ابادان؛ شهری که هنوز بوی نفت، صدای لنج و خاطره‌ی مقاومت می‌دهد

جنوب ایران، جایی که نخل‌ها در باد خم نمی‌شوند و لنجها هر صبح با امید پهلو می‌گیرند، آبادان ایستاده است؛ شهری که جنگ را تاب آورد، نفت را نفس کشید و خاطره را در کوچه‌هایش نگه داشت. از موزه‌های خاموش تا خیابان‌های زنده، از دیوارهای زخمی تا غروب‌های ساحلی، آبادان نه فقط یک شهر، که یک روایت زنده از تاریخ، هویت و ایستادگی‌ست.

عکاس: مرضیه بهبهانی

چغازنبیل؛ نماد نخستین گفت‌وگوی انسان و خدایان در معماری ایران

چغازنبیل، نخستین اثر ایران در فهرست میراث‌جهانی یونسکو، علاوه بر این‌که بنایی باستانی است، سندی زنده از اندیشه و ایمان در نخستین دوران شکل‌گیری شهر و دولت در فلات ایران است.

عاطفه رشنوبی، مدیر پایگاه میراث‌ جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه در یادداشتی نوشت: این زیگورات عظیم که در حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد به فرمان اونتاش‌نپیریشا، پادشاه ایلام میانی ساخته شد، نمونه‌ای کم‌نظیر از پیوند دین، قدرت، و دانش فنی در قالب معماری است؛ بنایی که با خشت و آجر، اما براساس مفاهیم متعالی نظم کیهانی و تقدس مکان، پدید آمده است.

در این مجموعه، انسان ایلامی برای نخستین بار در تاریخ ایران مفهوم فضای مقدس سازمان‌یافته را می‌آفریند.

طراحی شعاعی، دیوارهای متحدالمرکز و سلسله‌مراتب فضایی آن، بیانگر نظام فکری منسجمی است که فاصله انسان تا جهان ایزدی را در قالب فرم، مسیر و ارتفاع معنا می‌کند. بر فراز زیگورات، پرستشگاه نپیریشا، خدای بزرگ ایلام، جای داشته و پایین‌تر از آن، پرستشگاه‌هایی برای دیگر ایزدان ساخته شده است؛ ساختاری که نشان از تساهل دینی و نظام چندخدایی متکامل ایلامیان دارد.

ارزش جهانی برجسته (Outstanding Universal Value) چغازنبیل در سه محور اصلی تعریف می‌شود: نخست، شواهد بی‌همتای آن از تمدن ایلامی و معماری زیگوراتی در خارج از بین‌النهرین؛ دوم، اصالت مصالح، طرح و کارکرد مذهبی آن به‌عنوان الگویی مستقل از سنت‌های میان‌رودانی؛ و سوم، نقش آن در شکل‌گیری الگوی شهر مقدس در تاریخ معماری ایران. این معیارها موجب شد چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۸ خورشیدی) به‌عنوان یکی از نخستین دوازده اثر جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.

حفاظت از چغازنبیل، در چهار دههٔ گذشته، همواره از چالش‌های اصلی میراث‌فرهنگی ایران بوده است. اقلیم گرم و مرطوب خوزستان، شوری خاک، تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی، و توسعه‌های پیرامونی، همگی تهدیدهایی جدی برای پایداری خشت‌های سه‌هزارساله آن به شمار می‌روند. با وجود این، اجرای طرح‌های مستمر پایگاه میراث‌جهانی چغازنبیل، هفت‌تپه در حوزه پایش محیطی، تثبیت اضطراری، و آموزش جوامع محلی، تجربه‌ای موفق در مدیریت پایدار میراث‌ جهانی در ایران محسوب می‌شود.

چغازنبیل فقط بنایی برای تماشا نیست؛ روایتی است از نخستین تلاش انسان ایرانی برای برقراری گفت‌وگو میان زمین و آسمان. هر آجرِ کتیبه‌دار آن حامل دعایی است برای دوام و سلامت شهر، شاه و مردمش. این دعاها امروز در قامت سیاست‌های حفاظت، مستندسازی و معرفی، به زبان علمی و فرهنگی روز ترجمه می‌شوند. در این میان، نقش جامعه محلی و نهادهای دانشگاهی در فهم و پاسداری از این میراث، بیش از پیش اهمیت یافته است.

از سوی دیگر، معرفی علمی و فرهنگی چغازنبیل، فرصتی برای بازخوانی هویت ایلامی و نقش آن در تاریخ ملی ایران فراهم کرده است. چغازنبیل حلقه‌ای است میان گذشته ایلام، شکوه هخامنشی، و تداوم اندیشه شهری در ایران. آگاهی از این پیوستگی تاریخی می‌تواند درک تازه‌ای از میراث‌فرهنگی را در میان نسل‌های امروز برانگیزد؛ درکی که میراث را نه به‌عنوان بقایای گذشته، بلکه به‌مثابه سرمایه‌ای برای توسعه پایدار فرهنگی می‌نگرد.

امروز، پس از ۴۶ سال از ثبت جهانی، چغازنبیل همچنان نماد حضور ایران در گفت‌وگوی جهانی میراث است. این زیگورات نه فقط در دل دشت خوزستان که در حافظه جهانی بشر جای دارد. نگاه علمی و آینده‌نگر به آن، ضامن تداوم ارزش‌های جهانی و ملی‌اش خواهد بود؛ ارزش‌هایی که به ما یادآور می‌شوند پاسداری از میراث، پاسداری از معناست ــ معنایی که در هر خشت چغازنبیل جاری است.

عاطفه رشنویی

به مناسبت چهل‌وششمین سالروز ثبت جهانی زیگورات ایران

چغازنبیل؛ زبان ماندگار دانش و نیایش

در پهنه‌ای میان دو رود باستانی کرخه و دز، جایی که خاک هنوز بوی تاریخ می‌دهد، بنایی سر برآورده که در سکوت خود هزاران واژه نهفته دارد. چغازنبیل، نه‌فقط بنایی کهن، بلکه اندیشه‌ای منسجم از هماهنگی میان دانش، نیایش و نظم کیهانی است؛ تصویری از انسان ایلامی که با خشت و ریاضت، مفهوم قدسیت را می‌سازد و به آسمان تقدیم می‌کند.

اونتاش‌نپیریشا، پادشاه ایلام میانی، در سده سیزدهم پیش از میلاد فرمان ساخت این زیگورات را داد تا خدای بزرگ، نپیریشا، جایگاهی برتر در دل شهر مقدس «دور-اونتاش» داشته باشد. اما چغازنبیل چیزی فراتر از یک معبد بود؛ نخستین تجلی مفهوم «شهر مقدس» در تاریخ ایران، که مرز میان انسان و جهان ایزدی را با معماری معنا می‌کرد.

این ساختار عظیم پنج‌طبقه، با طرح هندسی دقیق و نظام فضایی سلسله‌مراتب‌دار، نشان از درک عمیق ایلامیان از نسبت میان زمین، فضا و نیروهای کیهانی دارد. در هر آجر، کتیبه‌ای از نیایش و نام خدایان حک شده؛ گویی معماری به زبان دعا درآمده است.

چغازنبیل یکی از نادرترین بناهای شناخته‌شده‌ای است که اصالت مصالح، طرح و کارکرد آیینی خود را در طول بیش از سه‌هزار سال حفظ کرده است. همین ویژگی‌ها بود که در سال ۱۹۷۹ میلادی، آن را در فهرست میراث جهانی یونسکو نشاند؛ به‌عنوان نخستین اثر ثبت‌شده از ایران و یکی از نخستین دوازده میراث جهانی بشر.

ارزش جهانی برجسته چغازنبیل در پیوند میان دانش فنی، معنویت و معماری است؛ جایی که مهارت در ساخت خشت با دانش نجوم، هندسه و آیین ترکیب می‌شود تا الگویی از هماهنگی میان انسان و هستی پدید آید.

اما چغازنبیل امروز، بیش از هر زمان، نیازمند گفت‌وگویی دوباره است: گفت‌وگوی علم و احساس، پژوهش و باور و پیوند میان حفاظت و مردم. این زیگورات اگرچه از خشت ساخته شده، اما تداومش بر ستون آگاهی و احترام استوار است. مرمت و مراقبت از آن یعنی پاسداری از زبانی که سه‌هزار سال است در دل خوزستان سخن می‌گوید.

در روزگار ما که سرعت و فراموشی، میراث را تهدید می‌کنند، چغازنبیل یادآور می‌شود که پایداری، در فهم معناست. این بنا نه در خشت‌هایش، بلکه در اندیشه‌ای که آن را ممکن کرد جاودان است: اندیشه پیوند میان دانش و نیایش، میان انسان و طبیعت، میان خوزستان و جهان.

شاید راز ماندگاری آن همین باشد که چغازنبیل هنوز می‌تواند ما را به سکوتی از جنس تأمل فراخواند؛ سکوتی که در آن صدای تاریخ، صدای رسا می‌شود.

عاطفه رشنویی عاطفه رشنویی مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل/پیام ما

غارهای خاموش خوزستان؛ گنج‌های پنهان گردشگری جنوب

اهواز – خوزستان در اعماق کوه‌های خود ثروتی دیگر پنهان دارد؛ غارهایی اسرارآمیز که قرن‌ها در دل سنگ و سکوت مانده‌اند و امروز می‌توانند کلید رونق گردشگری و اشتغال پایدار در این دیار باشند.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محراب علوی: غارها از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی‌اند؛ جلوه‌هایی از هزاران سال فرسایش و دگرگونی زمین که نه‌تنها از منظر زمین‌شناسی ارزشمند هستند بلکه به سبب جذابیت بصری و رمزآلودگی طبیعی به یکی از مقصدهای محبوب گردشگران تبدیل شده‌اند. در استان خوزستان نیز بیش از ۷۰ غار طبیعی تا امروز شناسایی شده که هرکدام ظرفیت بالقوه‌ای برای معرفی جهانی و بهره‌برداری مسئولانه در قالب گردشگری علمی و بوم‌محور دارند.

شهرستان دزفول در این میان جایگاهی ویژه دارد. طبیعت کوهستانی بخش شهیون، مجاورت با رودخانه دز، چشم‌اندازهای سرسبز و تاریخ کهن منطقه، همه دست به دست هم داده‌اند تا این خطه به یکی از کانون‌های پرظرفیت طبیعت‌گردی جنوب کشور بدل شود. در دل این منطقه، غار سزار با ساختار زمین‌شناسی منحصربه‌فردش، به‌تازگی توجه فعالان محیط زیست، گردشگری و نمایندگان مردم را به خود جلب کرده است.

غار سزار تنها یک پدیده طبیعی نیست بلکه می‌تواند نمونه‌ای پیشرو از تبدیل منابع طبیعی به مزیت اقتصادی در عین حفاظت و احترام به محیط‌زیست باشد؛ الگویی که بسیاری از مناطق کشور به آن نیاز دارند.

تبدیل غار سزار به ژئوپارک

عباس پاپی‌زاده، نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به آخرین پیگیری‌ها در زمینه توسعه گردشگری شهیون گفت: دزفول به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، مجاورت با رود دز و برخورداری از تنوع فرهنگی و طبیعی، ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های مهم گردشگری کشور را دارد. خوشبختانه در بازدید اخیر با مدیرکل میراث فرهنگی و محیط زیست استان، موضوعات اساسی منطقه شهیون از جمله مشکلات زیرساختی و ظرفیت‌های بوم‌گردی بررسی شد

گزارش کامل در ادامه نوشته

گردشگری سبز و میراث‌جهانی خوزستان؛ راهی به‌سوی تحول پایدار

خوزستان، سرزمینی کهن با تنوع بی‌بدیل میراث‌فرهنگی و طبیعی، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند نگاه نو در حوزه گردشگری است؛ وجود سه اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو ــ شوش، چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر ــ جایگاه این استان را در نقشه گردشگری بین‌المللی ممتاز ساخته است.

عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث‌جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه در یادداشتی نوشت: بهره‌گیری پایدار از این ظرفیت‌ها فقط در سایه رویکردی علمی و آینده‌نگر ممکن است؛ رویکردی که «گردشگری سبز» را به‌عنوان موتور محرک تحول پایدار در عرصه اقتصاد محلی و توسعه اجتماعی مدنظر قرار دهد.

شوش، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان، روایتگر لایه‌های متوالی تاریخ و فرهنگ بشری است؛ چغازنبیل، نخستین اثر ثبت‌شده جهانی ایران، یادمانی استوار از شکوه معماری و باورهای آیینی عیلامیان، و سازه‌های آبی شوشتر، شاهکار مهندسی باستانی، نمادی از پیوند انسان با طبیعت برای مهار و مدیریت آب. این سه اثر، در کنار دیگر جاذبه‌های تاریخی و طبیعی خوزستان، می‌توانند محور شکل‌گیری یک الگوی گردشگری دانش‌محور، صلح‌محور و محیط‌زیست‌گرا باشند.

یکی از فرصت‌های بی‌بدیل برای توسعه گردشگری سبز در خوزستان، بهره‌گیری از ظرفیت راه‌آهن است. حمل‌ونقل ریلی علاوه بر این‌که به‌عنوان گزینه‌ای ایمن و کم‌هزینه شناخته می‌شود، کمترین آسیب زیست‌محیطی را نیز به همراه دارد. اتصال پایگاه‌های میراث‌جهانی به خطوط ریلی می‌تواند الگویی نمونه از هم‌افزایی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و گردشگری را فراهم آورد. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهند که گردشگری ریلی در مناطق تاریخی علاوه بر این‌که به کاهش فشار ترافیکی و زیست‌محیطی می‌انجامد، بلکه بستری مناسب برای معرفی تدریجی و عمیق‌تر جاذبه‌ها به گردشگران فراهم می‌سازد.

توسعه گردشگری سبز در خوزستان صرفاً به معنای جذب گردشگر بیشتر نیست، بلکه هدف اصلی آن ایجاد تحول پایدار در اقتصاد جوامع محلی است. صنایع‌دستی، غذاهای بومی، هنرهای سنتی و آیین‌های فرهنگی می‌توانند در قالب زنجیره ارزش گردشگری، به فرصتی برای اشتغال پایدار و تقویت هویت اجتماعی بدل شوند. در این مسیر، زنان و جوانان روستاها و شهرهای پیرامون آثار جهانی می‌توانند بازیگران اصلی تغییر باشند؛ به‌ویژه با گسترش کسب‌وکارهای کوچک و نوآورانه، زمینه برای توزیع عادلانه‌تر منافع گردشگری فراهم خواهد شد.

با وجود ظرفیت‌های بی‌نظیر، تحقق این چشم‌انداز نیازمند عزم جدی و سیاست‌گذاری هوشمندانه مسئولان استانی است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری سبز، بهبود مسیرهای دسترسی ریلی و جاده‌ای، توسعه امکانات رفاهی سازگار با محیط زیست، و تقویت برنامه‌های آموزشی برای جامعه میزبان از جمله اولویت‌هایی است که باید در دستورکار قرار گیرد. نادیده گرفتن این فرصت‌ها، نه‌تنها به تداوم چالش‌های اقتصادی و اجتماعی خواهد انجامید، بلکه می‌تواند میراث جهانی خوزستان را در معرض تهدیدات جدی قرار دهد.

شعار امسال روز جهانی گردشگری با تأکید بر «تحول پایدار از مسیر گردشگری» فرصتی استثنایی برای بازاندیشی در سیاست‌های توسعه گردشگری خوزستان فراهم می‌آورد. یونسکو همواره بر نقش میراث فرهنگی در تقویت صلح، گفت‌وگو و همبستگی ملت‌ها تأکید داشته است. در این چارچوب، خوزستان می‌تواند با معرفی آثار جهانی خود به‌عنوان پل‌های ارتباطی میان گذشته و آینده، الگویی برای گردشگری صلح‌محور در منطقه باشد. این مهم مستلزم برنامه‌ریزی جامع، استفاده از فناوری‌های نوین، و مشارکت فعال نهادهای دولتی، بخش خصوصی و جامعه محلی است.

میراث جهانی خوزستان، نه فقط یادگارانی از گذشته، بلکه سرمایه‌هایی برای آینده‌اند. پیوند این سرمایه‌ها با الگوی گردشگری سبز و بهره‌گیری از زیرساخت‌های ریلی، می‌تواند به تحولی پایدار در اقتصاد محلی و تقویت انسجام اجتماعی بینجامد. مسئولیت امروز ما، چه در سطح مدیران استانی و چه در سطح جامعه علمی و فرهنگی، آن است که این فرصت تاریخی را به‌گونه‌ای مدیریت کنیم که آیندگان نیز از آن بهره‌مند شوند. هرساله، گرامیداشت روز جهانی گردشگری، باید تلنگری باشد برای حرکت در این مسیر؛ مسیری که از دل میراث‌جهانی خوزستان می‌گذرد و آینده‌ای سبز و پایدار را نوید می‌دهد.

عاطفه رشنویی مدیر پایگاه میراث‌جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه