«کول فرح» اثری از آغاز تمدن و تمدن‌سازی در ایران
شهر ایذه در استان خوزستان با داشتن آثار باستانی و جاذبه‌های طبیعی برجسته، به یک مقصد گردشگری تبدیل شده است. ایذه که در مناطق کوهستانی قرار دارد، به خاطر سنگ نگاره‌های گوناگونی که در دل شهر یافت می‌شوند، بسیار شهرت دارد. محوطه کول فرح یا کول فرعون، یکی از محل‌های مهم در ایذه است که تعداد زیادی از سنگ نگاره‌ها را در خود جای داده است.
میراث آریا: در کول فرح، ۶ سنگ‌نگاره باستانی به دوره هزارۀ سوم قبل از میلاد تعلق دارند کشف شده است. این سنگ‌نگاره‌ها برخای ساختمان‌ها، گورها و تصویرهای مذهبی است که به تاریخ حدود ۲هزار تا ۳هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردند.
این سنگ نگاره‌ها، شاهد مراسم نیایش و قربانی کردن پادشاهان عیلامی در گذشته بوده‌اند. سنگ نگاره‌های موجود در محوطه کول فرح به دوره عیلامی، که به هزاره سوم قبل از میلاد برمی‌گردد، تعلق دارند. این محوطه در روستای کول فرح واقع شده است که در تنگه‌ای در فاصله ۷ کیلومتری شمال شرقی ایذه و در انتهای دشت ایذه قرار دارد.
مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهند که در محوطه کول فرح، شش نقش برجسته دوره عیلامی وجود دارد. به واسطه سنگ نوشته‌ها، گورها و بقایای ساختمانی، مشخص می‌شود که این منطقه پرستشگاه نارسینا بوده است. نارسینا یکی از خدایان دوره عیلامی بوده است که در این محوطه مورد عبادت قرار می‌گرفته است.
علاوه بر سنگ نگاره‌های باستانی، در اطراف محوطه کول فرح، تپه‌های باستانی پرچستان و چغاکره و همچنین تالاب میانگران نیز وجود دارند. سنگ‌هایی که از تپه‌ها کنده می‌شوند، به ته دره‌ها یا پایین تپه ریخته می‌شوند. در گذشته، این سنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته و بر روی آنها نقوش و تصاویری به تصویر کشیده می‌شد. همچنین، به دلیل واقع شدن در تنگه، محوطه کول فرح نقطه تجمع سنگ‌های کنده شده از تپه‌ها بوده است.
این آثار شامل شش سنگ نگاره برجسته هستند که هر یک به شکل و تصویری منحصربه‌فرد، مراسمات و رویدادهای مهم دوره عیلامی را به تصویر می‌کشند.
سنگ‌نگاره اول، روی یک سنگ به ابعاد ۱.۷۰ سانتی‌متر در یک متر کنده کاری شده است. تصویر روی سنگ مربوط به مراسم قربانی کردن آیاپیر، یکی از پادشاهان دوره عیلامی است. این سنگ نگاره در ارتفاع ۶ کیلومتری از دامنه کوه قرار گرفته است.
در این سنگ‌نگاره شاه کلاه گردی بر سر دارد و دو نفر او را همراهی می‌کنند که یکی از آنها وزیر شاه (به نام شوترورو) است. در مقابل شاه سه نوازنده با دو ساز چنگ و یک دف در حرکت هستند. در زیر نوازندگان، تصویر یک شکارچی و یک بز کوهی وجود دارد. در زیر شکارچی سه کاهن ایستاده‌اند و دو گاو نر و یک بز کوهی را هدایت می‌کنند. پیش از این، سه قوچ قربانی شده‌اند که سر آنها از بدن جدا شده است. یک سنگ نوشته ۲۴ سطری، افراد حاضر را با خط عیلامی نام برده که قسمتی از آن به این شرح است: «من هانی پسر تاهی هی حاکم آیاپیر هستم. من مجسمه‌ام را در اینجا برپا داشته‌ام پس از آنکه رب‌النوع سراپا مسلح تیروتور خدای منطقه سیل هیته حمایتش را بر من ارزانی کرده بود».
سنگ‌نگاره دوم، روی یک تخته سنگی مثلثی شکل ایجاد شده است. در تصویر، یک شخص در وسط به حالت نیایش قرار دارد و دست‌های خود را جلوی صورتش گرفته است. در سمت چپ او، چهار نفر به حالت ایستاده قرار دارند و با احترام او را همراهی می‌کنند. لباس این شخص تا زیر زانو است و با لباس عیلامیان تا قوزک پایشان تفاوت دارد.
سنگ نگاره سوم، روی یک سنگ چهار گوش به ارتفاع ۲.۸۰ سانتی‌متر کنده کاری شده است. تصویر این سنگ مربوط به حمل مجسمه یکی از خدایان عیلامی است. در تصویر، چهار مرد این مجسمه را به دوش کشیده اند و پشت سر آنها پادشاه با تعداد زیادی از همراهان قابل مشاهده هستند. همچنین، در سه گوشه تصویر، افرادی در صف های منظم دیده می‌شوند و در ضلع چهارم (شرقی) مراسم قربانی به تصویر کشیده شده است. همچنین، تصویر هفت مرد کوچک در این سنگ نگاره دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که این هفت مرد اسیران جنگی باشند، زیرا در حالتی لخت در نمایش تصویر شده‌اند.
سنگ نگاره چهارم، تصویری از اهدای هدایا توسط پادشاه است. پادشاه بر تختی تکیه زده و جلوی او سه میز قرار گرفته‌اند. روی یکی از این میزها هدایایی دیده می‌شوند. در مقابل این صحنه، چندین نفر در چهار ردیف به حالت احترام قرار دارند. این افراد یک دست خود را به نشانه احترام جلوی صورت و دست دیگر را به سمت جلو خم کرده‌اند.
سنگ نگاره پنجم، یک شخص عیلامی در حال اجرای مراسم مذهبی در جلوی یک آتشدان قرار دارد. در این سنگ‌نگاره نیز حیواناتی که به عنوان قربانی در اطراف او قرار دارند، دیده می‌شوند.
علاوه بر این، تصویر سنگ‌نگاره ششم نیز همانند تصویر سنگ‌نگاره سوم، حمل خدایان توسط چهار مرد را نشان می‌دهد. این چهار نفر با کلاه‌هایی بر سر، در حال بلند کردن یک مجسمه هستند.
این نقش‌های برجسته از نظر زمانی بسیار قدیمی‌تر از نقوش تخت جمشید بوده و به عنوان مادر نقوش زیبای درگاه‌های کاخ صد ستون و پلکان آپادانا شناخته می‌شود.
در سمت راست ورودی دره کول فرح دو قطعه سنگ عظیم و نامنظم وجود دارند که نقوش زیبا و ظریف حک شده روی آنها، نشان‌دهنده نیایش بیش از ۴۰۰ نفر در یک نیایشگاه بوده و بنا به گفته کارشناسان نخستین نگاه بشر به مذهب و آیین را شکل داده است.
با توجه به وضعیت جغرافیایی کول فرح و آثار به دست آمده در آن به نظر می‌رسد که این جاذبه گردشگری، محل پرستشگاه یکی از خدایان ایلامی بوده است.
منطقه کول فرح به خاطر زیبایی طبیعی خود شهرت دارد. در مقابل دره‌های دیگر که تنگ و خفه هستند، کول فرح با طبیعتی باز و دل‌نشین مشهور است. به همین دلیل، این منطقه به نام کول فرح شناخته می‌شود.
با توجه به بقایای ساختمان‌ها، گورها و سنگ‌نگاره‌های کشف شده، مشخص شده است که این منطقه در گذشته مرکز پرستشگاه نارسینا، یکی از خدایان عیلامی‌ها، بوده است.
این سنگ‌نگاره‌ها در منطقه کول فرح به عنوان یک مقصد تاریخی و باستانی جذاب برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ عیلامی‌ها شناخته شده که نه تنها به درک عمیق‌تر از تاریخ و فرهنگ این منطقه کمک می‌کند، بلکه به ترویج گردشگری فرهنگی و توسعه اقتصادی منطقه نیز کمک خواهد کرد.
شایان ذکر است که منطقه باستانی کول فرح از جاذبه‌های تاریخی گردشگری استان خوزستان به شمار می‌رود که به دلیل قرار گرفتن در منطقه خوش آب و هوای استان خوزستان(شهرستان ایذه)، سالانه گردشگران بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. محوطه کول فرح در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۵۹۷ در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسید. در حریم محوطه باستانی کول‌فرح تپه‌های باستانی پرچستان و چغاکره همچنین تالاب میانگران وجود دارد که کاوش و حفاظت از آنها بسیار حائز اهمیت است و نبود حفاظت درست از آنها منجر به مشکلات متعددی می‌شود.
خوزتوریسم
