خوزتوریسم

پژواک مته حفاری بر قلب تاریخ

قصه نفت در ایران به صد و اندی سال قبل‌خلاصه نمی‌شود و دیرینگی آن قدمتی به‌اندازه تاریخ دارد که‌ خوزستان مهد آن است؛ سرزمینی که گرما و نفت را در دل خود جای داده است تا ایران‌ مدرن از آن متولد شود.

از خشت‌های زیگورات چغازنبیل تا ردپای‌ کودک هزاران ساله، از کاخ باستانی شوش تا بنگله‌های جنوب، از چشمه‌های نفتی تا فوران‌ چاه شماره یک مسجدسلیمان، همه و همه پژواکی از یک صداست که اینجا خوزستان، خاستگاه نفت و تاریخ است. نخستین نشانه‌های وجود نفت در ایران را به دوران کهن نسبت داده‌اند. بر اساس معدود منابع مطالعاتی، از دوره سومریان (۵ تا ۶ هزار سال پیش) در شوش باستان، قیر به جای ملات بین سنگ و آجر در بناها استفاده می‌کردند و کشتی‌ها و ظروف سفالین را با آن می‌اندودند تا آب به آنها نفوذ نکند. در کتاب اوستا واژه نفت به‌معنای روغن معدنی آمده است که نشان از قدمت این واژه در اعصار تاریخ دارد.

با ورود به دوره هخامنشیان از نفت برای روشنایی و مقاصد طبی استفاده شده است. در همین راستا هرودوت مورخ بزرگ یونانی نوشته است: «در ۲۲ کیلومتری شوش، چاه‌هایی است که با چرخ از آن نفت و قیر و نمک بیرون آورده و در مخزن می‌ریزند و پس از چندی قیر و نمک ته‌نشین می‌شود و نفت به شکل مایع باقی می‌ماند». این مورخ همچنین گزارش‌هایی مبنی بر استفاده از قیر در جنگ‌های هخامنشیان و یونانیان دارد.

مورخ رومی به نام «آمیانوس‌ مارسلینوس» با اشاره ‌به جنگ شاپور دوم ساسانی با امپراتور روم از تاکتیک جنگی ایرانیان با استفاه از نفت چنین روایتی دارد: «ایرانیان برگ‌های گیاه مخصوص را در روغن خیس می‌کردند و سپس مایع دیگری به نام نفت بر آن می‌افزودند. آنگاه تیرهای جنگی خود را در آن گذارده، آتش می‌زدند و به طرف دشمن پرتاب می‌کردند و دقت می‌کردند کمان را آهسته رها کنند تا تیر به‌سرعت پرتاب نگردد و آتش آن خاموش نشود. این تیرها به هرجا می‌رسید، ایجاد آتش‌سوزی می‌کرد و آتش آن با آب خاموش نمی‌شد و فقط ریگ و شن آن حریق را از بین می‌برد» ابن بطوطه در قرن هشتم هجری قمری نیز در سفرنامه خود از وجود نفت و قیر در بین‌النهرین و جنوب غربی ایران امروزی خبر داده است. همه این گزاره‌های تاریخی حکایت از نقش و کاربرد نفت در این پهنه جغرافیایی و آگاهی تاریخی ایرانیان نسبت به آن دارد.

تلاش برای طلای سیاه

در قرن نوزدهم میلادی زمین‌شناس انگلیسی به نام «لوفتُس» به‌عنوان نخستین کاوشگر محوطه تاریخی شوش به وجود نفت در مناطق جنوب غربی ایران پی برد و این سرآغازی برای ورود غربی‌ها و گرفتن امتیاز از شاهان قاجار بود. در اواخر قرن نوزدهم میلادی، یک هیئت فرانسوی به سرپرستی «دومورگان» به «چیاسرخ» در اطراف کرمانشاه اعزام شد که گزارش آن در مجله «معادن» فرانسه انتشار یافت. با چاپ این مقاله، غربی‌ها بیش از پیش نسبت به وجود نفت در ایران آگاه شدند و همین امر زمینه حضور اعضای دارسی و انعقاد قرارداد در ایران شد. اولین گروه اکتشافی به سرپرستی مهندس «اداره خدمات عامه» هندوستان یعنی «جی. بی. رینولدز» به چیاسرخ اعزام شد. با وجود اینکه حفاری در مساحتی حدود ۲۵۹ هزار هکتار تا نوامبر ۱۹۰۴ ادامه یافت و دو چاه به تولید رسید، اما مقدار ناکافی و مشکل مسافت حمل نفت تا ساحل خلیج‌فارس ادامه پروژه را متوقف کرد، از این رو دارسی تصمیم گرفت چیاسرخ را رها کند و در جنوب به کاوش بپردازد.

پژواک مته حفاری بر قلب تاریخ

با آغاز قرن بیستم در ۱۹۰۵ میلادی گروه دارسی در منطقه «مماتین» خوزستان کار حفاری را آغاز کرد. این محل هم از طرف زمین‌شناسان توصیه شده بود. رینولدز شخصاً با حدود ۲۰ حفار بریتانیایی و کانادایی به این منطقه آمد. با وجود اینکه چاه اول به عمق ۶۶۱ و دومی ۵۹۱ متر بود هیچ کدام به نفت نرسید. پس در ۱۹۰۷، تیم رینولدز در«میدان‌ نفتون» حفاری را آغاز کرد. در اواخر این سال دولت هند نیروی کوچکی از سربازان «هنگ هجدهم نیزه‌داران بنگال» را به فرماندهی «آرنولد ویلسون» برای حمایت حفاران تا هنگام دسترسی به نفت یا توقف عملیات به آنجا فرستاد. در ۱۹۰۸ شرکت نفت برمه، بازرسی را به منطقه اعزام کرد و گزارش داد که ادامه عملیات اکتشافی بیش از این بی‌فایده است. در پایان آوریل، رینولدز تلگرافی از لندن دریافت کرد که به او دستور داده شده بود کار را متوقف و کارمندانش را مرخص‌ کند و به‌ کشور بازگردد. رینولدز به‌دلیل اعتقاد به وجود نفت در مسجدسلیمان پس از بحث با ویلسون تصمیم گرفت به بهانه خوانا نبودن متن تلگراف، کار را تعطیل نکند و از قطعه قطعه کردن دکل‌ها خودداری‌ کند تا نامه کتبی به آنها ابلاغ شود. اما تا قبل از رسیدن ابلاغ کتبی از طرف شرکت نفتی برمه به رینولدز، پژواک مته حفاری بر قلب تاریخ نشست و اوایل صبح روز ۲۶ مه ۱۹۰۸/ ۵ خرداد ۱۲۸۷، چاه شماره یک مسجدسلیمان با فوران ۱۵ متری در عمق ۳۶۰ متری به نفت رسید و یکی از اتفاق‌های بزرگ تاریخ معاصر به وقوع پیوست.

نخستین اقدام رینولدز، جمع‌آوری نفتی بود که به هدر می‌رفت، بنابراین حوضچه‌ بزرگی در دل خاک حدود ۶۰ متر دورتر از اردوگاه، حفر و نفت را به آن طرف هدایت کرد، سپس عملیات دریچه‌سازی برای چاه را آغاز کرد. براساس گزارش فنی «سامسون» زمین‌شناس این پروژه، چاه شماره یک در عمق ۱۱۷۹ فوتی به نفت رسید. چاه دوم به عمق ۳۰۷ متر ۱۰ روز پس از چاه اول فوران کرد، بدین شکل مسجدسلیمان به‌عنوان مهد نفت‌ خاورمیانه وارد صفحات تاریخ معاصر شد. به مرور در مناطق هفتگل، نفت سفید، آغاجاری، پازنان، گچساران و لالی معادن نفت کشف و عصر صنعتی ایران شروع شد.

با کشف نفت در پنجم خرداد، ایران وارد دوران تازه‌ای از تاریخ خود شد؛ عصری که هم‌زمان با ظهور این ماده سیاه، شتابی بی‌سابقه به توسعه بخش‌هایی از کشور از جمله راه‌سازی، بهداشت و درمان، آموزش، حمل‌ونقل و مسکن داد. به‌موازات گسترش فعالیت‌های اکتشافی و تولیدی، عناصر مدرنیته و فناوری نیز با سرعت بیشتری در کشور گسترش یافتند، تا آنجا که بسیاری از شهرهای نفتی به نمادهایی از تنوع فرهنگی، مدارای مذهبی و همزیستی قومی بدل شدند.

فوران تاریخ از دل زاگرس؛ ۱۲۸۷

در سحرگاه پنجم خرداد سال ۱۲۸۷ خورشیدی، مته‌ای در دل کوه‌های زاگرس به اعماق زمین فرو رفت و قطره‌ای نفت، سرنوشت سرزمینی را دگرگون کرد. اینجا مسجدسلیمان است؛ جایی که نخستین چاه نفت خاورمیانه فوران کرد و آغازگر عصر نوینی برای ایران و منطقه شد. فیلم پیش رو، سفری است به آن لحظه تاریخی؛ لحظه‌ای که طلای سیاه از دل خاک جوشید و روایت مدرنیته، توسعه و تحول را در پهنه‌ای تازه آغاز کرد.

برای دیدن گزارش روی تصویر زیر کلیک کنید

به بهانه پنجم خرداد سالروز اکتشاف اولین چاه نفت خاورمیانه در مسجدسلیمان

همه چی از خانواده سادات قیری شوشتر اولین کاشفان نفت و یک سپیده دم نفتی شروع شد؛ از رینولدز آدم سرسختی و کوشائی که از جستجو ناامید نشد از عمق ۳۶۰ متری زمین از چاه متروک نمره یک؛ شش ماه آزگار، کلنگ حفاری "جرج رینولدز ، کند و کند و کند تا به عمق ۳۶۰ متری زمین رسید و سرانجام در گرگ و میش پنجم خرداد سال ۱۲۸۷ شمسی، پیش از آنکه آفتاب از فراز تپه ماهور ها بیاد و بر چادرهای سفید رنگ اردوگاه حفاران بتابد، صبح دولت نفت از فراز دکل چاه شماره یک مسجدسلیمان بردمید

oil.oil.oii این فریاد رینولدز بود که بعد از ماه ها تلاش به نتیجه رسید و از خدا خواسته برفراز مسجد سلیمان برافراشت

ریندلدوز از صحنه عملیات مسرورانه به دارسی با تلگرافی توسط سلیمان ادونیاس کارمند شرکت نفت انگلیس و ایران گزارش داد: «مفتخرم گزارش کنم که امروز صبح در ساعت ۴ به وقت ایران ، نفت در عمق ۳۶۰ متری از چاه شماره یک فوران کرد. جزئیات دیگر شامل غلظت و مقدار نفت متعاقبا اعلام خواهد شد.»

سِر آرنولد ویلسون، افسر بریتانیایی آن لحظه را چنین ثبت کرده است: «۲۶ مه ۱۹۰۸ بود. بیرون اردوگاه در چادرم استراحت می‌کردم که صدای فریاد حفاران بیدارم کرد. به سمت چاه دویدم. فورانی سیاه‌رنگ، بلندتر از درختان از دل زمین برخاسته بود.

جرج رینولدز که حالا بلوط مقاوم سرزمین های نفتخیز لقب گرفته بود، سرمست و شادمان، تلگرافی رمزی، به لندن فرستاد که مضمون آیه ای از کتاب مقدس بود: "سپاس خدای را که روغن را در دل زمین قرار داد

جشن و سرور و پایکوبی انگلیسی های کاوشگر به همراه بومی های محلی پس از فواره نفت تا روزها ادامه داشت.
چاه نمره‌ یک مسجد سلیمان اولین چاه نفت خاورمیانه ،چند دهه بعد، اولین‌های دیگری را هم با خود به همراه آورد
در واقع مسجدسلیمان خودش هم نخستین بود؛ نخستین شرکت‌شهر ایران. شرکت‌شهرها از مصادیق شهرهای نوبنیاد جهان مدرن‌اند.

نخستین شهر پیشرفته و مدرن ایران در منطقه‌ای به نام مسجدسلیمان یا «نفتون» سابق تأسیس شد. همزمان با آن بسیاری از نخستین‌ها و اولین‌های کشور و ده‌ها منطقه تفریحی و رفاهی در آن به وجود آمد. اولین‌هایی همچو نخستین کارخانه گوگردسازی خاورمیانه، نخستین تصفیه‌خانه آب ایران، نخستین کارخانه تولید برق در ایران و خاورمیانه، نخستین راه‌آهن، نخستین فرودگاه مسافربری، نخستین و مجهزترین بیمارستان کشور، نخستین کلوب تفریحی، نخستین پیست دوچرخه‌سواری، نخستین استخر شنا در ایران، نخستین باشگاه گلف، نخستین زمین رسمی فوتبال و… شهری که پنجاه سال قبل به دلیل حضور مستشاران خارجی به پاریس کوچک شهرت یافته بود و به موجب امکانات بسیار آن، افراد فراوانی از نقاط مختلف ایران و حتی هند و پاکستان برای اشتغال به این شهر آمده بودند تا مهاجرپذیرترین شهر در ایران باشد. شهری که بسیاری از اولین‌ها را در کشور داشت امروز زیر بار مشکلات کمر خم کرده، تا از لحاظ مشکلات یکی از گرفتارترین شهرهای ایران بشمار آید. و ...اگر مسجدسلیمان قرار بود درباره گذشته حرف بزند، این فهرست اولین‌ها را ادامه میداد و در آخر مکثی می‌کرد؛ یک‌سری هم یادم نیست عموجان !
.

باشگاه های گلف و اسکواش و بیلیارد و کریکت، خاطره بازی کودکانه "هفت سنگ" و الختر" را از ذهن ها ربود و ترنم موسیقی موتزارت و بتهوون، نوای نی شبانی و دی بلال و برزیگری را از یادها برد.
مسجد سلیمان شهر اولین ها این روزها دیگر اولین نیست.بختش مانند رنگ نفت سیاه است
اگر به مسجد سلیمان سفری داشته باشیددیگر از آن چهره شاداب و پر جنب وجوش سالهای اولیه اکتشاف نفت خبری نیست
دیگر از پاریس‌کوچولو عنوانی که به مسجدسلیمان داده بودند خبری نیست.

با گذشت ۱۱۷ سال از ثبت اولین چاه نفتی خاورمیانه در آنجا، نفت هیچ سودی برای مسجدسلیمان نداشته است.هنوز وارثان نفت مردم مسجد سلیمان و خوزستان هنوز ارثبه از کشف ندارند
‌اولین چاه نفت خاورمیانه، امروزه سایت‌ـ ‌‌موزه‌ای است که در اوج سادگی زمینی‌است مستطیل‌شکل با ابعاد ۲۵ در ۳۶ متر، مساحت ۹۰۰ متری و یک اتاقک نگهبانی؛چاه شماره یک و دکلش، دیگ تولید بخار، تلمبه رفت و برگشت، لوله‌های تاسیسات و کابل‌های مته حفاری چاه، ماسوره‌های چرخان به همراه چند قطعه عکس تاریخی که روی آنها نوشته شده:
*old MIS*

پنجم تا پنجم خردادی یادش میکنند

دیگر از صدای فیدوس خبری نیست و جای آن شده آلارم گوشی های امروزی .اما دریغا،دریغ که خلاصه ی همه یادها و خاطره ها آن روزها شد همین سه حرف (m.i.s)
.
این سالها مسجد سلیمان کلکسیونی تمام‌عیار از آلودگی‌های زیست‌ محیطی؛ زمین آلوده به نفت گازهای سمی ومحرومیت صدها مشکل دیگر را در خود دارد.

مسجد سلیمان شاید منتظر یک رینولدز دیگریست تا به روزهای اوج خود برگردد

نگارش:ابوالفضل مهدی پور

کارشناس تاربخ

فعال گردشگری و فرهنگی خوزستان

پیش نویس:

سادات قیری

۱.خانواده "سادات قیری" از طوایف خوزستان بودند که در شوشتر می ­زیستند و نسب خود را به حضرت امام موسی کاظم (ع) می ­رساندند. شغل اصلی آنها تجارت بود و در­گذر زمان به هنگام عبور از نواحی جنوب، در دره "خِرسان" محلی که نزدیک مسجد سلیمان است، به چشمه ه­ای جوشانی برخوردند که مایعی مخلوط از آب و ماده­ای سیاهرنگ از آن بیرون می تراوید.

۲.جورج رينولدز

نخستين مسئول عمليات حفاري چاه هاي نفت در ايران به شمار مي رود و در اثر سخت كوشي او بود كه دارسي به نفت ايران دست يافت.
رينولدز در پي انعقاد قرارداد دارسي در سال ۱۲۸۰ به ايران آمد و ابتدا فعاليت خود را در ناحيه چیاسرخ در غرب كشور آغاز كرد ولي به علت خشك شدن نفت چاه چیاسرخ لوازم حفاري را به جنوب ايران در مسجد سليمان انتقال يافت.

۳.ویلیام ناکس دارسی

(به انگلیسی: William Knox D'Arcy) (زاده ۱۱ اکتبر ۱۸۴۹ - درگذشته ۱ مه ۱۹۱۷) کارآفرین، بازرگان و صنعت‌گر بریتانیایی بود، که یکی از بنیانگذاران اصلی صنعت نفت و صنایع پتروشیمی در ایران بشمار می‌آید.

۴. نفتون

با ورود کارشناسان نفتی از انگلیس، نخستین شهر پیشرفته و مدرن ایران در منطقه‌ای به نام مسجدسلیمان یا «نفتون» سابق تأسیس شد.

۵.mis

مسجدسلیمان را در اسناد تاریخی شرکت نفت ایران و انگلیس MIS# می‌خواندند
(مخففMasjad–I–Sulaiman)

منابع:

۱.سایت موزه و اسناد نفت ایران

۲.سایت شانا

۳.مجله مشعل

۴. تحقیقات مهندس پرویز آریانفر

۵. تحقیقات دکتر فرشید خدادیان

خرمشهر/به روایت تصویر

خرمشهر اولین و بزرگ‌ترین بندر ایران و خاورمیانه قبل از وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بوده و هم اکنون دومین بندر حمل کانتینری بعد از بندر شهید رجائی با ۱۳ اسکله حمل و تخلیه بار است. خرمشهر به‌جهت واقع‌شدن در مجاورت خلیج فارس و کشور عراق، از اهمیت استراتژیک اقتصادی، تجاری و سیاسی ویژه‌ای برخوردار است. سوم خرداد سالروز آزادی خرمشهر پس از ۵۷۶ روز اشغال توسط دشمن بعثی است.

عکس : مرضیه بهبهانی

مسجد سلیمان، میراث دار صنعت نفت ایران و خاورمیانه

پنجم خردادماه۱۴۰۴، یکصد و هفدهمین سالروز فوران نفت از چاه شماره یک مسجد سلیمان و آغاز عصر نفت در خاورمیانه است و مسجد سلیمان، امروز و پس از یک قرن، میراث دار صنعت نفت ایران و خاورمیانه است.
پنجم خرداد سال ۱۲۸۷خورشیدی هنگامی که آخرین ضربه های مته حفاری سنگ مخزن نفت را در عمق ۳۶۰متری سوراخ کرد و نفت فوران کرد، مسجد سلیمان، ایران و خاورمیانه نفتی شدند و در تمامی این یکصد و هفده سال همچنان نفتی مانده اند.
در طول این یکصد و هفده سال نسخه های متعدد و متفاوتی برای صنعت نفت پیچیده شده.استقرار مدرنیزاسیون نفتی در سرزمین سنت زده اواخر روزگار قاجار باعث شد تا تلاش برای تعمیم مدرنیزاسیون نفتی به شرکت-شهرهایی که یکی پس از دیگری متولد می شدند، نخستین نسخه ای باشد که توسط کمپانی نفت انگلیس و ایران پیچیده شود، اما چالش بین فرهنگ سنتی و مظاهر مدرن در طول سه دهه نشان داد که حرکت از سنت به مدرنیزاسیون و سپس مدرنیته نمی تواند آسانسوری باشد و طی پله های متعدد و صرف زمان زیاد را طلب می کند.
تلاش برای ملی کردن نفت، نسخه بعدی بود که با تحریم و تهدید، سرنوشتی جز شکست در عرصه سیاسی نداشت.اگر ملی کردن صنعت نفت هیچ بهره ای نیز برای ایران و ایرانی نداشت، همین که صنعت نفت ایران را از انحصار کمپانی بریتانیایی درآورد، رویدادی بزرگ بود.
تشکیل کنسرسیوم نفتی، نسخه سومی بود که برای ایران نفتی پیچیده شد و از سال سی و سه تا پنجاه و سه خورشیدی، توسعه نفت ایران و افزایش تولید از چند هزار بشکه به شش میلیون و شصت هزار بشکه را بدنبال داشت.
به نسبت افزایش تولید، صادرات نیز افزایش یافت و افزایش همزمان قیمت نفت در بازارهای جهانی ایران را با درآمد افسانه ای روبرو کرد که می توانست ایران را به کشوری توسعه یافته تبدیل کند، اما بی توجهی به نظرات اقتصاد دانان باتجربه و مصادیق آزمون شده قبلی در سطح جهان باعث شد تا درآمدهای نفتی بجای توسعه به بیماری هلندی اقتصاد ایران و تورم افسار گسیخته منجر شود!
اگر هلند و نروژ پیشتر علاج بیماری تورم خود را در ایجاد صندوق های توسعه و انباشت درآمدها در صندوقی برای توسعه و زیرساخت یافتند، ایران اسلحه و مهمات خرید و بی توجه به مناسبات قدرت در سطح جهان، داعیه دار رهبری کشورهای تولید کننده نفت در برابر کشورهای مصرف کننده نفت شد.ادعایی که فرجامش را همگان در بهمن پنجاه و هفت دیدند.
از بهمن پنجاه و هفت تا خرداد۱۴۰۴، همچنان نفت عامل درآمد اقتصادی و قدرت و درعین حال چشم اسفندیار ایران است و اگر قرار باشد کشور تحریم شود نیز، نفت و گازش تحریم می شوند!
دوگانه های؛ "طلا" یا "بلا" و "نعمت" یا "نقمت" به این دلیل در ذهن ایرانیان، عموماً و خوزستانی ها و مسجد سلیمانی ها، خصوصاً رقم خورده است!
غافل از اینکه آنچه "طلا" را تبدیل به "بلا" و "نعمت" را تبدیل به "نقمت" می کند، برخورد ما در حوزه ی اندیشه و رویکرد ما نسبت به این طلا و نعمت است و نه خود آن!
مسجد سلیمان امروز همچنان و پس از یکصد و هفده سال همچنان نفت و گاز دارد و علاوه بر مخازن در حال تولید و بهره برداری فعلی، مخازن دست نخورده با انبوهی نفت و گاز درجا دارد که هنوز به بهره برداری نرسیده اند.اگر "مسجد سلیمان" را ایران کوچک بدانیم، برای این ماکت کوچک از یک سرزمین بزرگ نیز نسخه های متعدد محلی پیچیده شد.تلاش برای توسعه اقتصادی بدون نفت مسجدسلیمان! یا نسخه جابجایی شهر، بی توجه به اینکه یک شهر ریشه در تاریخ دارد و نمی توان آن را یک شبه جاکن نمود!
برخی از این نسخه های نافرجام، مکرر نیز بیان می شوند که باز هم نشان می دهند در نبود یک نگاه مبتنی بر توسعه پایدار، همچنان دوگانه ی؛ طلا یا بلا و نعمت یا نقمت در بین مردم شریف خوزستان و مسجدسلیمان ساری و جاری است.
مسجد سلیمان، میراث دار صنعت نفت در ایران و خاورمیانه است و تجربیات این یکصد و هفده سال نشان داده که آنچه برای مسجد سلیمان و ایران مهمتر از منابع نفت و گازش است، داشتن تفکر درست و همه جانبه نگر مبتنی بر توسعه پایدار و ترویج رفاه است.خصوصاً اینکه آن دسته از کشورهای نفتخیز که دستورکار خود را مبتنی بر توسعه پایدار و آینده نگرانه ترسیم و تعریف کرده اند نشان داده اند که می توان نفت و گاز داشت و خوشبخت و بهره مند هم بود.
امروزِ مسجدسلیمان عزیز ما، فردایِ ایران عزیزتر از جان مان است و اگر نگاه مان به طلا و نعمتی را که در اختیار داریم مبتنی بر توسعه پایدار، رفاه آفرینی و حفاظت از محیط زیست قرار ندهیم فرجام نافرجام مسجدسلیمان برای ایران عزیز نیز متصور است.
من، بچه ی مسجدسلیمان و دانش آموز مکتب تاریخم.اگر این پرسش برای شما ایجاد شده که این یادداشت تاریخی است یا خیر؟ باید عرایضم را با این جمله ختم کنم که؛ دانستن تاریخ و "گذشته" اگر با رویکرد "درک حال" و مهمتر از آن "ساختن آینده" نباشد، مرثیه و سوگواری دسته جمعی بر یک تخریب تدریجی است.

دکتر فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت

دزفول؛ شهری که نامش در تاریخ ایستادگی جاودانه شد

در میان صفحات پر فراز و نشیب تاریخ ایران، چهارم خرداد یکی از آن روزهایی است که با خون، صبر و باور نوشته شده است. روزی که فقط یک عدد در تقویم نیست، بلکه فریادی است از عمق تاریخ، پژواکی از اراده مردمی که در دل موشک‌باران، خاکستر و مرگ، قامتشان خم نشد.

، در میان صفحات پر فراز و نشیب تاریخ ایران، چهارم خرداد یکی از آن روزهایی است که با خون، صبر و باور نوشته شده است. روزی که فقط یک عدد در تقویم نیست، بلکه فریادی است از عمق تاریخ، پژواکی از اراده مردمی که در دل موشک‌باران، خاکستر و مرگ، قامتشان خم نشد. دزفول، شهری که در هشت سال جنگ تحمیلی به معنی واقعی مقاومت بدل شد، نه فقط یک شهر، بلکه یک روایت است؛ روایتی از مردمی که هر شب، زیر آسمان پر از تهدید، خوابشان را در سایه انفجارها یافتند، اما امید را هرگز از دست ندادند.

موشک‌بارانی که پایان نیافت، اما روح را نیز نتوانست درهم بشکند

دشمن بارها و بارها خواست دزفول را خاموش کند، خواست خیابان‌هایش را از زندگی تهی کند، خواست مردمانش را مجبور به تسلیم سازد. ۱۷۶ موشک دوربرد، ۴۸۹ بمب و راکت، هزاران گلوله توپ… حجم این ویرانی قابل تصور نیست. در هر گوشه شهر، خانه‌هایی بودند که دیگر سقفی نداشتند، کودکانی که در میان ویرانه‌ها دنبال اسباب‌بازی‌هایشان می‌گشتند، مادرانی که هر روز تصویر فرزند شهیدشان را لمس می‌کردند، اما هیچ‌کدام تسلیم نشدند.

مردم دزفول فهمیده بودند که جنگ فقط در جبهه‌های نبرد رخ نمی‌دهد؛ جنگ در قلب خیابان‌های شهرشان بود، جنگ در صبوری شب‌هایشان بود، جنگ در هر نگاه پر از اشک و لبخندشان معنا داشت. آنان با دستان خالی، اما با دل‌های پر از امید، با اراده‌ای که از خاکسترها برخاست، نشان دادند که شکست فقط یک واژه است، نه یک حقیقت.

شهری که فراموش نکرد و فراموش نخواهد شد

چهارم خرداد تنها یک روز در تاریخ نیست، بلکه فریادی است که از نسل‌های گذشته به نسل‌های آینده می‌رسد. هر گوشه این شهر هنوز داستانی دارد، دیوارهای تخریب‌شده خاطراتی را در خود نگه داشته‌اند، کوچه‌هایی هستند که هنوز صدای قدم‌های شهیدان را در خود دارند. مردم دزفول ۲۶۰۰ شهید، ۴۰۰ جانباز، ۴۵۳ آزاده، ۱۴۷ جاویدالاثر تقدیم ایران کردند؛ هر نام، هر عدد، یک دنیا حرف دارد، یک دنیا از ایثار و فداکاری، از درد و صبر، از عشق به وطن و ایمان به آرمان.

دزفول؛ پایتخت مقاومت ایران

امروز دزفول فقط یک شهر نیست، بلکه چراغی است در قلب ایران، نشانی از اینکه ایمان و ایستادگی، از هر سلاحی قدرتمندتر است. مردم این شهر، همان‌هایی که در سخت‌ترین لحظات تاریخ ایستادند، هنوز همان روحیه را دارند، هنوز همان نگاه مصمم و همان قلب‌های پر از باور را در سینه می‌فشارند. چهارم خرداد، روزی است که به ما یادآوری می‌کند پایداری فقط یک شعار نیست، بلکه یک حقیقت است؛ حقیقتی که در هر قطره خون، در هر آواری که بر زمین افتاد، و در هر لبخند مقاومتی که در دل درد شکوفا شد، جاری است.

شهادت خانوادگی؛ فداکاری نسل به نسل در دزفول

جنگ فقط مردان را به میدان نبرد نبرد، بلکه خانواده‌ها را به صحنه ایثار کشاند. خانواده‌هایی بودند که چندین شهید دادند، پدر، مادر، برادر، خواهر، اما هیچ‌وقت از ایستادن باز نماندند. هر شهادت، زخمی بر دل، اما چراغی روشن‌تر در مسیر مقاومت بود. چه بسیار مراسم عروسی که به ختم تبدیل شد، چه کودکانی که در لحظه‌های بازی، ناگهان به ستارگان آسمان شهادت پیوستند. کوچک و بزرگ، مرد و زن، دزفولی‌ها به جای ترسیدن، در برابر طوفان ایستادند و سرنوشت خود را با رشادت رقم زدند.

زنان؛ ستون‌های استوار ایثار

زنان دزفول نه فقط مادران شهدا بودند، بلکه فرماندهان جبهه‌ای از صبر و ایثار. آن‌ها مردانشان را به جبهه بدرقه می‌کردند، بی‌آنکه قطره‌ای اشک از ضعف بریزند. این زنان، پشتوانه‌ای شدند برای مردان مبارز، آن‌ها را با امید روانه میدان کردند، و با دعا، قوت قلبشان بودند. هیچ خانه‌ای در دزفول نبود که به پایگاهی برای کمک به جبهه تبدیل نشود. فرقی نداشت که چیزی اندک باشد یا زیاد؛ هرچه داشتند، در راه وطن و دفاع از ارزش‌ها وقف کردند. غذاهایی که با اخلاص پخته می‌شد، لباس‌هایی که با عشق آماده می‌گردید، هر سنگری از دل‌های دزفولی‌ها قدرت می‌گرفت.

زنان دزفول؛ قلب‌های مملو از ایثار

زنان دزفول نه فقط مادران و همسران شهدا بودند، بلکه ستون‌های محکم پشتیبانی جبهه‌ها محسوب می‌شدند. طلای خود را اهدا می‌کردند، خانه‌هایشان را پایگاهی برای پخت غذا، دوخت لباس، آماده‌سازی کمک‌های ضروری می‌ساختند. هیچ‌چیزی را برای خود نمی‌خواستند، همه چیز را برای وطن و رزمندگان گذاشتند

دزفول؛ شهری که عروسی‌هایش به عزای شهادت بدل شد، اما روحش هرگز شکست نخورد

در دزفول، قصه‌های عشق و ایثار به هم گره خورده بودند. هیچ مراسمی در این شهر نبود که در امنیت کامل برگزار شود؛ هیچ تضمینی نبود که شبِ شادی، صبح فردا به پایان برسد. تازه‌عروس‌هایی بودند که شبِ پیوندشان، همان شبِ وداع شد؛ دامادهایی که هنوز از حجله‌ی خوشبختی عبور نکرده، به شهادت پیوستند. لباس‌های سپید عروسی جای خود را به کفن‌های سفید دادند. مادرانی بودند که در دلشان جانِ نوزادی را حمل می‌کردند، اما خبر شهادت همسرشان را شنیدند؛ قلبی که هنوز برای کودکشان می‌تپید، در اندوه از دست دادن پدرِ خانه فرو می‌رفت. هیچ‌کس در دزفول از درد جنگ مستثنی نبود، اما همین مردم، همان‌هایی که این دردها را زیسته بودند، ایستادند و مقاومت کردند.

کوچه‌های باریک، دیوارهای مقاوم، شهری که زنده ماند

دزفول، شهری که موشک‌های ۱۲ متری دشمن در کوچه‌های باریک و فشرده‌اش گیر می‌کردند، اما روحیه مردمش هرگز گیر نیفتاد. هر گوشه‌ی این شهر، گواهی بر معجزه‌ی استقامت بود. دشمن می‌خواست خیابان‌ها را با خاک یکسان کند، اما دزفولی‌ها ثابت کردند که ایستادگی را نمی‌توان ویران کرد.

حماسه‌ای که هنوز زنده است

چهارم خرداد فقط یک روز نیست، بلکه یک روایت ماندگار از شهر مردمانی که خم به ابرو نیاوردند. دزفول پایتخت مقاومت شد نه فقط به دلیل حملات دشمن، بلکه به خاطر دل‌های استواری که هیچ‌گاه لرزان نشدند. این مردم آموختند که درد را باید به ایمان پیوند زد، که اشک‌ها را باید به امید بدل کرد، که شهادت پایان نیست، بلکه تولد یک حماسه جدید است.

دزفول، شهری که در میان آوارها، در میان فریادها، در میان اشک‌ها، معنای واقعی ایستادگی را به جهان نشان داد. این شهر، خاطره‌ای است که هرگز فراموش نخواهد شد، نامی که همیشه در تاریخ جاودانه خواهد ماند، نمادی از سرزمینی که مردمانش برای دفاع از آرمان‌هایشان، تا آخرین نفس ایستادگی کردند.

به گزارش تسنیم به پاس ایستادگی مردم دزفول در هشت جنگ تحمیلی این شهر به عنوان پایتخت مقاومت ایران اسلامی نامگذاری شد. چهارم خرداد در تقویم رسمی کشور روز مقاومت و پایداری روز دزفول نامگذاری شده است. مردم دزفول در هشت سال دفاع مقدس و با منطق اسلامی و انقلابی خود از ارزش‌های اعتقادی ما دفاع و نامی ماندگار از خود در این عرصه به یادگار گذاشتند و این مردم ولایت‌مدار دردوران دفاع مقدس و دیگر عرصه‌های انقلابی بیش از ۲۶۰۰ شهید والا مقام و نه شهید سرافراز مدافع حرم تقدیم انقلاب اسلامی ایران کرده‌اند.

شهر دزفول در هشت جنگ تحمیلی مورد اصابت ۱۷۶ موشک دور برد فراگ و اسکاد بی قرار گرفت، هواپیماهای دشمن ۴۸۹ بمب و راکت بر سر مردم بی‌دفاع شهر دزفول فرو ریختند و پنج هزار و ۸۲۱ گلوله توپ به نقاط مختلف این شهر اصابت کرد. در این هشت سال ۱۹ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی، تجاری، آموزشی و مذهبی بین ۲۰ تا ۱۰۰ درصد در دزفول خسارت دید. مردم دزفول در هشت سال جنگ نابرابر ۲ هزار و ۶۰۰ شهید، ۴۰۰ جانباز، ۵۵۲ آزاده و۱۴۷ جاویدالاثر تقدیم کردند.

یادداشت از فاطمه دقاق نژاد/تسنیم

کارگاه آموزشی بازخوانی و آشنایی با کتیبه ها امامزاده عبدالله شوشتر

به همت اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی شوشتر و به مناسبت هفته میراث فرهنگی کارگاه آموزشی بازخوانی و آشنایی کتیبه های تاریخی امامزاده عبدالله شوشتر با حضور جمعی از فعالان گردشگری و میراث فرهنگی و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ وهنر در بقعه امامزاده عبدالله شوشتر برگزار شد.

سنگ‌نوشته ها و کتیبه های تاریخی دربرگیرنده اطلاعات ارزشمندی هستند که بیانگر برخی وقایع و رویدادهای زمان خودند و می‌توانند بدون هیچ‌گونه واسطه ای پاره‌ ای از اطلاعات عصر خود را به نسل‌های آینده منتقل نمایند.
یکی از بناهای تاریخی شهرستان شوشتر بقعه امام زاده عبدالله است که تاریخ ساخت آن، با توجه به کتیبه ای که به خط کوفی در ورودی بقعه قرار گرفته، مربوط به سال ۶۲۹ هجری است. این اثر تاریخی به دلیل اهمیتش نزد مردم، همیشه مورد توجه حکام محلی قرار داشته است و این امر باعث شده تا برخی اخبار آن زمان و اسامی احکام حکومتی و غیره بر روی دیوارهای این بنا نصب گردد.
از مهم‌ترین سنگ‌نوشته‌ های ارزشمند این بنا، ۹۷ قطعه کتیبه مربوط به زمان نادرشاه افشار و حکومت محلی عباسقلی خان است که اشعار این کتیبه‌ها سروده رأفت شوشتری از شاعران آن روزگارند که شرحی از مرمت ها و بازسازی دو منار بقعه امامزاده عبدالله را به دست می‌دهند. این سنگ‌نوشته های ارزشمند قرنهاست که به دلیل موقعیت قرارگیری آنها در میانه هر دو منار و در ارتفاعی دور از دسترس و نیز آسیب‌های فراوانی که طی گذر قرن‌ها بر آنها وارد شده از چشم پژوهشگران دور مانده‌اند.

در این کارگاه مهندس چهارمحالی پژوهشگر و کارشناس میراث فرهنگی در ابتدا تاریخچه ای از بقعه و شخصیت امامزاده عبدالله شوشتر و نیز داستان هایی که در مورد این بقعه وجود دارد براساس اسناد و کتب تاریخی ارائه و تعدادی از کتیبه ها بقعه امام زاده عبدالله شوشتر بازخوانی شد.

امام زاده عبدالله یكی از نوادگان امام زین العابدین است كه بنای بقعه اش در شوشتر از زیباترین بقایی ست كه با نقش های ویژه ، پلكان ها ، كتیبه ها ، كاشی ها ، لچكی ها و ستون های بسیار ، بر بالای تپه ای مشرف به شهر بنا شده است . بقعه امام زاده عبد الله در سال ۶۲۹ هجری قمری ودر دوره حكومت المستنصر بالله خلیفه عباسی بنا گردیده. اما در قرون بعد بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته تا بصورت كنونی در آمده است .

طبق راویات تنها‌‎‌​‌​ سر ایشان در شوشتر دفن است و بدن این بزرگوار در باغملک با نام شاهزاده‌‎​‎‏‏ عبدالله دفن می باشد.

موزه جنگ خرمشهر؛ گنجینه‌ تاریخی مقاومت

موزه جنگ خرمشهر، در ساختمان تاریخی نفت ایران انگلیس، گنجینه‌ای از تاریخ مقاومت ایرانیان در دوران دفاع مقدس است؛ این موزه با نمایش آثار و مستندات جنگی، به بازدیدکنندگان فرصتی می‌دهد تا از نزدیک با حماسه‌های ۴۵ روزه مقاومت و آزادسازی خرمشهر آشنا شوند و شاهد روایت‌های بی‌نظیری از ایستادگی مردم ایران در برابر تجاوز دشمن باشند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، موزه جنگ خرمشهر، به عنوان یک مرکز فرهنگی دفاع مقدس، نه تنها گنجینه‌ای از تاریخ پرافتخار ایران در دوران جنگ تحمیلی است، بلکه خود به عنوان یک نشانه از حماسه‌های بزرگ مردم ایران در برابر دشمنان نیز شناخته می‌شود. این موزه که در ساختمان سابق نفت ایران انگلیس واقع شده، در قلب شهر خرمشهر قرار دارد و خود تاریخ‌ساز است.

«مجتبی گهستونی»، فعال میراث‌فرهنگی و گردشگری خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان با تشریح نقش موزه جنگ خرمشهر در انتقال مفاهیم دفاع مقدس به نسل‌های آینده به اهمیت موقعیت جغرافیایی ساختمان موزه اشاره کرد و گفت: این بنا، پیش از آن که موزه جنگ باشد، به عنوان مرکز فرماندهی نیروهای بعثی عراق در زمان اشغال خرمشهر شناخته می‌شد. در پایان جنگ، این ساختمان به محلی برای برپایی موزه جنگ تبدیل شد و اکنون بازدیدکنندگان می‌توانند تاریخ مقاومت مردم ایران در برابر تجاوز دشمنان را در این مکان به‌طور عینی مشاهده کنند.

وی افزود: موزه جنگ خرمشهر که در پنج تالار مختلف تقسیم‌بندی شده، شامل بخش‌هایی همچون "شرایط بحران قبل از شروع جنگ"، "حماسه ۴۵ روزه مقاومت"، "شرایط اشغال خرمشهر" و "عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی" است. در این تالارها، آثار مختلفی همچون فیلم، عکس، ماکت، تندیس و ادوات به‌جای‌مانده از نیروهای بعثی در معرض نمایش قرار دارند. یکی از جاذبه‌های خاص این موزه، دیوارنویسی‌هایی است که اشغالگران عراقی در مدت استقرار در این ساختمان به‌جا گذاشته‌اند. این نوشته‌ها نه تنها نشان‌دهنده حضور دشمن در این مکان است، بلکه بیانگر وحشی‌گری‌های اشغالگران و مقاومت مردم ایران در برابر آنها نیز می‌باشد.

گهستونی همچنین به تندیس‌ها و آثار حجمی ساخته‌شده از سوی هنرمندان اشاره کرد و گفت که این آثار نقش مهمی در انتقال مفاهیم دفاع مقدس دارند.

او افزود: یکی از بخش‌های جذاب موزه، نمایش فیلم مستند هفت دقیقه‌ای آزادسازی خرمشهر است که به تشریح حماسه مقاومت، اشغال و پیروزی رزمندگان ایرانی در این عملیات می‌پردازد.

اما شاید یکی از جالب‌ترین بخش‌های موزه، خودروهای ایستاده در محوطه بیرونی آن باشد. گهستونی در این‌باره توضیح داد که در دوران اشغال خرمشهر، نیروهای بعثی تمامی خودروهای وارداتی گمرک را در جاده آبادان به اهواز کاشتند تا مانع از فرود چتربازها و چرخبال‌ها شوند. پس از آزادسازی خرمشهر، رزمندگان نام این منطقه را "میل آباد" گذاشتند و این خودروهای کاشته‌شده در بیابان به عنوان یادگاری از دلاوری‌های آنان باقی مانده‌اند.

در کنار آثار تاریخی و فرهنگی، موزه جنگ خرمشهر مزار سه شهید گمنام را در محوطه بیرونی خود جای داده است که برای بازدیدکنندگان تبدیل به زیارتگاهی معنوی شده است. این شهدا، نماد مقاومت و فداکاری برای میهن هستند و هر ساله هزاران زائر به این مکان مقدس می‌آیند تا ادای احترام کنند.

گهستونی تاکید کرد: موزه جنگ خرمشهر نه تنها یک مکان بازدیدی است، بلکه محلی برای یادآوری حماسه‌های مردم ایران در برابر دشمنان است. او اظهار داشت که این موزه نقش بسزایی در حفظ تاریخ جنگ و انتقال آن به نسل‌های آینده دارد و به زائران و بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد تا از نزدیک با دستاوردهای رزمندگان ایرانی آشنا شوند و قدردانی خود را از این ایستادگی بزرگ ابراز کنند.

با حضور وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی؛/لوح ۱۲ اثر ثبت‌ملی دفاع مقدس خوزستان رونمایی شد

همزمان با سالروز آزادسازی خرمشهر و با حضور وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، از لوح ۱۲ اثر ثبت‌شده ملی مرتبط با دوران دفاع مقدس در استان خوزستان رونمایی شد؛ آثاری که روایتگر مقاومت، ایثار و فداکاری مردمان این خطه در هشت سال جنگ تحمیلی‌اند.

به‌گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، آیین رسمی رونمایی از لوح ۱۲ اثر ثبت ملی‌شده مرتبط با دوران دفاع مقدس استان خوزستان، صبح امروز سوم خرداد ۱۴۰۴، هم‌زمان با سالروز حماسه آزادسازی خرمشهر، در محل باغ‌موزه دفاع مقدس برگزار شد.

در این مراسم که با حضور سیدرضا صالحی‌امیری وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، علی دارابی قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور، سردار بهمن کارگر رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، جمعی از مدیران وزارتخانه، فرماندهان سپاه و ارتش برگزار شد، از الواح این آثار رونمایی به‌عمل آمد.

این ۱۲ اثر شامل: پایگاه چهارم شکاری دزفول، تیپ ۲۹۲ زرهی دزفول، لشکر ۹۲ زرهی اهواز، پادگان حمید، کتابخانه مرکزی خرمشهر، بیمارستان شهید مخبری شوش، رامگاه باینـدر و شهید نقدی خرمشهر، مدرسه ولیعصر خرمشهر، بیمارستان بقایی (الفا الفا) اهواز، بهشت هویزه، رختشویخانه دفاع مقدس اهواز، رادیو آبادان صدای نفت و رویداد چهارم آذر اندیمشک است که همگی نقش برجسته‌ای در مقاومت مردمی و نظامی دوران دفاع مقدس ایفا کرده‌اند.

ثبت ملی ۴۷ اثر جدید مرتبط با دوران دفاع مقدس

علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار وزارت میراث‌فرهنگی در این مراسم با اشاره به اهمیت مستندسازی و ثبت میراث دفاع مقدس گفت: تصور عمومی از ثبت ملی، عمدتاً به آثار تاریخی معطوف است، در حالی‌که ثبت میراث معنوی، وقایع و اماکن دوران دفاع مقدس نیز بخشی مهم از هویت فرهنگی ماست.

او افزود: از مجموع بیش از ۴۲ هزار اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی، ۱۱۹ اثر به دوران دفاع مقدس اختصاص دارد. امروز نیز ۴۷ اثر جدید مرتبط با این دوره در جلسه شورای ثبت بررسی و به ثبت ملی خواهد رسید.

ایزدی با تأکید بر ضرورت روایت‌گری درست برای نسل‌های آینده گفت: دفاع مقدس گنجینه‌ای از ایثار و مقاومت است که باید به نسل جوان منتقل شود.

دوران دفاع مقدس به نسل جوان معرفی شود

در ادامه سردار قاسم قاسمی، مشاور وزیر میراث‌فرهنگی در امور ایثارگران، نیز با اشاره به عظمت حماسه فتح خرمشهر گفت: این واقعه نماد غرور ملی است؛ فصلی درخشان از وحدت نیروهای مسلح و مردم. نباید از نقش چهره‌هایی چون شهید محمد جهان‌آرا و حضور زنان شجاعی که در آن روزها با اسلحه در خط مقدم بودند، غافل شد.

او تأکید کرد: مطالعات نشان می‌دهد دست‌کم ۴۰ کشور از رژیم بعثی حمایت می‌کردند، اما هدایت امام راحل، دعای خیر مردم و همبستگی اقشار مختلف، رمز پیروزی ملت ایران در آن دوران دشوار بود.

به‌منظور پاسداشت فرهنگ ایرانی؛

برگزاری چهارمین جشنواره ملی حکیم حماسه در شوشتر

چهارمین جشنواره ملی حکیم حماسه با حضور نقالان و شاهنامه‌خوانان برجسته از سراسر کشور در شوشتر برگزار و طی مراسمی با شکوه به کار خود پایان داد.

این رویداد فرهنگی که با هدف پاسداشت میراث ادبی و هنری ایران زمین برگزار شد، میزبان هنرمندان و علاقه‌مندان به شاهنامه فردوسی بود.

چهارمین جشنواره ملی حکیم حماسه در روزهای اول و دوم خردادماه با حضور هنرمندان، نقالان و شاهنامه‌خوانان از سراسر کشور در این شهرستان برگزار شد. این رویداد فرهنگی با هدف ترویج هنرهای اصیل ایرانی و پاسداشت میراث معنوی شاهنامه فردوسی سازماندهی شده بود.

در مراسم اختتامیه که با حضور آرش قنبری فرماندار شوشتر و جمعی از مسئولان استانی و محلی همراه بود، بر ضرورت حمایت از هنرهای ملی و تقویت هویت فرهنگی تأکید شد

این جشنواره امسال نیز با اجرای برنامه‌های متنوع از جمله نقالی، شاهنامه‌خوانی و نشست‌های تخصصی همراه بود و به عنوان یکی از رویدادهای فرهنگی استان خوزستان شناخته می‌شود.

منبع:فرمانداری شوشتر