روایت حال خوبِ مردم شوشتر زیر «نخل مقام حسین»
«نخل مقام حسین» یا «نخل مُقوم حسین» یکی از آیین‌های دیرینه عزاداری مردم شوشتر در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است؛ نخل به روایتی در اصل «شیدونه» است؛ شیدونه به معنی جایی است که شهید را در آنجا می‌گذارند.
«نخل مقام حسین» یا «نخل مُقوم حسین» یکی از آیین‌های دیرینه عزاداری مردم شوشتر در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است که در سال ۹۱ به شماره ۶۴۴ به ثبت ملی رسیده است.
به استناد منابع تاریخی شوشتر و همچنین برگزارکنندگان این مراسم، پیشینه این نخل‌گردانی به دوره صفویه بازمی‌گردد. در این مراسم که در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی برگزار می‌شود، سازه‌ای چوبی که آن را «نخل» می‌نامند و با پارچه سیاهِ منقش به شمایل و نوشته‌های عاشورایی تزیین شده، به نشانه تابوت سیدالشهدا(ع) و شهدای کربلا بر دوش مردانی که به آنها «نخل‌کش» می‌گویند در مسیر مشخصی حرکت داده می‌شود.
عزاداران عصر تاسوعا، نخل را از مقام حسین در محله موگهی شوشتر تا بقعه براء بن مالک حمل می‌کنند و صبح عاشورا نیز نخل را از آنجا به بقعه امامزاده عبدالله(ع)، که نوه امام زین العابدین(ع) است، انتقال می‌دهند.
نخل‌کش‌ها هر ساله مشتاقانه و با اعتقاد خاصی به زیر نخل می‌روند و با سر دادن شعار «یا محمدا» سوگوارانه در عزای حضرت سیدالشهدا(ع) و یارانشان این مسیر را، که مسافتی در حدود ۲ کیلومتر است، طی می‌کنند.
علی‌محمد چارمحالی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر و عضو هیئت امنای بقعه مقام حسین، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، در این باره گفت: این افتخار را دارم که یکی از نخل‌کش‌های حضرت سیدالشهدا(ع) در این مراسم هستم. در بقعه مقام حسین، نخلی وجود دارد که سالیان سال است که آنجا نگهداری می‌شود. این نخل در ایام تاسوعا و عاشورا برای برگزاری مراسم عزاداری بیرون آورده می‌شود.
وی در توضیح این آیین سنتی گفت: کلمه «نخل» برگرفته از «نَقل» عزای سیدالشهدا(ع) است که در گویش شوشتری و در گذر زمان به «نخل» تبدیل می‌شود. در سراسر کشور به این مراسم نخل‌گردانی گفته می‌شود. آن‌طور که استاد محمدباقر نیرومند نوه علامه حاج شیخ جعفر شوشتری در کتاب «واژه‌نامه در گویش شوشتری» می‌نویسد: اصل کلمه نقل عزاست که بعدها به نخل تبدیل شده است.
چارمحالی ادامه داد: مرحوم جزایری(نوه سید نعمت‌الله جزایری) در کتاب «تذکره شوشتر» می‌نویسد: هنوز جماعتی از قزلباش هستند که ذکر حضرت سیدالشهدا(ع) را در بقعه مقام حسین و مراسم عزاداری برپا می‌کنند. «نخل مُقوم حسین» نماد حضرت سیدالشهدا(ع) و خانواده ایشان است و می‌توان گفت این مراسم نماد تشییع پیکر امام است. در اکثر نقاط کشور، به ویژه شهرهای تاریخی، این مراسم به یک نحوی برگزار می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر گفت: شوشتر در گذشته، تعداد زیادی نخل داشت؛ یعنی هر محله‌ای برای خود یک نخل داشت؛ در حال حاضر فقط نخل مقام حسین باقی مانده که مراسم آن به همان سنت قدیمی برگزار می‌شود. محله کوره شوشتر هم دو حجره دارد که حجره‌ها از درخت نخل و نیشکر هستند و در ایام تاسوعا و عاشورا آنها را بیرون می‌آورند و مراسم نخل‌گردانی برگزار می‌کنند.
وی افزود: کسانی که به زیر نخل می‌روند، لباس ویژه نمدی می‌پوشند که به آن «کُردین» می‌گویند. نمدمال‌های شوشتر اینها را درست می‌کردند. الان هم خوشبختانه استادکارهای نمدمال شوشتر هنوز این کار را انجام می‌دهند. «کُردین» لباس ویژه‌ای است که نخل‌کش‌ها را متمایز می‌کند. ریشه این موضوع این است که پهلوانان قدیم وقتی می‌خواستند برای رزم بروند، معمولاً در زیر زره خود، نمد یا کُردین می‌پوشیدند، با توجه به اینکه هر کسی نمی‌تواند زیر نخل برود و نخل از نظر وزنی سنگین است، افراد پهلوان صفت باید زیر آن بروند، از این رو این افراد لباس مخصوص می‌پوشند و نخل‌گردانی می‌کنند.
چارمحالی گفت: نخل‌کش‌ها و عزاداران وقتی به بقعه براء بن مالک(صحابی پیامبر(ص)) می‌رسند، نخل را چند دور، دور میدان می‌گردانند، سپس نخل را وسط می‌گذارند و مراسم سینه‌زنی دور آن برگزار می‌شود. پس از آن نخل را دوباره جابه‌جا می‌کنند. در این مسیر شعارهای عاشورایی سر می‌دهند و سینه می‌زنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر با اشاره به اعتقاد مردم شوشتر به «نخل مقام حسین» اظهار کرد: زمانی که بلایی، مشکل و یا اتفاق خاصی برای شهر و مردم می‌افتاد، نخل را بیرون می‌آوردند. مثلاً در زمان رضاشاه که سرباز بگیری باب شده بود، مردم شهر، نخل را آرایش کردند و به نماد اعتراض به آن سیاستی که اعمال شده بود، بیرون آوردند. پنج شش سال پیش هم که با مسئله کم‌بارانی مواجه بودیم، مردم شوشتر، نخل را بیرون آوردند و به حضرت سیدالشهدا(ع) توسل کردند. آنها نخل را در بقعه امامزاده عبدالله(ع)، که نوه امام زین العابدین(ع) است، قرار می‌دهند تا زمانی که باران بزند؛ این باور و سنت تاکنون موجود است.
احمد خدادوست، از پیشکسوتان و نخل‌کشان آیین «نخل مقام حسین»، نیز در این باره به ایکنا گفت: عصر تاسوعا نخل‌کش‌ها جمع می‌شوند و نخل را از مقام حسین به سمت بقعه براء بن مالک می‌برند و صبح عاشورا از آنجا به بقعه امامزاده عبدالله(ع)، که محل تجمع مردم شوشتر در روز عاشوراست، منتقل می‌کنند. خیلی‌ها از این مراسم کرامت دیده‌اند. عقیده مردم شوشتر به این نخل زیاد است و خیلی‌ها برای تبرک فرزندان خود را از زیر آن رد می‌کنند.
وی که حدود ۴۰ سال در این مراسم به عنوان نخل‌کش حضور دارد درباره قدمت این مراسم گفت: حدود سه یا چهار نسل است که این مراسم در شوشتر برگزار می‌شود. پدر خودم نخل‌کش بود و بزرگان محله ما هم از این مراسم خاطره دارند.
خدادوست درباره فلسفه این مراسم گفت: نخل به روایتی در اصل «شیدونه» است. عقیده داشتند که در میدان کربلا وقتی یاران امام حسین(ع) شهید می‌شدند، امام آنها را در جایی جمع می‌کردند. شیدونه به معنی جایی است که شهید را در آنجا می‌گذارند. گویی نخل نماد این شیدونه است. روایت دیگری نیز وجود دارد که نخل را جایگاهی برای افراد بزرگ تعبیر می‌کنند.
این نخل‌کش با بیان اینکه در این سال‌ها هیچ اتفاقی جلودار برگزاری نخل‌گردانی نبوده است، گفت: یادم است در زمان جنگ هم زن‌های محل جمع می‌شدند و به نیت اینکه جنگ تمام شود به امام حسین(ع) توسل می‌کردند و چیزی نگذشت که الحمدالله نتیجه گرفتیم. چند سال پیش هم به نیت باران، نخل‌کش‌ها جمع شدند و نخل را بیرون آوردند و به امام حسین(ع) توسل کردند.
خدادوست درباره نحوه تزیین نخل گفت: این نخل با یک پارچه مشکی تزیین می‌شود که با شمایل آقا رسول‌الله(ص)، مولا امیرالمؤمنین(ع) و حضرت اباعبدالله(ع) مزین شده است. دو تا سر علم هم دارد. چهار پایه هم دارد که وقتی نخل‌کش‌ها بخواهند نخل را روی زمین بگذارند، چند نوجوان این چهارپایه را زیر آن می‌گذارند. آنچه مهم است عمق عقیده مردم است. ورودی میدان امامزاده عبدالله(ع) تپه‌ای قرار دارد که صعب‌العبور است و کشیدن نخل از آن سخت است. اما ما که به صورت نمادین زیر این نخل هستیم، حال خوبی داریم.
وی گفت: زیر نخل رفتن یک حال خاصی دارد و وقتی زیر این نخل بروی گویی اختیاری از خود نداری. نخل سنگین است و شرط رفتن زیر آن، پاک بودن است. در طول مسیر نخل‌کش‌ها با فریاد «یا محمدا» عزاداری می‌کنند. مسافت طی شده حدود دو کیلومتر است. اخیراً نوحه‌ای کوتاه تنظیم شده است که کسی در جایگاه آن را می‌خواند و کودکان حول نخل می‌گردند و آن را می‌خوانند و به این شکل محبت خود را به حضرت اباعبدالله(ع) ابراز می‌کنند.
خوزتوریسم
