستراثکونا ثروتمند مقیم کانادا تشکیل دادند که هدف ظاهری آن انجام عملیات اکتشاف نفت در ایران و خارج از محدوده ۲۵۹ هزار هکتاری فعالیت شرکت بهره برداری اولیه بود. اولین اقدام، توقف عملیات چیاسرخ و انتقال اسباب و لوازم به «مماتین» واقع در کوهستانهای جنوب غربی ایران بود. در ۱۹۰۵ در«مماتین» حفاری آغاز شد.

این محل هم از طرف زمین شناسان مورگان و هم دارسی توصیه شده بود. رینولدز شخصاً با حدود بیست نفر حفار بریتانیایی و کانادایی به این منطقه آمد. چاه اول به عم۶۶۱ متر و دومی ۵۹۱ متر رسید که هیچکدام به نفت نرسید. از طرفی در ۱۹۰۵ قراداد بین شرکت سندیکای امتیازات و خوانین بختیاری به وسیله صمصام السلطنه، شهاب الدوله و سردار اسعد بختیاری و پریس ژنرال کنسول بریتانیا در اصفهان و رینولدز به عنوان شرکت نفت بختیاری بسته شد. در این قرارداد به بختیاری‌ها وعده پرداخت سه درصد سود نفت استخراج شده از منطقه داده شد. در ۱۹۰۷ ، منطقه دومی به نام «میدان نفتون» حفاری شد. در ۳۱ ژوئیه ۱۹۰۷و موافقت نامه جدیدی به امضا رسید که براساس آن، دارسی تمام سهام خود در شرکت بهره برداری اولیه را به شرکت نفت برمه منتقل و هم زمان اخرین منافع مستقیم خود در بهره برداری نفت ایران را واگذار کرد. در پایان سال ۱۹۰۷ دولت هند نیروی کوچکی از سربازان «هنگ هجدهم نیزه داران بنگال» را به فرماندهی «آرنولد ویلسون» برای حمایت حفاران تا هنگام دسترسی به نفت یا توقف عملیات به عهده گرفتند. در ۱۹۰۸ شرکت نفت برمه، بازرسی را به منطقه اعزام کرد. او گزارش داد که ادامه عملیات اکتشافی بیش از این بی فایده است. در پایان آوریل، رینولدز تلگرافی از لندن دریافت کرد که به او دستور داده شده بود کار را متوقف و کارمندانش را مرخص کند و به کشور بازگردد. رینولدز پس از بحث با ویلسون تصمیم گرفتند، به بهانه خوانا نبودن متن تلگراف، کار را تعطیل نکنند و از قطعه قطعه کردن دکل ها خودداری کنند تا نامه کتبی به آنها ابلاغ شود. اما تا قبل از رسیدن ابلاغ کتبی ازطرف شرکت نفتی برمه به رینولدز، چاه شماره یک مسچدسلیمان حوالی صبح روز ۲۶ مه ۱۹۸۷ خرداد ۱۲۸۷، در عمق ۳۶۰ متری به نفت رسید. و یکی از بزرگترین اتفاقات تاریخ معاصر به وقوع پیوست.

اولین اقدام رینولدز، جمع آوری نفتی بود که به هدر می رفت، بنابراین حوضچه‌ی بزرگ در دل خاک حدود ۶۰ متر دورتر از اردوگاه، حفر و نفت را به آن طرف هدایت کرد و سپس عملیات دریچه سازی برای چاه را آغاز کرد. براساس سندفنی چاه شماره یک نفتون (مسجدسلیمان) توسط«سامسون»، زمین شناس این پروژه، چاه شماره یک در عمق ۱۱۷۹ فوتی به نفت رسیده است. لوله جداری ۳/۸۸ اینچی، در عمق ۱۱۴۸ فوتی گذاشته شده تا ادامه حفاری در مخزن نفتی آسماری امکان پذیر شود. سلیمان آدُنیاس مسئول تلگراف خانه شوشتر و عضو شرکت بهره برداری اولیه دارسی گزارش فوران چاه شماره یک را به بوشهر مخابره کرد (مرکز اسناد صنعت نفت،آرشیو پالایشگاه آبادان، اسناد پرسنلی کارمندی) عمق چاه دوم که ده روز پس از چاه اول به نفت رسید،۳۰۷ متر بود که قطر سنگ معدن نفت مسجدسلیمان بالغ بر ۳۰۰ متر بوده است. دومین معدن در ۱۳۰۷ در محلی موسوم به هفت گل در پنجاه و شش کیلومتری جنوب شرقی مسجدسلیمان کشف شد به علاوه معادن نفت سفید، آغاجاری، پازنون،گپساران و لالی در جنوب هم به مرورکشف گردید.

منابع و مآخذ: ابطحی، علیرضا، نفت و بختیاری، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1393؛ آذرشین، سیدامیر، مسجدسلیمان صدسال پس از کشف نفت، تهران، هرمزد، 1393؛ آهنجیده، اسفندیار، ایل بختیاری و مشروطیت، انتشارات ذره‌بین، قم، 1374؛ تقویم صنعت نفت ایران، انتشارات دبیرخانه شرکت ملی نفت ایران، بی تا؛ ساتُن، الوِل، نفت ایران، ترجمه دکتر رضا رئیس طوسی، مؤسسه انتشارات صابرین، تهران، 1372؛ ستوده تهرانی، علی‌اصغر، نگاهی کوتاه به صنعت نفت، چاپخانه رشدیه، 1371؛ عباسی شهنی، دانش، تاریخ مسجدسلیمان، تهران، هیرمند، 1374؛ عِلم، مصطفی، نفت قدرت و اصول: ملی شدن صنعت نفت و پیامدهای آن، ترجمه غلامحسین صالحیار، انتشارات اطلاعات، تهران، 1392؛ فاتح، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، انتشارات شرکت سهامی چهر، تهران، 1335؛ قربان‌پور دشتکی، خدابخش، انگلیس و بختیاری، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، تهران، 1390؛ گارثویت، جن. راف، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه مهراب امیری، آنزان، تهران، 1373؛ مرکز اسناد صنعت نفت، آرشیو مسجدسلیمان، گزارش‌های حفاری چاه شماره 1، سند برگ 20؛ مرکز اسناد صنعت نفت، آرشیو پالایشگاه آبادان، اسناد پرسنلی کارمندی؛ موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت: از قرارداد دارسی تا سقوط رضاشاه، نشر کارنامه، تهران، 1392؛ نفت چیا سرخ کرمانشاه، به کوشش منصوره اتحادیه، اسماعیل شمس و سعید روحی، نشر تاریخ ایران، تهران، 1394؛ وزیری، شاهرخ، نفت و قدرت در ایران (از قنات تا لوله نفت)، ترجمه مرتضی ثاقب فر، مؤسسه انتشاراتی عطائی، تهران، 1380؛ ویلسون، آرنولد، یادداشت‌های روزانه یک افسر دیپلمات در جنوب غرب ایران، مترجم: فریور جوانبخت موثق، تهران، پیام امروز، 1396؛ همایون‌فر، ابراهیم، نفت در دنیا - ایران اقتصادی، سیاسی، بی نا، 1324؛ یاوری، منوچهر، شهر من مسجدسلیمان، نشر اکنون، تهران، 1387؛ یعقوبی نژاد، علی، رئیس نفت، یادواره کتاب، 1373؛ Annales Des Mines: Memoires,1892,De MORGAN.PP227-238

منبع:مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت

بازدید معاون وزیر نفت از موزه كارآموزان آبادان

به گزارش مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت، روز یکشنبه ۱۶ دی‌ماه، امید شاکری، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری، به همراه رئیس دانشگاه صنعت نفت و هیئت همراه، از موزه کارآموزان آبادان بازدید کردند. در این بازدید، معاون وزیر نفت با بررسی بخش‌های مختلف موزه، بر اهمیت حفظ میراث صنعتی و آموزشی صنعت نفت تأکید کرد. موزه کارآموزان آبادان به‌عنوان یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی، نقش مهمی در آموزش نیروی انسانی متخصص در صنعت نفت ایفا می‌کند.

آموزشگاه حرفه‌ای آبادان در سال ۱۳۱۲ خورشيدي (۱۹۳۳ ميلادي) با هدف آموزش پیش از استخدام کارگران ماهر و افزارمند مورد نیاز پالايشگاه آبادان تأسيس شد. اين آموزشگاه محل آموزش مهارت‌های لازم در زمينه برق، مكانيک، ابزار دقيق و فرايند پالايش به کارگران و نيروها بوده است.

موزه کارآموزان در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان دومين موزه صنعت نفت فعاليتش را آغاز کرد. در موزه كارآموزان تلاش براي خودكفايي و حركت به سوd استقلال‌خواهd به نمايش گذاشته شده است. شاهد اين مدعا حضور پررنگ اين مركز و دانش­‌آموختگان آن در جريان نهضت ملي شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامي است.

این موزه هم اکنون دارای سه بخش اصلی اتاق‌های پنج‌گانه، کارگاه‌ها و محوطه است که هر کدام از این بخش‌ها نیز دارای بخش‌های جزئی‌تر هستند.

نظام‌نامه میراث صنعتی در گام آخر/ نقش وزارت نفت در تصویب نظام‌نامه میراث صنعتی

به گزارش مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت، آیین‌نامه نظام‌ فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت‌های تاریخی – فرهنگی آماده ارسال به هیئت دولت شد. وزارت نفت (مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت) به‌عنوان تنها وزارتخانه غیرتخصصی در هشت نشست‌ کمیته زیربنایی، صنعت و محیط زیست برای تأیید این نظام‌نامه حضور فعالی داشته است.

این نشست‌ها بنابر پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، وزارت راه و شهرسازی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و به استناد ماده (۶) قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی – فرهنگی (مصوب ۱۳۹۸) تشکیل شده است.

نظام‌ فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت‌های تاریخی – فرهنگی شامل مجموعه اصول، برنامه‌ها، عوامل، فرآیندها و اسنادی است که حفظ و تداوم دانش، سنن، حکمت، فن، هنر‌ و تنوع بیانی، اصالت و یکپارچگی در بناها و بافت‌های تاریخی فرهنگی و صنعتی را از طریق عوامل حرفه‌مندان و استادکاران محلی صیانت و حفاظت کرده، انتقال بین نسلی مواریث فرهنگی ملی و جهانی را تضمین می‌کند و زمینه احیاء و بهره‌برداری از این آثار از سوی بخش‌های عمومی، خصوصی و دولتی را فراهم می‌کند.

این نظام‌نامه اختصاصی، تنظیم‌گری را مبتنی بر چارچو‌ب‌های ملی و بین‌المللی حفاظت و مرمت و هماهنگی‌ها را بین عامل و فرآیندهای مرمت و بازشناسی تعیین کرده و توسعه‌گری و تداوم بخشی را در احیاء، استقرار فعالیت و بهره‌برداری از بناها و بافت‌های تاریخی محقق می‌کنند.

نظام‌ فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت‌های تاریخی – فرهنگی که در ۱۱ ماده نهایی شده است در ماده پنج با عنوان «عوامل و ذی‌نفعان» از وزارت نفت به‌عنوان عوامل در سطح راهبردی و تصمیم‌گیری نام می‌برد. بر اساس ماده هشت این نظام‌نامه هم سه ماه پس از تصویب و ابلاغ این پیش‌نویس، نظام‌نامه اختصاصی میراث صنعت‌نفت با همکاری وزارت میراث فرهنگی، تدوین و ابلاغ می شود.

در ماده هشت این نظام‌نامه عنوان شده است: «وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با نیازسنجی و نظرخواهی از دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و تشکل‌های صنفی در این حوزه و بررسی مقررات مرتبط، فهرست اولویت‌بندی شده اسناد تخصصی، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های فنی، مالی و قراردادی مورد نیاز را ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه همراه با مشخصات ضوابط یادشده مانند: عنوان، اولویت، ضرورت تهیه، هدف، رئوس کلی مطالب ضوابط، برنامه زمانی تهیه ضوابط و برآورد ریالی هزینه تهیه آنها را برای سازمان ارسال می‌کند تا پس از تأیید سازمان ملاک عمل قرارگیرد.»

این نظام‌ با تصویب در هیئت دولت و ابلاغ، بسیاری از چالش‌های بخش میراث صنعتی را حل می‌کند از جمله این چالش‌ها می‌توان به توقف یا ادامه فعالیت واحد صنعتی اشاره کرد. چرا که قوانین و چارچوب‌های موجود در این زمینه از سایت‌های در حال فعالیت حمایت نمی‌کند و موجب از کار افتادن آن صنایع خواهد شد، یعنی یک دوراهی که یک راه آن ثبت و حفظ میراث صنعتی و توقف صنعت و راه دیگر آن نگهداشت صنعت و چشم‌پوشی از حفظ و ثبت میراثی است.

صنعت نفت دارای بیش از ۷۰۰ بنا و بافت تاریخی در استان‌های همانند خوزستان، کرمانشاه، خراسان و ... است که تاکنون ۱۱۴ این آثار صنعتی از جمله ساختمان کنسولگری کرمان، فرودگاه مسجدسلیمان، پالایشگاه کرمانشاه، آموزشگاه حرفه‌ای آبادان، کارخانه برق تمبی و ... ثبت شده است، قدمت برخی از این ابنیه تاریخی بیش از ۱۰۰ سال است.

تصمیم برای مرمت مستمر چاه شماره یک مسجدسلیمان

ایسنا/خوزستان سرپرست اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی مسجدسلیمان از مرمت مستمر چاه شماره یک مسجدسلیمان خبر داد.

ایوب سلطانی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهارکرد: چاه شماره یک مسجدسلیمان به عنوان یک اثر تاریخی به‌ صورت مداوم توسط متخصصان و کارشناسان خبره میراث‌فرهنگی نظارت، مطالعه و در صورت نیاز مرمت می‌شود.

او با بیان این‌که چاه نمره یک دارای ایستایی مطلوبی است، گفت: میراث فرهنگی برای حفاظت هرچه بهتر از این اثر ارزشمند تاریخی همواره مطالعه و برنامه‌ریزی لازم را انجام می‌دهد.

وی افزود: شرکت نفت نیز نقش خود را با نظارت و برنامه‌ریزی میراث فرهنگی ایفا می‌کند و به عنوان متولی همواره اعتبار مرمت و ساماندهی این اثر تاریخی را تامین می‌کند.

چاه شماره یک نام نخستین چاه نفت خاورمیانه است که در شهر مسجدسلیمان در استان خوزستان قرار دارد. این چاه در منطقه‌ای به‌نام دره خرسون (میدان نفتون) مستقر است که عملیات حفاری آن در سال ۱۲۸۶ ه‍.ش توسط کنسرسیوم دارسی آغاز شد و در تاریخ پنجم خرداد ۱۲۸۷ ه‍.ش به مخزن نفتی رسید.

نوازندگان ساز و دهل در کنار یک ‌دکل حفاری آغاجاری

شاید برای جشن پایان عملیات موفقیت‌آمیز حفاری چاه‌ فراخوانده شده‌اند؛ شاید هم نوازندگان دوره‌گرد باشند که اتفاقی از لوکیشن چاهی در حال حفاری، سر درآورده‌اند.

چیزی که تا همین اواخر نیز رایج بوده و برخی از نوازندگان محلی، هنوز هم در اطراف دکل‌ها و تاسیسات نفتی دهل زنی و نقاره زنی می‌کنند.

در کهگیلویه و بویراحمد و شرق مناطق نفتخیز به این خنیاگران خوش‌رو "مهتر" می‌گویند و در حوزه مسجدسلیمان و قلمرو بختیاری "توشمال" نامیده می‌شوند.

توشمال‌ها و مهترها حافظان بخش مهمی از فرهنگ و فولکلور سرزمین مادری‌اند.

اینان، در شادی و غم، در تنهایی و جمع، در مال و منال در تنگدستی و ملال، همواره کنار مردم‌ بوده‌اند؛ بی‌هیچ تبعیض و تمایزی.

۱۹۴۵ میلادی....۱۳۲۳ شمسی
منبع : نفت آنلاین

نوای "فیدوس" برای جنتلمن نفتی

نگاهی به زندگی و زمانه ی مهندس حسن کتیبه، به بهانه اکران خصوصی فیلم فیدوس

"فیدوس"؛ بوق بزرگی بود که با فشار جریان هوای فشرده، بخار آب یا گاز کار می کرد و در ابتدای شکل گیری صنعت نفت و در غیاب دستگاه"ساعت"، بصورت عمومی و در میان همه ی ساکنان شرکت - شهرهای نفتی و از سویی؛ سخت بودن آموزش مفهوم "زمانبندی کار" برای نیروی کار صنعتی جدید توسط کمپانی نفت، یک اُپراتور آموزش دیده این وظیفه را برعهده می گرفت و با در اختیار داشتن یک دستگاه ساعت دیواری دقیق در اتاق مخصوص به کار خود و در زمان مشخص، با بازکردن شیر(valve) لوله ی مسیر جریان هوای فشرده، بخار آب یا گاز (بستگی به محل نصب فیدوس)، صدای رسایی را در محیط طنین انداز می کرد.
نامگذاری اش را هندی می دانند و ریشه اش را به نی های قطور و بلندی که با دمیدن هوا در آن صدای بم و پُر طنینی تولید می شد.برای انگلیسی ها؛ الارم(Alarm) بود و در دیگر شرکت - شهر نفتی ایران، مسجد سلیمان، بختیاری ها دستگاه های مشابه "فیدوس" را؛ "شیت" همان "سوت" در گویش محاوره ای خود می نامیدند که کاربردی مشابه داشت.
سارا عابدی، کارگردان و فیلم ساز، نام "فیدوس" را برای فیلم مستند معرفی یکی از پیشکسوتان شاخص نفتی، مهندس"حسن کتیبه" انتخاب نموده است.پُرتره ای که در سال های آخر حیات این چهره ی نفتی ساخته شد و گرچه در روز اکران و رونمایی از فیلم در خردادماه۱۴۰۳ در تهران، خود مهندس حسن کتیبه رَخت از جهان خاکی بر بسته بود، اما در نبود او و همچنین نبود مستندنگاری های تصویری خوب در تاریخ شفاهی نفت، این فیلم، به نوعی طنین فیدوس طلایی "تاریخ نفت" و مرتبط ترین و منطقی ترین خروجی برای یک پروژه تاریخ شفاهی است که به همت یک بانوی فیلم ساز و همکارانش ساخته شده است.
صنعت نفت در ایران، بواسطه بیش از یک قرن فعالیت و تولید، واجد سرمایه ی انسانی قابل توجه و مهّمی است که بررسی زندگی و زمانه ی بسیاری از آنها از جهات مختلف، بسیار آموزنده و مفید است.از جمله تلاش یکساله ای که کارگردان در شناخت و توصیف شخصیت زنده یاد مهندس حسن کتیبه، پیشکسوت باصفای نفتی انجام داده است.در این فیلم در دو بخش؛ زندگی شخصی سوژه در تهران و همسفر شدن با او تا "آبادان" و تجدید خاطراتش در این شرکت - شهر نفتی مهم ایران، صحنه های دیدنی و جالب و جذابی به بیننده ارائه می شود.
حسن کتیبه، چنانچه خود در فیلم توضیح می دهد، سال۱۳۰۶ در شیراز بدنیا آمد و از چهارده سالگی از طریق یکی از جوانان همشهری اش با موضوع اشتغال در نفت و نام "آبادان" و کمپانی نفت آشنا شد.با توجه به شرایط خانوادگی و اینکه در آن مقطع در شیراز امکان ادامه ی تحصیل برایش نبود، خانه را به مقصد بندر بوشهر ترک و پس از چند روز انتظار در اسکله بوشهر تا رسیدن یک ناو انگلیسی، از طریق دریایی خود را به "آبادان" رساند.
سال۱۳۲۰ بود و در سال های پایانی جنگ جهانی دوم، مناطق مختلف ایران و از جمله آبادان در اشغال نیروهای انگلیسی.او را به همراه دیگر هم سن و سال هایش به شبانه روزی آبادان برده و برای گذراندن دوره‌ های آموزشی پایه در آموزشگاه فنی آبادانTechnical School و کارگاه کارآموزان فنی Artisan School چند سالی را سپری کرد و سپس بعنوان کارگر فنی وارد پالایشگاه شد.
در چنین فضایی و در همین شرکت - شهر و کار در پالایشگاه عظیم نفت است که شخصیت فنی و حتی شخصیت اجتماعی کتیبه به مرور شکل می گیرد و گدشت زمان و تجربه های زیسته او در آبادان را در شخصیت پُخته و با پرنسیپ او در فیلم می توان دید.
نفت همواره با نظم همراه بود!رعایت انضباط انگلیسی و وقت ‌شناسی برای مربیان انگلیسی آنها بسیار اهمیت داشت.مرحوم کتیبه، اشاره می کند که یک روز بدلیل تاخیر در صرف ناهار مورد مآخذه رئیس کارگاه که یک انگلیسی سختگیر به اسم "مستر کانن" بود قرار می گیرند و همان مآخذه باعث می شود دیگر وقت ‌شناسی و نظم نفتی را وظیفه خود بداند!
اعزام کارکنان به دوره های آموزشی حتی خارج از کشور در دستور کار کمپانی نفت نیز بود.در مرور خاطرات آقایی کتیبه متوجه می شویم که ایشان در سال 1328 در كنكور شركت نفت براي اعزام به دوره اي در خارج از كشور شركت و جزء هجده نفری بوده که از ميان هشتاد نفر برگزیده و برای دوره ی آموزشی دوساله عازم انگلستان می شوند.
سفر آقای کتیبه به آبادان، "فلاش بک" و بازگشت شخصیت اصلی فیلم به روزها و سال هایی است که در این شرکت - شهر نفتی مهم ایران و در نخستین پالایشگاه نفت خاورمیانه سپری کرده بود.حضورش در "تکنیکال اِسکول" که حالا به موزه ی کارآموزان آبادان تبدیل شده است و گشت زدن در محوطه و کلاس ها و کارگاه ها، از جمله بخش های دیدنی فیلم است.
امین زاده درویش، طراح و مدیر وقت موزه کارآموزان آبادان که در جریان سفر آقای مهندس کتیبه میزبان او در موزه کارآموزان بوده و در فیلم نیز دیالوگ هایی بین آنها رد و بدل می شود، در مورد خاطره اش از نخستین دیدار با آقای کتیبه می گوید؛ بعضی وقت ها خاطره ای در ذهن انسان حک می شود که قابل مقایسه با خاطرات دیگرش نیست.در حوزه ی تاریخ نفت و تجربه ی ملاقات و مصاحبه با پیشکسوت های صنعت نفت هم، تجربه ی ملاقات با مرحوم حسن کتیبه خاطره ای است منحصر بفرد و فراموش نشدنی.در برخورد اول به یاد جنتلمن های فیلم های هالیودی افتادم.یک پدربزرگ اتو کشیده ی خوشتیپ و به محض اولین برخورد کلامی، بسیار خوش مشرب و خوش اخلاق دیدمش.در تمام دو روزی که خدمت مهندس کتیبه در آبادان بودم، شیفته ی دانش و مهمتر از آن، منش ایشان شدم.دریایی از نگفته های صنعت نفت که تنیده به لحظه لحظه ی تاریخ معاصر ایران است.خاطرم هست در آن مقطع زمانی، سریال "در چشم باد" آقای مسعود جعفری جوزانی از تلویزیون پخش می شد و من به شوخی به آقای کتیبه گفتم؛ کاراکتر "بیژن ایرانی"(با بازی پارسا پیروزفر) در سریال، ادای شما را در می آورد.حسن کتیبه یکی از شریف ترین ایرانیان و نفتی هایی بود که من در زندگی خود دیدم و خوشحالم که با زحمت خانم عابدی و همکارانشان، این شخصیت در حافظه ی تاریخی ایرانیان ثبت و ماندگار شده است.
مهندس حسن کتیبه، انسان شریف و یک "شرکت نفتی" واقعی بود که احساس مسئولیت و قائل بودن به نظم و انضباط را در کنار مهر ورزی و شادی گستری، توامان داشت و فیلم مستند "فیدوس" در معرفی او و روش و منش انسانی اش، موفق بوده است.
پایان بندی فیلم، نقطه عطف و ویژه ی فیلم است که شیرینی اش را می گذاریم برای وقتی فیلم اکران عمومی شد و دیدید.فیلمی که به گفته ی تهیه کننده و کارگردان آن، خانم سارا عابدی، با صرف زمان زیاد در مرحله پژوهش و تحقیق و مشکلات زیاد و البته با هزینه شخصی ساخته شده و بدون شک در آرشیو مستندهای تاریخ شفاهی "صنعت" در ایران، جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص خواهد داد.
مهندس حسن کتیبه، در بهار دو سال پیش و در سن نود و پنج سالگی درگذشت و در جلسه رونمایی از مستند پرتره ی خود حضور فیزیکی نداشت، اما تبسم و طنین صدا و خوشرویی و رقص سرخوشانه ی او بر زندگی، سالن را به تسخیر خود درآورده بود.روحش شاد و یادش گرامی باد.

نگارش :

فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت و میراث صنعتی

m.i.s از کجا آمد؟

يادداشتي در مورد نامگذاري مسجد سليمان

علامت اختصاري MIS نشانه مشهوري است كه براي ناميدن شهر مسجد سليمان ـ قديمي‎ترين اقليم نفتي ايران- مورد استفاده قرار مي گرفته و تا به امروز هم كما بيش استفاده مي شود.

در نخستين سال هاي كشف نفت، نام مسجدسليمان، در مكاتبات و نامه ‎نگاري‎ هاي اداري، به صورت مخفف و به اين شكل استفاده مي‎شد. كما اينكه در مكاتبات شركت نفت، حتي واژ‎گاني كوتاه‎تر از اين هم معمولاً مخفف‎سازي مي‎شد كه از جمله آنها مي‎توان به عبارت استفاده از حروف اختصاري AZ براي ناميدن شهر اهواز اشاره كرد.
اما عبارت Masjed Suliman چگونه بهMIS تبديل شده و حرف I در بين دو حرف M (حرف اول مسجد) و S (حرف اول سليمان) به چه منظور به كار رفته است؟
واقعيت اين است كه حرف I در اينجا نقش آوانگاري و حرف وصل كننده را دارد. به عبارتي متصل كننده دو بخش اسم مسجدسليمان است و نه چيز ديگر.

اگر چه شباهت اين عبارت با حروف اختصاري عبارت ديگري به نام "سيستم اطلاعات مديريت"(Management Information System) اين شبهه را به وجود آورده بود كه منظور از عبارت اختصاري MIS، اشاره به اين اصطلاح مديريتي بوده است. در واقع از آنجا كه فعاليت هاي صنعت نفت در آن سال ها در مسجد سليمان متمركز بود، براي ناميدن آن از اين عبارت تخصصي و كاربردي در علم مديريت استفاده شد. حال آن كه چنين تصوري صحيح نيست.

اين تصور تا بدانجا پيش رفت كه در برخي كتاب هاي منتشر شده در مورد نفت و مسجدسليمان نيز بازتاب يافت و پر واضح است كه اين اشتباه، صرفا از تشابه اين دو ناشي شده و در صورت تحقيق بيشتر، قابل پيشگيري بود !
جهت مستند بودن و ارائه مدرك براي عدم هم معنا بودن دو واژه MIS به معناي سيستم اطلاعات مديريت و ديگري مخفف نام مسجدسليمان، به سه سند معتبر و دقيق زير اشاره مي شود :
سند اول: پلاك نصب شده بر شير دهانه چاه F7 كه مدت ها در محل ورودي ساختمان مركزي شركت نفت انگليس (بريتانيك‎ هاوس) در لندن به نمايش عموم گذاشته شده و تصوير آن در صفحه 93 كتاب "رئيس نفت" تأليف علي يعقوبي‎نژاد به چاپ رسيده است. با دقت در اين پلاك در سطح اول آن مشاهده مي‎كنيم كه نام Masjad – I – Sulaiman حك شده است.
به عبارتي اين سند تاييد مي كند كه حرف I حرف اتصال بين دو واژه «مسجد» و «سليمان» است و مخفف‎سازيMIS نيز از اين عبارت گرفته شده است.
سند دوم: نقشه مربوط به خاورميانه در سال 1901 ميلادي است كه در كتاب تاريخ جهاني نفت (جلد اول) نوشته دانيل يرگين ترجمه غلامحسين صالح‎يار (صفحه 267) چاپ گرديده است. در اين نقشه كه به زبان انگليسي نشانه‎گذاري شده است نيز مشاهده مي‎كنيم كه مسجدسليمان با عنوان Masjad – I – Sulaiman قيد گرديده و در اين سند از واژه سيستم اطلاعات مديريت و مشابه آن خبري نيست.
سند سوم: سند سوم قابل ارائه، برگه ‎هاي حقوقي مربوط به ژوئن 1950 ميلادي است كه شركت نفت ايران و انگليس براي كاركنان صادر مي‎نموده و نمونه مذكور را در كتاب "مسجدسليمان نيم قرن چپاول" (صفحه 214) مي‎توانيم ببينيم. در بالاي اين برگ حقوقي نيز عنوان Masjad – I – Sulaiman ذكر گرديده و مشخص مي‎نمايد كه كاربرد حرف I چه بوده است.
البته ذكر اين نكته بي مناسبت نيست كه استعمال حرف I در بين اسامي دو بخشي مختص نام مسجدسليمان نبوده و حتي در جاهاي ديگر نيز به كار رفته است. كما اينكه در همان نقشه پيش گفته از كتاب تاريخ جهاني نفت نيز مي‎بينيم كه واژه «ميدان نفتون» به شكل Maidan – I – Nafton آمده است.
با استناد به اين اسناد و مدارك مطمئناً جاي شك و شبهه‎ اي در خصوص معناي واژه‎ مورد بحث باقي نمي‎ماند كه MIS مخفف نام مسجدسليمان است و هر كاربرد ديگري براي آن در خصوص مسجدسليمان نمي‎تواند صحيح باشد.

منابع

علي يعقوبي نژاد، رئيس نفت/ انتشارات يادواره كتاب/ صفحه ۹۳
دانيل يرگين: تاريخ جهاني نفت/جلد يك /ترجمه غلامحسين صالحيار/ انتشارات اطلاعات/ صفحه ۲۶۷
فرشيد خداداديان/ مسجد سليمان، نيم قرن چپاول/ انتشارات آرويج/ ص ۲۱۴

قدیمی ترین سالن آمفی تئاتر كشور محل برگزاری نمایشگاه تجهیزات قدیمی سینما شد

به منظور ارایه اطلاعات از تاریخچه فعالیت های فرهنگی صنعت نفت در شهرستان مسجدسلیمان و آشنایی نسل های جدید با این تاریخچه، نمایشگاه دائمی وسایل و تجهیزات قدیمی هنرهفتم در تالار سالن سینما نفت مسجدسلیمان ایجاد شد.

به گزارش روابط عمومی شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان، در این اقدام که به همت اداره خدمات اداری اجتماعی مدیریت خدمات صورت پذیرفت برخی اقلام مربوط به نمایش فیلم که دارای قدمت بالای 90 سال
می باشند با رعایت اصول مراقبتی و همکاری و نظرتخصصی کارشناسان موزه نفت جهت بازدید علاقمندان به معرض نمایش گذارده شد.

اقلام به نمایش گذارده شده در این تالار عبارتند از : پروژکتور نمایش اسلاید – پروژکتور نمایش فیلم 16 و 35 میلی متری – میز برگردان فیلم – انواع لنز – دستگاه ضبط صوت فروگراف ودستگاه برش و چسباندن فیلم .

لازم به توضیح است پس از فوران و اکتشاف نخستین چاه نفت خاورمیانه در سال 1287 خورشیدی در مسجدسلیمان، سالن سینما مجموعه فرهنگی ورزشی باشگاه مرکزی به عنوان نخستین سالن سینما و آمفی تئاتر کشور، همانند بسیاری دیگر از نخستین امکانات رفاهی و صنعتی در این منطقه ایجاد و احداث شد .

نگارش و انتشار: دانوش صالحی

تصاویر : محمد باقری

تاریخ نفت را در نفتون ورق بزنید

«میدان نفتون، از آغاز تاکنون: گذری در تاریخ نفت از کاوش، اکتشاف، بهره‌برداری، انتقال، پالایش و صادرات نفت در ایران» به قلم پرویز آریان‌فر و زیر نظرکمیته مطالعات و انتشارات شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب به‌تازگی در ۶ جلد منتشر شده است. او در مقدمه این کتاب آورده است: «به درستی مشخص نیست که بشر چه زمانی اولین بار، نفت را مورد استفاده قرار داده است. اما مشخص شده است که انسان‌های ماقبل تاریخ آتش‌های مقدسی را که از تراوشات گاز طبیعی از طریق روزنه‌ها و شکستگی‌ها به سطح زمین راه پیدا می‌کردند، روشن کرده و پرستش می‌کرده‌اند. اقوام متمدن دوران باستان ....»

آریان‌فر ۱۴ سال را صرف نوشتن این کتاب ۶ جلدی جامع و کامل از تاریخ نفت کرده و در مسیر نگارش این کتاب برای دست یافتن به اطلاعات موثق راه‌های زیادی را پیموده است. مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت پس از انتشار این کتاب، گفت‌وگویی را با این نویسنده انجام داده که پس از انتشار در هفته‌نامه مشعل در ادامه می‌آید.

لطفا خودتان را برای خوانندگان معرفی کنید.

پرویز آریان‌فر هستم، در سال ۱۳۳۴ در مسجدسلیمان، استان خوزستان به دنیا آمدم. کودکی و تحصیلات خود را در این شهر گذراندم و از همان کودکی به واسطه فعالیت مرحوم پدرم با صنعت نفت آشنا شدم، مرحوم پدرم کارگر شرکت نفت شاغل در اداره خدمات ترابری مسجدسلیمان بود.

به دلیل حضور پدرتان علاقه‌مند به فعالیت در صنعت نفت شدید؟

همیشه علاقه‌مند به کارهای فنی به‌ویژه در رشته برق بودم و حضور مرحوم پدرم درنفت مرا به فعالیت در این صنعت ترغیب کرد، همچنین علاقه ویژه‌ای به رشته مدیریت مهندسی و ساختمان که حوضه کاری آن در مناطق مختلف نفت‌خیز که تقریبا چندین استان (خوزستان، کهگلویه و بویر احمد، بوشهر، فارس، ایلام و لرستان) را تحت پوشش عملیاتی داشت، بودم.

فعالیت خود را از کدام بخش صنعت نفت انتخاب کردید؟

پس از پایان تحصیلات و خدمت وظیفه نظام (سپاه دانش) در سال ۱۳۵۶ در اهواز در کنکور استخدامی شرکت نفت (در شرکت سهامی خاص خدمات نفت ایران) امتحان دادم و در امتحانات کتبی و همچنین مصاحبه قبول شدم و در مهرماه سال ۱۳۵۷ کار خود را در پروژه‌های اجرائی برق در مدیریت مهندسی و ساختمان در مناطق نفت‌خیز آغاز کردم.

کتاب ۶ جلدی «میدان نفتون از آغاز تا کنون» به تازگی به قلم شما منتشر شده است، لطفا در باره این کتاب توضیح دهید.

این مجموعه کتاب که با نام «میدان نفتون از آغاز تاکنون» است، شامل ۶ جلد و هر جلد حدود ۶۰۰ صفحه است. ( جمعا حدود۳۵۰۰ صفحه است) و کاملا مصور و با تصاویر رنگی و سیاه و سفید و با کیفیت کاغذ مرغوب و جلد ضخیم در قالب وزیری بوده که با حمایت مالی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب چاپ شده است. این مجموعه ۶ جلدی کتاب شامل، گذری در قلمرو تاریخ نفت از کاوش و اکتشاف تا بهره‌برداری و انتقال نفت را شامل می‌شود که مشتمل بر ۶ فصل است. در فصل اول تا ششم به ترتیب به موضوع کاوش نفت، اکتشاف و تولید نفت، انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی، پالایش نفت و توزیع فرآورده‌های نفتی، صادرات نفت و گاز و سایر فرآورده‌های نفتی و عملیات غیرصنعتی (که همان خدمات کارکنان فعلی است.) بصورت کامل پرداخته شده است.

نگارش این کتاب را از چه زمانی آغاز کردید؟

شروع این مجموعه کتاب از سال۱۳۸۷کلید خورد و تا زمانی که کتاب از چاپ خارج شد نزدیک به ۱۴ سال برای آن زمان صرف شد.

چرا نوشتن آن ۱۴ سال به درازا کشیده است؟

با توجه به اینکه اکثر منابع استفاده شده در این کتاب اسناد با متون انگلیسی بود، بنابراین ترجمه آن کمی زمانبر بود. در ضمن همزمان با شروع نگارش کتاب، پروژه‌های تحقیقاتی و تحقیقات میدانی سه پروژه را نیز آغاز کردم.

چه دلیلی سبب شد که تصمیم به نگارش این کتاب بگیرید؟

دلیل اصلی بدون تردید علاقه‌ام به تاریخ نفت بوده است، اما فقدان اطلاعات کافی در زمینه تاریخ نفت هم مرا به نگارش این کتاب مصمم کرد. به‌عنوان نمونه در خصوص تاریخ نخستین خط آهن، «از درخزینه به مسجدسلیمان» هیچ اطلاعاتی پیدا نکردم و چاره را بر آن دیدم که تحقیقات مطالعاتی و میدانی کاملی را در این خصوص شروع کنم، و پس از مدتی به این نتیجه رسیدم تا حاصل تحقیقات انجام شده خود را جمع‌آوری و بصورت مجموعه‌ای در بیاورم.

آقای مهندس عنوان کردید همزمان با نگارش کتاب، چند پروژه تحقیقاتی را نیز آغاز کردید، چه پروژه ای؟

نخستین پروژه، تهیه نقشه نخستین خط آهن نفت از درخزینه به مسجدسلیمان که کار تحقیقات اسنادی و همچنین میدانی این پروژه یک‌سال بطول انجامید و با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط‌عمومی و مهندسی نقشه‌برداری مناطق نفت‌خیز انجام شد و نتیجه آن نقشه‌ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که بصورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

دومین پروژه، تهیه نقشه نخستین خطوط لوله انتقال نفت از مسجدسلیمان به آبادان است که کار تحقیقات اسنادی و میدانی این پروژه کمتر از یک‌سال بطول انجامید و این پروژه هم با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط‌عمومی و مهندسی نقشه‌برداری مناطق نفت‌خیز انجام شد که نتیجه آن نقشه‌ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که به‌صورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز و برخی مکان‌های دیگر در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

سومین پروژه، تهیه نقشه‌های طرح هندسی و نمودار جریانی کلیه خطوط اصلی نفت و گاز و سایر فرآورده‌های نفتی از مناطق نفت‌خیز به پالایشگاه آبادان و جزیره خارک است که این دو نقشه هم در سایز بزرگ، رنگی و گرافیک تهیه شده است.

در نوشتن این کتاب از چه منابعی استفاده کردید؟

منابع استفاده شده برای تحقیقات مطالعاتی عبارت بودند از منابع و کتب مختلف خارجی، آرشیو شرکت بی پی (BP)، اسناد شرکت نفت انگلیس و ایران، اسناد و تلگراف‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در ایران (اهواز، خرمشهر، شیراز، بوشهر، تهران و....) در سامانه کتابخانه مرکز دیجیتال قطر، نشریات عمومی شرکت ملی نفت ایران و دیگر نشریات فنی شرکت‌های عامل نفت ایران و به موازات تحقیقات میدانی در مناطق مختلف نفت‌خیز، گفت‌وگو با پیشکسوتان نفتی و همچنین حافظه تاریخی یک خانواده نفتی با نزدیک به ۷۰ سال تجربه نفتی که در آرشیو شخصی بنده بوده است.

شما در این کتاب سیر تکامل صنعت نفت را به رشته تحریر در آوردید، صنعت نفت را از گذشته تا امروز چگونه ارزیابی می کنید؟

صنعت نفت ایران از مؤثرترین و بزرگترین صنایع در ایران و جهان بوده است و اهمیت این صنعت در اقتصاد جهان، موجب شده بعضی از کشورها به این صنعت روی آورند و با سرمایه‌گذاری جدی در این بخش، به جایگاهی دست یابند که به‌عنوان بازیگر جهانی نقش مهمی در این صنعت داشته باشند. بررسی مسیر تاریخی تکامل این بازیگران می‌تواند برای کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته اما نتوانسته‌اند به جایگاه مناسبی دست یابند و سایر کشورها و شرکت‌هایی که می‌خواهند وارد این صنعت شوند راهگشا باشد. صنعت نفت در جهان پس از طی دوره‌های زمانی مختلف، با پیشران‌های متفاوت و بازیگران متعددی که بر مبنای لزوم پیشرفت این صنعت ظهور و رشد یافته اند، تکامل یافته است.

صنعت نفت چه نقشی در شکل‌گیری و شکوفائی صنعت، فرهنگ، اقتصاد و سیاست در ایران داشته است؟

صنعت نفت در اقتصاد کشور دارای نقش کلیدی است و می‌تواند سبب رونق کسب و کار و همچنین خروج از رکود اقتصادی شود، به شرط آنکه به توانمندی‌ها و فناوری‌های روز دنیا مجهز شود. صنعت نفت قدیمی‌ترین صنعت کشور است و به معنای وسیع کلمه پایه‌گذار توسعه صنعتی کشور است، چراکه این صنعت از ابتدای فعالیت خود، نقش اساسی و کلیدی در اقتصاد ایران داشته و البته این نقش کماکان تداوم دارد. این صنعت از چنان گستردگی برخوردار است که اگر تحرک اقتصادی و فناوری داخلی خود را فعال کند، قطعا می‌تواند سایر بخش‌های مهم اقتصادی را هم به حرکت درآورد.

ما از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی استفاده می‌کنیم. در واقع در زنجیره توسعه فناوری از ایده گرفته تا توانمندی فناوری با تمامی بازیگران در ارتباط خواهیم بود. امروزه آموزش‌وپرورش به‌عنوان یک نهاد اجتماعی، وظیفه تعلیم و تربیت افراد جامعه را به‌عهده دارد و همان‌طور که می‌دانیم، رشد و توسعه یک کشور به پرورش انسان‌های آگاه و برخوردار از مسئولیت بستگی دارد. علم و آموزش علوم در سطح گسترده و با کیفیت عالی در تشکیل سرمایه انسانی و توسعه ملی از اهمیت بالایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش نیز در گسترش عدالت آموزشی، نقشی بسزا دارد. و در نهایت در ادامه می‌تواند در فرهنگ، و سیاست نقش اساسی داشته باشد.

آیا نوشتن این کتاب را نوعی ادای دین به صنعت نفت می دانید؟

بله..... امیدوارم با انجام این کار جامع در بیش از یک دهه توانسته باشم پاسخگوی جوانان علاقه‌مند به تاریخ صنعت نفت که بخشی از تاریخ این مرز و بوم است، باشم. همانطور که گفتم فقدان اطلاعات تاریخی در صنعت نفت با وجود انتشار کتاب‌های متعدد در این زمینه به شدت احساس می‌شد. بنابراین می‌توان گفت نوعی ادای دین است.

اگر یکبار دیگر متولد شوید آیا بار دیگر کار کردن در صنعت نفت را انتخاب می کنید؟

بله، از آنجائیکه من متخصص فنی هستم و سال‌ها مسئولیت مهم در پروژه‌های فنی مختلف در این صنعت را داشتم و از طرفی علاقه‌مند به کارهای تحقیقاتی تاریخی بویژه در نفت را دارم مسلما دوباره صنعت نفت را انتخاب می‌کردم.

اگر فرزند و یا فرزندانتان به تحصیل و فعالیت در رشته و صنعت نفت باشند آنها را حمایت می کنید؟

بله. هم اکنون فرزندانم هر کدام فارغ التحصیل‌های دانشگاهی هستند و علاقه‌مند به کار به‌ویژه در صنعت نفت هم هستند، اما متأسفانه موفق به فعالیت در این صنعت نشدند. (با وجود آنکه بندی وجود دارد که هنگام بازنشستگی کارکنان یکی از فرزندان به جای آنها به کار گمارده شود.)

به‌عنوان یکی از پیشکسوتان، تأثیر گذارترین چهره‌های صنعت نفت را در ۱۱۵ سال گذشته چه کسانی می‌دانید؟

از چهره‌های خارجی می‌توان از آقایان جرج برنارد رینولدز و دکتر یانگ و از چهره‌های ایرانی از آقایان دکتر مصدق و دکتر اقبال نام برد. البته بسیاری از چهره‌های دیگر بودند که هرکدام به نوعی در تاریخ این صنعت عظیم تأثیرگذار بودند.

کتاب‌های زیادی در زمینه صنعت نفت منتشر شده است که از خواب آشفته نفت می‌توان به‌عنوان شاخص ترین آنها نام برد. لطفا در چند جمله کوتاه علاقه‌مندان به نفت را به خواندن این کتاب دعوت و ترغیب کنید.

صنعت عظیم نفت گذار تاریخی یکصدو اندی سال را با فراز و نشیب‌ها و سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته است تا به صنعتی مجهز به بالاترین و مجهزترین تجهیزات و نیروهای کارآمد و متخصص و کارآزموده تبدیل شده است و همچنین مبارات نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق پشت سرگذاشته است. لذا وظیفه هر نیروی جوان ایرانی است که با آشنا شدن با تاریخ غنی صنعت عظیم نفت که خود جزئی از تاریخ این کشور باستانی است با مطالعه کتب مهم و مرتبط با تاریخ نفت و مبارزات جهت احقاق حقوق کارکنان آشنا شوند.