مهر گزارش میدهد؛
نگاهی به قدیمیترین شبیه خوانی خوزستان/ از «حله» تا «بیت چریم»
شبیه خوانی روستای «بیت چریم» قدیمیترین شبیه خوانی استان خوزستان و حتی شاید کشور باشد که تاریخ جالبی دارد.
شبیهخوانی یکی از آئینهای نمایشی و مذهبی در ایران است که به طور خاص به بازنمایی وقایع عاشورا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا میپردازد.
این مراسم در استان خوزستان، به ویژه در شهر حر یا بیت چریم از قدمت و اهمیت ویژهای برخوردار است. در این گزارش، به بررسی قدیمیترین شبیهخوانی در خوزستان و پیامدهای مثبت آن، از جمله جذب گردشگر، پرداخته میشود.
قدیمیترین شبیهخوانی در خوزستان
قدیمیترین شبیهخوانی در استان خوزستان در شهر حر یا بیت چریم برگزار میشود. این مراسم که هر ساله در ایام محرم و به ویژه در روز عاشورا اجرا میشود، از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و به عنوان یکی از مهمترین آئینهای مذهبی و فرهنگی منطقه شناخته میشود. مردم محلی با شور و اشتیاق فراوان در این مراسم شرکت میکنند و از نسلهای گذشته به نسلهای بعدی منتقل شده است
علاوه بر شهر حر، شبیهخوانی در سایر مناطق استان خوزستان نیز برگزار میشود. از جمله این مناطق میتوان به شهرهای اهواز، دزفول، حمیدیه، شوشتر و آبادان اشاره کرد. در هر یک از این شهرها، شبیهخوانی با سبکها و شیوههای خاص خود اجرا میشود اما همه آنها در نمایش وقایع کربلا و یادآوری فداکاریهای امام حسین (ع) و یارانش مشترک هستند.
از ویژگیهای این فعالیت هنری - مذهبی این است که تمام بازیگران این روستاها هیچکدام پیشینهای در کارهای هنری ندارند. حتی کودکان کم سن و سال هم در این مراسم نقشهای مهمی ایفا میکنند و در مقابل چشم صدها و شاید هزاران نفر نقش خود را طوری اجرا میکنند که اشک را بر دیدگان تماشاگران جاری میکنند.
از حله تا بیت چریم
نخستین شبیه خوانی عربی کشورمان در قدیم در منطقهای با عنوان بیت چریم یا شهر حر کنونی شکل گرفت. مراسم شبیه واقعه کربلا و عزاداری امام حسین (ع) در این منطقه ریشه تاریخی و پیشینهای بیش از ۲۱۰ سال دارد. بیت چریم در شمال شرق شوش و در حاشیه رودخانه دز قرار دارد. از آنجایی که اهالی آن عرب هستند. مراسم تعزیه را نیز به زبان عربی اجرا میکنند.
«شیخ غافل» از برجستهترین شخصیتهایی بود که اقدام به معرفی و راه اندازی آن کرد. او در سفری به همراه یکی از روحانیون منطقه بیت چریم به عراق داشت (در ۱۲۲۴ هجری قمری مصادف با ۱۱۸۱ هجری خورشیدی) آئین شبیه خوانی را در شهر «حله» دید.
شیخ غافل مجذوب این مراسم شد و با دقت آن را از اول تا پایان نظاره گر بود. پس از اتمام شبیه خوانی تصمیم گرفت که همین مراسم را برای مردم دیار خودش اجرا کند. به گفته ریش سفیدان این محل، ابتدا این مراسم توسط «شیخ فرحان»، «شیخ غافل» و «شیخ فارس فرزند شیخ سالم» از قبیله آل کثیر تیره (بیت چریم) بر پا میشد.
جبار آل کثیر» یکی از اهالی شهر حر در این باره به خبرنگار مهر میگوید: به این علت که زمان سفر شیخ غافل مصادف با ماه محرم الحرام بود، مراسم عزاداری شبیه یا تعزیه گردانی را در آن شهر دید و شیخ غافل تمایل خود را به برپایی این نوع تعزیه در منطقه به شیخ حسین ابراز کرد و از وی خواست نسبت به یادگیری و یادداشت شعرهای آن اقدام کند. گفته میشود شیخ حسین نیز تمامی دیالوگها را مکتوب و تصاویر و نحوه برگزاری شبیه خوانی را به خاطر سپرد. سال بعد شیخ غافل به همراهی شیخ حسین اقدام به برگزاری این مراسم در منطقه خود کردند. آوازه این عزاداری به سرعت منتشر شد و سال به سال برشهرت آن نیز افزوده میشد.
در اغلب شبیهخوانیهای استان خوزستان در روز تاسوعا مراسمی برپا میشود که وقایع بعد از عاشورا را روایت میکند. وقایعی مربوط به اسرا کربلا و واکنشهای امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س).
در شبیه خوانیهای قدیم بعضی از خانوادهها به صورت موروثی کار تعزیه خوانی را دنبال میکردند و گاه کل یک گروه تعزیه خوان از اعضای یک خانواده بودند. در شبیه خوانی شهر حر نیز چنین بود. بعد از «شیخ علی» مدیریت مراسم شبیه خوانی به فرزندش «شیخ حیدر» و پس از آن به «شیخ خلف بن حیدر آل کثیر» رسید.
جذب گردشگر
یکی از مهمترین پیامدهای مثبت شبیهخوانی، جذب گردشگر است. هر ساله تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی برای مشاهده این آئینهای مذهبی و فرهنگی به ایران سفر میکنند. این امر نه تنها باعث رونق اقتصادی منطقه میشود، بلکه به ترویج فرهنگ و آداب و رسوم محلی نیز کمک میکند
شبیهخوانی نقش مهمی در تقویت هویت فرهنگی مردم خوزستان دارد. این مراسم با یادآوری ارزشهای دینی و اخلاقی، باعث تقویت پیوندهای اجتماعی و ارتقا هویت ملی میشود.
با توجه به محتوای شبیهخوانی که به وقایع عاشورا و فداکاریهای امام حسین (ع) میپردازد، این مراسم میتواند به ترویج ارزشهای دینی و اخلاقی در جامعه کمک کند. یادآوری این ارزشها میتواند به بهبود رفتارهای اجتماعی و افزایش همبستگی میان مردم منجر شود.
شبیهخوانی در استان خوزستان، به ویژه در شهر حر یا بیت چریم از قدمت و اهمیت زیادی برخوردار است و به عنوان یکی از مهمترین آئینهای مذهبی و فرهنگی منطقه شناخته میشود. این مراسم با پیامدهای مثبتی نظیر جذب گردشگر، تقویت هویت فرهنگی و ترویج ارزشهای دینی، نقش مهمی در جامعه ایفا میکند. حفظ و تداوم این آئینها میتواند به توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه کمک شایانی کند.
شبیهخوانی در روستای سید محمد الهدامه میتواند محل مناسبی برای مطالعات مردمشناسانه باشد. برای نمونه در مطالعه فرهنگ و سنتها شبیهخوانی یکی از قدیمیترین و مهمترین آئینهای مذهبی و فرهنگی در ایران است که ریشههای عمیقی در تاریخ و فرهنگ مردم دارد. مطالعه این مراسم میتواند اطلاعات زیادی درباره باورها، اعتقادات و ارزشهای جامعه محلی ارائه دهد.
مشارکت اجتماعی
شبیهخوانی معمولاً با مشارکت گسترده مردم محلی برگزار میشود. این مراسم فرصتی مناسب برای مشاهده و تحلیل روابط اجتماعی، نقشهای جنسیتی، و ساختارهای قدرت در جامعه روستایی فراهم میکند.
شبیهخوانی بهعنوان یکی از نمودهای بارز آداب و رسوم مذهبی، میتواند شناخت بهتری از دین و مذهب و تأثیر آن بر زندگی روزمره مردم ارائه دهد. این شناخت شامل مطالعه بر روی نمادها، معانی و تفسیرهای مردم از مراسم مذهبی است.
موسیقی و هنر
شبیهخوانی دارای عناصر هنری و موسیقایی منحصر به فردی است که مطالعه آنها میتواند به شناخت بهتری از هنر محلی و نقش آن در هویت فرهنگی جامعه منجر شود.
بررسی تغییرات در اجرای شبیهخوانی در طول زمان میتواند اطلاعات ارزشمندی درباره پایداری فرهنگی و تأثیرات مدرنیته و جهانیشدن بر فرهنگ محلی ارائه دهد.
در نتیجه، روستای سید محمد الهدامه با داشتن یک مراسم شبیهخوانی، یک محیط غنی و متنوع برای انجام مطالعات مردمشناسانه است که میتواند به درک عمیقتری از فرهنگ، مذهب، هنر و ساختارهای اجتماعی مردم آن منطقه کمک کند.
منبع:مهر
خوزتوریسم
