خوزتوریسم

غرفه های استان خوزستان در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و سی‌وپنجمین نمایشگاه ملی صنایع‌دستی

پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع وابسته تهران. این نمایشگاه از ۹ تا ۱۲ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ برگزار شد و غرفه های  استان خوزستان با حضور اقوام  و فعالان حوزه در بخش های گردشگری میراث فرهنگی و صنایع دستی با نمایش دادن آداب و رسوم و پوشاک وصنایع دستی  با استقبال علاقه مندان وبازدید کنندگان قرار گرفتند

عکس: روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خوزستان

شوشتر ؛ شهر ملی احرامی بافی

 احرامی ­بافی ، یکی از رشته­ های پارچه ­بافی سنتی ایران و رشته بومی استان خوزستان محسوب می شود این منسوج ، بافت ه­ای از الیاف پشم و پنبه با طرح ­های ساده ی هندسی است ؛ کهن شهر شوشتر یکی از مهمترین مراکز بافت احرامی خوزستان به شمار می آید

احرامی از جمله صنایع دستی ایران بوده که کارگاه‌های تولید آن از سال‌ها پیش در  شوشتر فعال بوده‌اند. احرامی پارچه‌ای است با تار پنبه‌ای و پود پشمی به رنگ‌های سرمه‌ای، زرد، سبز، سفید، نارنجی، قرمز و… که در شوشتر بافته می‌شود.

احرامی ­بافی، یکی از رشته­ های پارچه ­بافی سنتی ایران و رشته ی بومی استان خوزستان است. این منسوج، بافت ه­ای از الیاف پشم و پنبه با طرح ­های ساده ی هندسی است که به وسیله ی دستگاه پارچه ­بافی دستی بافته می­شود. در گذشته، نوع بدون نقش این دست­ بافته را به عنوان پوشش احرام در اجرای مناسک حج به ­کار می­ بردند، اما هم ­اکنون احرامی در اندازه­ های گوناگون در قالب سجاده، پادری، روفرشی، روتختی، کیف و محصولات مشابه بافته می­ شود.

پارچه احرامی دورنگ است که عموماً سیاه و سفید بوده ، اما به رنگهای سبز و سفید قرمز و سفید دیده شده است و یک صنعتگر بافنده می تواند روزانه ۴ عدد احرامی به اندازه های ۷۰×100 سانتیمتر را تولید نماید . این فرآورده ها در قدیم بیشتر مورد استفاده حجاج قرار می گرفته و در حال حاضر با تغییر کاربری به عنوان رومیزی ، سجاده ، جانماز و … مورد استفاده است . 

 طرح ­ها، نقشه ­ها و رنگ­ بندی زاییده ی ذهن خلاق بافنده است و اغلب از یک شکل کلی پیروی می­ کند. به دلیل ماهیت بافت این نوع دست­ بافته، اجرای نقوش گردان و منحنی امکان ­پذیر نیست و نقش ­ها هندسی و متقارن هستند. رایج ­ترین طرح­های احرامی خوزستان عبارتند از: طرح لوزی، طرح کاجی، طرح لوزی در لوزی، طرح راه راه ساده، طرح راه راه تی­خروسی، طرح آجر­کاری، طرح پروانه، طرح خشتی، طرح عروسکی و طرح بوسه ی دو ماهی.

نقوش دست­ بافته­ های احرامی به نوعی بازنمود نقوش سفالینه­ های تمدن شوش با قدمت چند هزار ساله است. رنگ­ های به­ کاررفته در احرامی رنگ­ هایی شاد، درخشان و روشن مانند قرمز، زرد، آبی، سبز و سفید است. در حال حاضر اکثر احرامی ­های خوزستان در ابعاد 110*70 و 100*150 بافته می­ شود. دستگاه سنتی احرامی­بافی از نوع دووردی است. دستگاه احرامی­ بافی به­ صورت ثابت در کارگاه مستقر می ­شود و نخ ­های تار به شکل افقی بر روی آن قرار می ­گیرند. ب

یشتر قطعات این دستگاه مشابه سایر دستگاه­های نساجی سنتی از جنس چوب است. از جمله ابزار مورداستفاده در این بافت سنتی می­توان به این موارد اشاره کرد: 1- دفه، ابزاری است که برای کوبیدن پودها از آن استفاده می ­شود؛ 2- لیت، قطع ه­ای مستطیل ­شکل از جنس نی مرداب که نخ ­های چله از میان این تیغه عبور می­ کنند؛ 3- بلول (ماسوره) لوله باریک و کوتاهی است که نخ پود به دور آن پیچیده می ­شود؛ و 4- چرخ­ ماسوره­ تابی که شامل دو چرخ بزرگ و کوچک است که با چرخاندن چرخ بزرگ، چرخ کوچک دستگاه نیز می­ چرخد و نخ را به دور ماسوره می­ پیچد. از مهمترین مراکز بافت احرامی خوزستان می­ توان به شهرستان­ های شوشتر شاره کرد.

مواد اولیه این رشته پشم و پنبه است که در حال حاضر در ابعاد مختلف و گاهی به طول ۳ متر برای کاربردهای متفاوت تولید می‌شود

شوشتر در حوزه صنایع دستی به  عنوان شهر ملی احرام بافی به ثبت رسیده است

برای دیدن گزارش روی نصویر زیر کلیک کنید

ورشوی دزفول؛ ستاره‌ای رو به افول؟

مطلب حاضر یادداشتی از زهرا عباسی، فعال فرهنگی و هنری، با موضوع ورشوسازی در دزفول است و نسبت به از بین رفتن این هنر دستی هشدار داده است.

او در این یادداشت که آن را در اختیار ایسنا گذاشته می‌نویسد:

«اندامیش، دژپل و اکنون دزفول دیاری باستانی با قدمتی بیش از دوره ساسانیان است که در ادواری شاهد امپراطوری‌های ایلام و هخامنشیان بوده است. شهری کهن به بلندای تاریخ باستانی ۵۰۰۰ ساله که آمیزه‌ای از فرهنگ و تمدن اصیل را در تار و پود خویش جای داده است.

پل قدیم دزفول مهمترین اثر تاریخی این شهر که مغرورانه قصه ۱۸ قرن شکیبایی و پایداری را به تصویر می‌کشد گویی با افسونی خاص گذر زمان را بر چهره‌اش بی‌اثر کرده است. راه رفتن روی سنگ فرش‌های این پل از قصه ۱۸ قرن مردمان و نسل‌هایی می‌گوید که دلهره و شادی‌هایشان در خشت خشت این پل ثبت گشته است. دلهره از صدای ضربات شمیرها و درفش برافراشته جنگ و شادی از صدای دهل و پایکوبی فاتحان مختلف، از بزگان تاریخی که صدای وعظ‌شان در این مکان طنین‌انداز شده بود و صدای خنده کودکانی که به بازی مشغول بودند. آسمان همان آسمان است و پل همان پل و ۱۸ قرن آدم‌هایی که آمدند و رفتند.

... و هنر که میراث‌دار تمدن یک سرزمین است و بار مسؤولیت آشکار کردن فرهنگ ملت‌ها را به دوش کشید تا که اثبات کند هر چه تاریخ سرزمینی طولانی‌تر باشد میراث فرهنگی آن پربارتر است.

کپوبافی‌های رنگارنگ با ساقه‌های جوان نخل که یادآور شکوه نخل و تاریخ بین‌النهرین بودند، خراطی که نسل‌ها از قدمت آن می‌گذرد، قلم نی دزفول که تنها قلم نی رنگدانه‌دار و تنها قلمی است که جنس آن از چوب نیست و شهرتی جهانی دارد و گیوه‌بافی که تاریخی هزار ساله را در تاروپودش به هم تنیده است تنها بخشی از میراث فرهنگی این شهر ۵۰۰۰ ساله است.

... و ورشو هنری لهستانی که با کاشت در خاکی با اقلیم و فرهنگ دزفولی، نهال و ثمره‌اش ایرانی شد و مرزهای زیبایی سرزمین مادری را در نوردید و با نوشیدن از چشمه شکوه و جلال هنر ایرانی اصالتی جدید و ایرانی یافت تا جایی که مشابه ورشو ایرانی در هیچ جای دنیا نمی‌توان یافت.سینی ورشویی گرد با دالبری‌های باشکوه که در قلبش عظمت باغی از گل‌های ظریف قلم‌زنی مشاهده می‌شود و چشم‌ها را چنان محو و خیره می‌کند که گویی گذر زمان را از یاد می‌برند. هنری به قدمت یک قرن و ۳۰ سال که اوج رونق و بازار گرمی آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. هنر قلم زدن ماهرانه دست استادانی که رویای باغِ گل‌های بهشتی را بر تن فلزی به نام ورشو که از جنس نیکل است ترسیم می‌کردند و نقش‌های گل و پیچک آن بر تن سینی و سماور و کاسه خودنمایی می‌کرد و از سبک زندگی در دزفول قدیم می‌گفت.

ورشو به رنگ نقره‌ای است و آلیاژی از ترکیب نیکل و روی و مس است که بعد از فرم گرفتن با نقش و نگارهای سنتی قلم‌زنی می‌شود. هر چند این هنر بیشتر در تولید ظرف و ظروف و قلیان و سماور و دله کاربرد دارد؛ در دنیای زیورآلات نیز دست‌سازه‌های ورشویی زیبایی را می‌توان مشاهده کرد. انگشتر، دستبند و گردنبند پلاک و زنجیر، گوشواره، بازوبند، سنجاق سر که با طرح‌های سنتی و جدید ساخته می‌شوند و زیبایی باشکوهی را از تلفیق قلم‌زنی در قلب فلز، ایجاد می‌کند؛ هنری زیبا که متاسفانه به دلایل بسیاری همچون عدم ساخته شدن صفحات این آلیاژ در ورطه انقراض افتاده است و اگر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود به زودی خاطره این هنر زیبا، سنتی و باستانی به تاریخ می‌پیوندد.

در حال حاضر تنها تعداد بسیار انگشت‌شماری از استادان در این حوزه مشغول به کارند و بیشتر آنها به خاطر مشکلات فراوان از جمله گران شدن قیمت آلیاژ، سختی و زمانبر بودن این هنر باستانی، عدم حمایت از هنرمندان و... آن را کنار گذاشته‌اند و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود متاسفانه شاهد افول این ستاره دزفولی در آسمان هنر خوزستان خواهیم بود؛ خوزستانی که مهد تمدن و فرهنگ بشری بوده است و خواهد ماند.

هنر مهمترین سرمایه هر ملتی محسوب می شود و گنجی است که نشان می‌دهد هنرمندان آن سرزمین چه توانایی‌ها و قابلیت‌هایی داشته‌اند، سند افتخار و هویت ملتی را با هنر آن سرزمین به قضاوت می‌نشینند و به آیندگان نشان می‌دهد که نیاکانشان چگونه می‌اندیشیدند. هنر را باید چون میراثی گران‌بها ارج نهاد و برای آیندگان به میراث گذاشت تا که آنها نیز به نیکی از ما یاد کنند. همچنان که ما اکنون از تاریخ باشکوه بین‌النهرین و خوزستان یاد می‌کنیم.»

انتهای پیام

شکوه معماری باستانی در قلم میناکاران مندایی

یادداشت حاضر مروری بر پاره‌ای از شاهکارهای معماری ایران باستان در قالب هنر میناکاری صابئین مندایی است که از اصالت تاریخی بالایی برخوردارند و نقشی دیدنی در میناکاری آنها دارد.

زهرا عباسی،فعال فرهنگی و هنری، در این مطلب که آن را در اختیار ایسنا گذاشته است می‌نویسد:

روح آدمی شیفته زیبایی است. گاهی این زیبایی گل سرخی است در باغ طبیعت و گاهی غزلی ناب و عاشقانه از یک شاعر، گاهی تماشای غروب می‌شود و گاهی دل بستن به تابلوی نقاشی و یا فرشی که تار و پودش با عشق در هم تنیده شده‌اند، گاهی لالایی مادر می‌شود و گاهی شکل و طعم زیبای یک کلوچه خرمایی که آشپزی بامهارت خمیر آن را با عشق ورز داده است. دنیای هنر چون کهکشان وسیع است و در آن هر آنچه با عشق آفریده می‌شود هنر نام دارد؛ تنها دنیایی که انسان خالق آن است!

هنر معماری که از نیاز اولیه بشر برای ساخت سرپناه منشا می‌گرفت در ادامه مسیر و با عبور از این نیاز اولیه تبدیل به هنری شد که نقش به سزایی در زیبایی دنیای بشر داشت و آثار باشکوهی در نقاط مختلف دنیا به وجود آورد تا جایی که از جمله دارایی‌های ارزشمند هر سرزمینی که از طریق آن می‌شد به تمدن و فرهنگ آن ملت پی برد در میان خشت و سنگ بناهای تاریخیِ آن سرزمین قابل کشف و استناد بود.

تخت جمشید،نقش رستم، زیگورات چغازنبیل، بیشابور و بیستون و... از نمونه‌های باشکوه معماری بیش از ظهور اسلام و مساجد ایوانی و گنبدی، کاروانسرای عباسی و رباط شرف،گنبد سرخ، برج طغرل، مقبره سلطان سنجر و... نیز از آثار معماری باشکوه بعد از دوره اسلامی به شمار می‌رفتند.

هنرمندان بسیاری این آثار باستانی را به طرق مختلف در آثار خود ثبت کرده‌اند تا برای آیندگان به یادگار بماند. یکی از زیباترین هنرهایی که در مسیر جاودانه کردن این آثار نقش به سزایی داشته است هنر میناکاری اصیل صبی اهوازی است؛ هنری خاص و متفاوت با سایر میناکاری‌ها که مهد آن خوزستان و شهر اهواز است و هنرمندان آنها از اقلیتی یکتاپرست و پیروان حضرت یحیی (ع) بوده و در قرآن کریم نیز از آنها با نام صابئین تکریم شده است.

هنری باستانی و اجدادی که از تاریخی نزدیک به ۷۰۰ ساله در اهواز برخوردار است و نقش و طرح‌های آن هر یک به روایت بخشی از تاریخ ایران و اقلیم باستانی خوزستان می‌پردازد. نقش‌های اصیل و ماندگار که به شکلِ زیورآلات زنانه و یا ظروف نقره‌های به تمامی کارِ دست ساخته می‌شوند و تلاقی سنت و مدرنیته را با نبوغی خاص به تصویر می‌کشند. این هنرمندان به صورت اختصاصی در حوزه تولید زیورآلات مینایی مشغول به کارند و تنها از طلای ۲۲ عیار و نقره در تولید دست‌سازه‌های مینایی خود استفاده می‌کنند.

از جمله نقش‌هایی که در هنر باستانی و ارزشمند این هنرمندان یافت می‌شود آثار معماری ایران باستان و بین‌النهرین است که معروف‌ترین آنها نقش، مضیف، طاق کسری، مناره ملویه، دروازه ایشتار و شیرسنگی بابل است که هر یک از شگفتی‌های معماری در دنیا محسوب می‌شوند که در ادامه به توضیح مختصری در مورد آنها می‌پردازیم.

گزارش کامل در ادامه نوشته

گفت‌وگوی میراث‌آریا با امین کُرد هنرمند فعال سفالگری شوش دانیال

اهمیت ترویج نقوش ایلامی با تکیه بر طرح‌های نوین در سفالگری

امین کُرد متولد نهم خردادماه ۱۳۶۷ در شهرستان شوش است. شهری باستانی، با تاریخی پرفروغ در حوزه باستان‌شناسی که در روزگار کهن، ایلامی‌ها و سپس هخامنشیان به این شهر رونق بخشیدند. او فارغ‌التحصیل رشته مهندسی محیط‌زیست از دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد یزد است که برخلاف رشته تحصیلی خود، راه هنر و سفالگری را در پیش گرفته و برای خود در این عرصه نامی دست و پا کرده است.

این هنرمند سفالگر، مجوز فعالیت خود را در سال ۱۳۹۵ از اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان شوش دریافت کرد و از آغاز به کار تاکنون به مدت ده سال به شکل پیوسته مشغول فعالیت و تولید و عرضه دست‌سازه‌های کارگاهی خود در بازارهای داخلی و خارجی است. امین کرد، یکی از عمده دلایل ورود خود به این حوزه را تولد در شهری تاریخی مثل شوش می‌داند که در تاریخ سفال دارای جایگاه ویژه‌ای است. او می‌گوید علاقمندی به هنر از کودکی، تأثیر محیط تاریخی شوش و شناخت پیشینه سفال در جلگه خوزستان باعث شد تا برخلاف رشته دانشگاهی خود به مسیری دیگر روی آورد. همین رویکرد و تلاش خلاقانه این هنرمند خوزستانی باعث شد تا در اوایل آذرماه ۱۴۰۰، آثار او در نشست داوری مهر اصالت ملی حائز عنوان نشان ملی شوند. این مطلب بهانه‌ای شد تا با وی گفتگویی ترتیب دهیم و فعالیت‌های سال‌های گذشته تاکنون وی را مورد واکاوی قرار دهیم.

گزارش کامل در ادامه نوشته

حصیربافی؛ هنر کهن مردمان خوزستان

خوزستان سرزمینی با نخل‌های سر به فلک کشیده است. نخلستان‌ها دارایی مردم هستند و زندگی افراد را می‌چرخانند، نخل‌ها برای اهالی ارزش زیادی دارند و با تمام وجود از آن‌ها مراقبت و استفاده می‌کنند.

به گزارش گروه عکس خبرگزاری صداوسیما ؛ بافتن برگ درختان، حرفه‌ای است که از دیر باز در بسیاری از تمدن‌های کهن، از جمله بین النهرین و آفریقا وجود داشته و به عنوان منشا نساجی شناخته می‌شود، حصیر بافی یکی از هنر‌های دستی اصیلی است که در بافت آن علاوه بر ذوق و هنر، عشق به طبیعت نیز موج می‌زند و از ق‍دی‍م‍‍ی ت‍ری‍ن ص‍ن‍‍ای‍‍ع دس‍ت‍‍ی و ش‍‍ای‍د ک‍‍ه‍ن ت‍ری‍ن آن‌ه‍‍ا در اس‍ت‍‍ان خوزستان است و جزء ص‍ن‍‍ایع ب‍س‍یار پ‍ررون‍ق به شمار می‌رود، حصیربافی، صنعتی است که برخی از مردم خوزستان نان خود را از آن در می‎آورند. این ساختار می‌تواند نقشی به سزا در رونق گردشگری و اشتغالزایی در روستا‌های محروم این استان داشته باشد. بدون شک زنان روستا نیروی کار پنهان جامعه روستایی هستند که در بخش‎های مختلف خانه داری فعالیت می‎کنند و حصیر را نیز برای معاش خانواده خود می‌بافند.حصیر­بافی از هنر‌هایی است که قدمت چند هزار ساله دارد، بافته‌ای حصیری که مواد اولیه آن از برگ درخت نخل است و در اهواز به وفور یافت می‌گردد. محصولات تولیدی شامل کلاه، سفره‌های گرد، بادبزن، کیف و .. است.

حکایت هنرمندی که با فراموشی می‌جنگد؛

چکش‌ تنها بازمانده هنر ورشوسازی در خوزستان همچنان می‌نوازد

دزفول- اگر زمانی طنین آهنگین چکش ورشو سازان در بازار قدیم دزفول نوای شورانگیز زندگی اصیل را تداعی می‌کرد اما امروز غربت و فراموشی سهم تنها بازمانده این هنرِ ۱۵۰ ساله شده است.

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها- رؤیا رجبی: برای گفت‌وگو با تنها بازمانده صنعت ورشو سازی در خوزستان وارد بازار قدیم دزفول می‌شوم. بازاری که کوچه‌پس‌کوچه‌هایش بوی ناب تاریخ می‌دهد و هنوز در حجره‌هایش زندگی جاری است و در چهارسوق و راسته‌هایش می‌شود نبض شهر را گرفت.

از هنرهای دیرین شهر تک نشانه‌هایی در میان بازار مانده است و همین نشانه‌ها حرف‌های زیادی برای گفتن دارند، حرف‌هایی برای روایت هنرهای اصیلی که شهر را با آنها می‌شناختند و می‌شناسند… از خراطی و نمدمالی و کپوبافی تا گلیم‌بافی و ورشو سازی… هنرهایی که این روزها شاید به اندازه قبل پررونق نباشند اما طرفداران و مشتریان خاص خود را دارند.

کوچه‌پس‌کوچه‌های بازار را رد می‌کنم و به مغازه‌اش نزدیک می شوم… در گوشه‌ای از بازار تاریخی شهر، روی چند متر از زمین خدا در کوچه‌ای که مُشرف به یک گذر زیبای تاریخی است به عاشقی مشغول است؛ چند دقیقه اول اعلام حضور نمی‌کنم تا کارش را نظاره‌گر باشم.

روی صندلی‌اش در کنجِ مغازه کوچکش که هیچ بویی از دنیای مدرن امروز نبرده، نشسته و با تمام دقت با چکش روی اثر تقریباً آماده‌اش می کوبد تا هنر بسازد و با پایبندی به عشقش (ورشو سازی) فخر بفروشد. پی در پی و آهنگین چکش می‌زند و هرچند ثانیه جای چکش‌ها را بررسی می‌کند.

دست‌هایش سرخ و سیاه از سال‌ها هم‌آغوشی با چکش و ورشو شده است و هر سال که از عمرش سپری شده، چکشی بیش‌تر نواخته بر تن ورشو و حال آبدیده‌ٔ صنعت ورشو سازی و یکی یک‌دانه این هنر در خوزستان شده است.

همان‌طور که محو هم‌نوازی چکش و ورشو می‌شوم از خودم می پرسم که «هزاران ضربه فقط برای یک لقمه نان؟» پاسخ قطعاً منفی است بلکه این ضربه‌ها برای استحکام پیوند ناگسستنی عشقی است که نه تنها آتشش کم نشده بلکه هرروز شعله‌ورتر می‌شود.

بازار قدیم دزفول چند سال است که به‌جز «استاد رحمان گل»، ورشو ساز دیگری به خود ندیده است. مابقی استادکاران این هنر، تسلیم گذر عمر شده و به دلیل کهولت سن و یا مرگ از بازار رخت بربسته‌اند و اکنون گویی استاد گل، ورشو سازی را به انحصار خود درآورده است.

اما نه این یکی یک‌دانه بودن در بازاری به این بزرگی حکایت از یک درد دارد، دردی که بوی فراموشی می‌دهد؛ دردی که می‌گوید دیگر کسی نیست که به این هنر و صنعت دستی اصیل روی بیاورد و این موضوع استاد گل را سخت نگران کرده است، نگران روزی که دیگر نباشد و با نبودنش ورشو سازی برای همیشه به دست فراموشی سپرده شود.

۴۵ سال است که ورشو سازی بخشی از وجودش که نه بلکه تمام وجود و زندگی‌اش شده است و این پایبندی استاد گل به هنری که امروزه با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر زندگی امروزی و مدرن شدن سبک زندگی مردم در حال منسوخ شدن است، موضوع ساده‌ای نیست.

از افکارم خارج می‌شوم و به استاد گل نزدیک می‌شوم، خودم را که معرفی می‌کنم با لبخندی مملو از مهربانی دعوتم به مصاحبه را می‌پذیرد.

در میان شلوغی‌های مغازه‌اش که پر از ابزار آلات و تکه‌تکه‌های ورشو است، چشمم به یک صندلی کوچک آهنی می‌خورد که با اجازه روی آن می‌نشینم، در و دیوار مغازه را برانداز می‌کنم، حتی تلویزیون حجره استاد گل نیز قدیمی است؛ اینجا همه چیز بوی ناب تاریخ و اصالت و تمدن می‌دهد و منی که حس می‌کنم در تاریخ جا مانده‌ام… دقایقی طول می‌کشد تا از این حال و هوا خارج شده و گفت‌وگو را آغاز کنم.

رحمان گل، ۵۶ ساله است و سابقه حضورش در این عرصه به سال ۱۳۵۵ بر می‌گردد. وی این هنر اصیل را از خانواده مادری‌اش به ارث برده و حال نه تنها میراث دار پدربزرگ مادری و دایی خود بلکه میراث دار یک صنعت و هنرِ بیش از ۱۵۰ ساله در خوزستان و کشور شده است.

روایتِ عاشقی با ورشو

خودش درباره چگونگی ورودش به صنعت ورشو می‌گوید: به خاطر اینکه خیلی اهل درس خواندن نبودم، یک روز در حالی که فقط ۱۱ سال سن داشتم، مادرم دستم را گرفت و نزد دایی‌ام برد تا برای آینده‌ام حرفه و شغلی یاد بگیرم؛ دایی بنده از اساتید بزرگ این حرفه بود و تا ۵ سال پیش همچنان در این عرصه مشغول به کار بود اما بعد از آن به دلیل کهولت سن هنرش را کنار گذاشت و سال گذشته نیز در سن ۹۴ سالگی درگذشت. من با افتخار سال‌ها نزد دایی‌ام شاگردی می‌کردم و اکنون ۲۵ سال است که مستقل شده‌ام.

هنگام صحبت‌های استاد چشمم به قاب عکس قدیمی پدربزرگ و آگهی ترحیم دایی که روزگاری از سردمداران اوج و شکوفایی هنر ورشو بودند روی دیوار مغازه می‌افتد. گویی استاد گل، با نصب عکس آنها قصد داشته علاوه بر قدرشناسی، سر منشأ عاشقی‌اش، قدمت و اصالت هنرش را به رخ بکشد.

استاد گل در توصیف ورشو سازی این‌چنین می‌گوید: کوزه‌گری یک فوت دارد اما من می گویم که ورشو سازی هر مرحله‌اش یک فوت دارد. ساخت یک وسیله ورشو مستلزم ورق ورشو و ابزار آلاتی نظیر چکش، سندان و سایر موارد است. ورق ورشو هزاران و شاید میلیون‌ها چکش می‌خورد تا به یک اثر تبدیل شود و ساخت هر اثر نیز روزها طول می‌کشد به‌عنوان مثال ساخت یک جفت گلاب‌پاش از جنس ورشو با سایز متوسط ۲۰ روز به طول می‌انجامد که این ارزش والای هنر ورشو را نشان می‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: ورشو سازی بسیار سخت و زمان‌بر است اما علاقه‌ام کار را جلو می‌برد و من از این کار به‌قدری لذت می برم که در هیچ چیز دیگری این لذت را نمی‌توانم ببینم.

تاریخچه صنعت ورشو در ایران

«ورشو» فلزی است سفیدرنگ و نقره مانند که آلیاژ آن ۲۰ درصد نیکل، ۳۵ درصد روی و ۴۵ درصد مس است که به‌خوبی ذوب و به‌آسانی قالب‌گیری می‌شود. طبق مستندات «ورشو» بیش از ۱۵۰ سال پیش و در زمان قاجار از لهستان و آلمان وارد ایران شد.

در خصوص ورود صنعت ورشو به ایران در کتاب المآثر و الآثار محمدحسن خان اعتماد السلطنه آمده است: «در زمان صدارت امیر کبیر و تأسیس دارالفنون، تعدادی از فلزکاران شهرهای تهران، اصفهان، دزفول و بروجرد برای یادگیری صنعت فلزکاری به روسیه فرستاده شدند و چون در آن زمان صنعت ورشو رونق داشت، صنعتگران هنر ورشو سازی را با خود به ایران آوردند».

استاد گل با بیان اینکه ۵۰ سال است که دیگر ورق ورشو تولید نمی‌شود، عنوان می‌کند: به دلیل تولید استیل و مدرن شدن سبک زندگی و از طرفی گران بودن فلز نیکل دیگر هیچ کشوری حاضر به ساخت آلیاژ ورشو نیست و ۵۰ سال است که دیگر ورق ورشو تولید نمی‌شود.

از وی می پرسم «وقتی مواد اساسی و اولیه این صنعت و هنر که ورق ورشو بوده است، تولید نمی‌شود چگونه به این کار ادامه داده‌اید؟» که صنعتگر خوش آوازه دزفولی در پاسخ به این سوال بیان می‌کند: از سینی‌های بزرگ و قدیمی از جنس ورشو برای ساخت اشیا و وسایل جدید استفاده می‌کنم؛ این سینی‌ها را تکه‌تکه کرده، الگو در می آورم و بخش‌های مختلف را به هم جوش می‌دهم و با چکش و سندان فرم می دهم‌. این سینی‌ها در خانه‌های بیشتر مردمان قدیمی دزفول وجود دارد؛ برخی از مردم از گذشته تاکنون این سینی‌ها را به استادکاران سابق و اکنون به من می‌فروشند و البته خودم نیز در تمام این ۴ دهه فعالیت، تعداد زیادی سینی جمع آوری کرده‌ام.

استاد گل می‌افزاید: در این ۵۰ سال روش فعالیت ورشو سازان به همین شکل بوده است؛ بنابراین هرچند مثل گذشته این سینی‌ها به‌وفور یافت نمی‌شود اما همچنان موجود است و مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد.

وی در خصوص قیمت اجناس ورشو بیان می‌کند: به دلیل تولید نشدن ورق ورشو و کمیاب بودن ظروف ورشو قیمت آن گران شده است که قیمت هر وسیله‌ای که می سازم، بسته به نوع و اندازه‌اش بین یک تا ۱۵ میلیون تومان است ولی ارزش غیرمادی این آثار قابل بیان نیست.

جایگاه ورشو در دزفول قدیم و امروز

استاد گل در خصوص نحوه و تفاوت استقبال و استفاده مردم از ظروف و وسایل ورشو از گذشته تاکنون می‌گوید: ورشو در دزفول قدیم یکی از ضروریات زندگی و در دزفول امروز به یکی از سنت‌های کم اقبال در بین مردم تبدیل شده است به‌طوری که ابزار ورشویی که در گذشته محصولات مختلف خانگی و بخش عمده جهیزیه دختران را تأمین می‌کرد، امروز تنها برای تزئین و زینت دکور منازل به کار رفته و در کلکسیون‌های تزئینی جای گرفته است.

وی ادامه می‌دهد: آفتابه لگن برای شستن دست مهمانان روی سفره، فرمان بر (یک نوع بشقاب کوچک)، قندان، آفتابه وضو، تنگ، پارچ، انواع سینی، ظروف پذیرایی میوه و شیرینی و غیره وسایلی از جنس ورشو بوده که به‌عنوان ابزار و وسایل ضروری در زندگی مردم قدیم به کار می رفته است اما اکنون مردم همین وسایل را به‌عنوان وسایل تزئینی در منازل به کار می‌گیرند.

هرچند با آمدن استیل و فلزهای مختلف، ورشو جایگاه گذشته خود را در زندگی مردم تا حدودی از دست داد اما هیچگاه نمی‌توان گفت «نو که آمد به بازار، کهنه شده دل آزار» چون هنوز هستند افرادی که این هنر اصیل و گران‌مایه را با هیچ جنس مدرن و جدیدی معاوضه نمی‌کنند.

استاد گل نیز بازار خود را از دست نداده و مشتریان ویژه‌ای دارد، وی در این خصوص عنوان می‌کند: علاوه بر همشهریان از سایر شهرستان‌ها و استان‌ها نیز سفارش دریافت می‌کنم و خدا را شاکرم که هنوز عده‌ای برای ورشو ارزش قائل هستند.

تنها ورشو ساز دزفول در مورد نحوه نگهداری و جلا بخشی به ظروف ورشو می‌گوید: این ظروف عمر بلندی دارند اما به شرطی که به آنها رسیدگی شود. ظروف ورشو را باید با خاکستر و لیمو یا نمک و نارنج جلا داد و اگر این کار انجام شود، جلوه‌ای که این ظروف پیدا می‌کنند با جلوه و جلای ظروف نقره رقابت می‌کند.

وقتی از وی می پرسم که «آیا تاکنون پیش آمده کسی نزد شما برای یادگیری ورشو سازی و تداوم این هنر بیاید؟» توضیح می‌دهد: ورشو سازی کار بسیار سخت و زمان‌بری است و هرکسی نمی‌تواند از پس آن بربیاید. چندین بار پیش آمده که افرادی برای یادگیری مراجعه کرده‌اند اما خیلی سریع خسته و پشیمان شده‌اند؛ ورشو سازی سرشار از ریزه‌کاری و ظرافت است. کسی با حرف یاد نمی‌گیرد و یک کار کاملاً عملی است که ماه‌ها و شاید هم سال‌ها طول می‌کشد تا کسی بخواهد زیر و بم‌های آن را به خوبی یاد بگیرد.

با وجود اینکه آوازه یکی یک‌دانه و زبردست بودنش در همه‌جا پیچیده می‌گوید که «هنوز خودم را شاگرد این هنر می دانم». هنرمند و صنعتگر گزارشِ ما، تاکنون موفق به دریافت نشان ملی اصالت و مرغوبیت نیز شده است.

خودش در این باره می‌گوید: در سال ۹۸ یک جفت تنگ سردار را که دو سال برای ساخت آنها وقت گذاشته بودم به جشنواره فرستادم و نشان ملی مرغوبیت دریافت کردند. وزن هر دو تُنگ کاملاً اندازه و ۲۸ تیکه بودند. هفته گذشته نیز یکی دیگر از آثارم را که یک شکلات خوری بزرگ بود به استان فرستادم تا در جشنواره آینده داوری شود.

وقتی از وی می‌خواهم اگر دغدغه یا درد دلی را دارد بیان کند، می‌گوید: ای کاش روزی افرادی در رأس کار میراث فرهنگی و صنایع‌دستی بیایند که هنرشناس و قدرشناس هنر باشند نه افرادی که تخصصی در این امور ندارند چون بارها شده صنعتگران و هنرمندان از این موضوع ضربه خورده‌اند به‌عنوان مثال بنده در جشنواره نشان ملی سال ۹۸ هرچند موفق به کسب نشان شدم اما از نحوه نمره دادن به آثار بسیار دلگیر شدم چرا که مشخص بود به فاکتورهایی نظیر ظرافت، زحمت هنرمند و… توجه چندانی نشده است.

استاد گل همچنین ادامه می‌دهد: رابطه‌ام با اداره میراث فرهنگی دزفول و استان نیز صرفاً در حد تمدید کارت صنعتگری‌ام است که هر دو سال یک بار رخ می‌دهد و مابقی روزها و سال‌ها را در غربت و بی‌توجهی به کارم ادامه می‌دهم؛ البته این‌گونه راحت‌تر و خوشحال‌تر هستم چون می دانم با پشتوانه علاقه‌ام بوده که ۴۵ سال این هنر را ادامه داده‌ام و تا عمر دارم در این عرصه خواهم بود.

وی با اشاره به سابقه درخشان دزفول در عرصه ورشو سازی می‌گوید: دزفول اساتید ماهر و زبردست زیادی در عرصه ورشو سازی داشته که به دلیل کوتاهی و بی‌توجهی متولیان اکنون هیچ نامی از آنها نیست و به فراموشی سپرده شده‌اند؛ پس ای کاش میدانی به نام ورشو در دزفول نامگذاری شود تا هرچند نام اساتید ورشو سازی به فراموشی سپرده شد اما دل‌خوشی امان این باشد که حداقل نام این صنعت و هنر دیرینه در جایی از شهر برای نسل‌های جدید به یادگار بماند.

وقتی از وی می‌خواهم صحبت پایانی‌اش را بیان کند، لبخند تلخی میزند و می‌گوید: از مردم می‌خواهم اگر وسایل ورشو در منزل دارند آن را با جان و دل نگه دارند و به نسل‌های جدید و بعدی معرفی کنند. شاید بعد از من هیچ کسی نباشد تا وسایل جدید بسازد. لااقل مردم نگذارند این هنر و دست رنج بیش از یک قرن زحمت اساتید بِنام دزفول به فراموشی سپرده شود. هرچند برخی از مردم نیز کم لطفی کردند و در سال‌های اخیر ظروف و وسایل ورشوی خود را در ازای دو جوجه با نان خشکی معاوضه می‌کردند که دردناک است.

مصاحبه که تمام می‌شود، احساس می‌کنم چند دقیقه مصاحبه برای توصیف عشقی ۴۵ ساله کم است و خیلی حرف‌های دیگر باید زده شود اما ترجیح می‌دهم که هنرمندِ داستانمان سفارش مردم را آماده کند.

از مغازه‌اش خارج می‌شوم. مغازه‌ای که شاید به خاطر ابزارآلات متعدد و… زیبایی ظاهری نداشته باشد اما عشقی به وسعت یک عمر زندگی را به رخ تمام عابران و نظاره گران می‌کشد و منی که هنوز در عجبم از معجزه این عشق سراسر تنهایی و پایبندی مرد قصه‌مان به هنری که می‌خواهد با آن جاودانه شود.

لزوم راه‌اندازی موزه ورشو در دزفول

ورشو سازی از جمله هنرهایی است که قربانی زندگی مدرن و پردردسر امروز شده و ظروف ورشو جای خود را به ظروف استیل، شیشه‌ای و تفلون و… داده تا بشر امروز بیش‌ازپیش از سنت‌های سرشار از معنای زندگی گذشتگان فاصله بگیرد.

بدیهی است هر شهر با بهره‌مندی از هنر و صنایع‌دستی و برخورداری از نمادهای هنرهای اصیل دارای ارزش هنری و زیستی والایی خواهد شد.

دزفول نیز از قدیم‌الایام مهد صنایع‌دستی مختلف بوده و این امر بر کسی پوشیده نیست. یکی از این صنایع‌دستی، هنر ورشو سازی است و سابقه این هنر در دزفول تا جایی است که برخی استادکارانی که اکثر آنها دیگر در قید حیات نیستند برای خود و نسل آینده خود فامیلی (ورشو ساز) را برگزیده‌اند.

با توجه به اینکه ورشو سازی به‌جز استاد گل بازمانده دیگری ندارد و این هنر با مدرن شدن جوامع نفس‌های آخر خود را می‌کشد راه‌اندازی موزه ورشو در دزفول می‌تواند باعث زنده نگه‌داشتن نام و یاد این هنر و استادکاران این هنر صنعت باشد.

از آنجایی که دزفول دیار خانه‌های قدیمی و تاریخی است در این راستا پیشنهاد می‌شود یکی از ده‌ها خانه تاریخی دزفول توسط متولیان خریداری و به موزه ورشو تبدیل شود. خانواده‌هایی که آبا و اجداد آنها در این هنر دستی داشته‌اند نیز می‌توانند با اهدای مستندات و برخی وسایل ورشو در راه‌اندازی این موزه سهم داشته باشند.

از سویی نامگذاری میدان و یا خیابانی به نام ورشو نیز دیگر اقدامی است که موجب می‌شود تا این هنر صنعت به‌عنوان نماد هنر خیز بودن دزفول برای نسل جدید و نسل‌های آینده این شهر به یادگار باقی بماند.

خراطی خوزستان ؛ نقش و نگارهایی که به چوب جان می دهند

محصولات خراطی چوب خوزستان ضمن حفظ میراث گذشتگان به اقتصاد پایدار استان کمک می کند .

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ خراطی چوب یکی از گرایش‌های صنایع دستی چوب ایران و هنر صنعت بومی استان خوزستان است.

گرچه تاریخ قطعی پیدایش هنر خراطی را نمی‌توان مشخص کرد، اما با توجه به کاربرد چوب به عنوان یکی از نخستین مواد اولیه توسط انسان، می‌توان آغاز خراطی چوب را به دوره‌های پس از ابداع نخستین وسایل تدافعی چوبی مرتبط کرد.

در تصویر حکاکی شده روی یکی از مهر‌های استوانه‌ای یافت شده در چغامیش خوزستان متعلق به ۵۳۰۰ سال پیش، فردی روی چهار پایه نشسته و در دستش دوک نخ ریسی قرار دارد.

در این نقش برجسته پایه‌های چهار پایه و دوک نخ ریسی شواهدی بر وجود فن خراطی است به دلیل این که تنها راه ساخت این ابزار خراطی است همچنین نقش برجسته‌های عیلامی یافت شده در محدوده شوش و دزفول بیانگر حقایقی درباره رواج خراطی در آن دوره هستند.

اما بر پایه بررسی‌های انجام شده در منابع مختلف در دوره‌های کهن محصولات چندانی درزمینه خراطی چوب استان خوزستان ساخته نشده و یا در صورت وجود این محصولات، اطلاعی از این آثار به ما نرسیده است.

دزفول ، خاستگاه خراطی سنتی چوب خوزستان

مهمترین مراکز رواج خراطی چوب در ایران در استان‌های خوزستان و مازندران قرار دارد.

امروزه در استان خوزستان، هنر خراطی چوب فقط در دو شهر دزفول ، بهبهان رواج دارد.

شهر دزفول مهم‌ترین مرکز خراطی سنتی چوب در خوزستان است.

به دلیل اهمیت هنر خراطی در شهر دزفول، نام برخی محله‌ها و القاب خانوادگی این شهر برگرفته از واژه‌ی خراطی است.

بازار قدیم دزفول دارای راسته‌ی مخصوص به نام راسته خراط‌ها است.

محله خراطان شهر دزفول که بخشی از بازار قدیم است، قدمتی ۲۰۰ ساله دارد، اما به طور حتم سابقه‌ی فعالیت خراطی چوب دزفول بیش از این تاریخ است.

با توجه به شرایط اقلیمی دزفول، شرایط بهره برداری از چوب درختان، همواره در این منطقه وجود داشته است.

اغلب محصولات خراطی دزفول با استفاده از یکی از گونه‌های درختی بومی به نام جغ (شیشم / جِک) تولید می‌شوند.

در گذشته محصولات خراطی چوب در زندگی اهالی بومی، کاربرد مصرفی داشتند و امروزه نیز با تغییر در فرم ، ابعاد ، رنگ و .. به طور کاربردی و یا تزئینی در اغلب مناطق کشور شناخته شده است ؛ و نیز در حوزه صادرات صنایع دستی دارای جایگاه ویژه هستند.

در سال‌های اخیر به دلیل اهمیت فرهنگی و اقتصادی خراطی، تولید کنندگان و نهاد‌های دولتی و خصوصی فعال در استان خوزستان به ویژه شهرستان دزفول توجه ویژه‌ای به هنر صنعت خراطی داشته اند.

به همین منظور موزه خراطی دزفول در محل زیر زمین خانه تاریخی تیز نو در شهرستان دزفول راه اندازی شد.

در موزه خراطی دزفول ۲۰۰ محصول خراطی چوب با هدف معرفی و حفظ هنر صنعت خراطی (به عنوان یکی از گرایش‌های بومی صنایع دستی دزفول) در معرض دید قرار دارد.

خراطی ، ریشه در زندگی دارد

استاد عبدالرحیم فروتن از قدیمی‌های بازار دزفول است او سال هاست که با دستان هنرمندش بر چوب نقش می‌زند.

خراطی را از ۱۲ سالگی از پدر آموخت و حالا در آستانه ۶۰ سالگی ۴۸ سالی می‌شود که با تراشیدن چوب چراغ این هنر صنعت را روشن نگه داشته است.

حالا این روزها استاد به دنبال حفظ خراطی است تا در گذز زمان ، غبار فراموشی به خود نگیرد و به همین دلیل کار آموزش خراطی را دنبال می کند .

درکنارش سازه های چوبی ساخت دستش را هم به منزل می برد تا همسرش طرحی نو بر آنان در اندازد و عشق و هنر را با هم تلفیق کند .

ساختار ظاهری محصول خراطی دزفول

محصول خراطی چوب، نوعی محصول متقارن چوبی است که از طریق تراشیدن و شکل بخشی به قطعات چوب با بهره گیری از حرکت چرخشی دستگاه خراطی تولید می‌شود.

برای جلوگیری از تاثیر رطوبت و ایجاد ثبات در مقابل تغییرات جوی، تمام سطوح محصول خراطی چوب دارای پوشش شفاف مرغوب است؛ به طوری که رطوبت از هیچ نقطه‌ای در محصول نفوذ نمی‌کند و از روغن جلا به دلیل زرد شدن تدریجی و کاهش کیفیت محصول، استفاده نمی‌شود.

از میان محصولات خراطی چوب خوزستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

لوازم آشپزخانه مانند: بشقاب، کاسه، ظرف میوه، قندان و.

قطعات مبل و دکوراسیون: پایه‌های میز و صندلی، آباژور، تختخواب و ...

لوازم سرگرمی و آموزشی: مهره‌های شطرنج و...

لوازم مورد نیاز پیشه‌های سنتی مانند: دسته داس، چرخ ریسندگی و ...

لوازم متفرقه: میل زورخانه، عصا

برخی محصولات خراطی با استفاده از طرح‌های سنتی مانند تذهیب، تشعیر، گل و مرغ ایرانی، نگارگری ایرانی و خوشنویسی تزیین می‌شود.
عیب‌های ظاهری محصول خراطی

ناصافی، عدم تعادل، استحکام کم، پوشش نامطلوب، ترک خوردگی، رنگ باختگی سطوح محصول، نفوذ حشرات و کپک زدگی و ... از جمله عیوب ظاهری محصول خراطی است.

رنگ بندی محصولات خراطی
رنگ بندی محصولات خراطی چوب اغلب شامل رنگ طبیعی ذاتی چوب‌ها (رنگ‌ها متنوع کرم از زرد مایل به سفید تا قهوه‌ای مایل به سیاه) است.

برخی از خراط‌ها محصولات را با پوشش زنگ دلخواه عرضه می‌کنند که این کار با رعایت نکات زیبایی شناسانه و مبانی رنگ، خللی در ارزش مادی و معنوی محصول خراطی ایجاد نمی‌کند.

چوب مورد استفاده در خراطی از نوع چوب خشک قابل حمل است.
این نوع چوب بعد از قطع درخت به مدت چند ماه در انبار مخصوص نگه داری شده و به آرامی خشک شده و به تعادل محیط رسیده است.

اگر چوب پیش از خشک شدن برای تولید محصول خراطی استفاده شود، رطوبت چوب درون باعث می‌شود که بافت‌ها وآوند‌ها نیمه خشک داخل چوب به یکدیگر فشار بیاورند و محصول در آینده به تدریج دارای ترک شود و عمر محصول خراطی کوتاه شود.

در خوزستان برای تولید محصولات خراطی، از چوب ذرختان جغ، کُنار، سپیدار، توت، زردآلو، گردو، نارون، شمشاد و بید استفاده شود.
اغلب محصولات خراطی بهبهان با چوب درخت سپیدار و محصولات شوشتر با استفاده از چوب درخت کنار تهیه می‌شوند.

بیشتر بخوانید : پرداخت ۸ میلیارد تومان تسهیلات کرونایی به فعالان صنایع دستی خوزستان

مواد مورد نیاز هنر صنعت خراطی
چوب
گلوتین
چسب چوب
لاک و الکل
سیلر
کیلر
پلی استر
بتونه چوب
ابزار‌های خراطی شامل دستگاه خراطی چوب، ابزار‌های برش و تراش، نون گاز ، پولاد، تراشنده (اسکلنه)، ابزار‌های جدا کننده، پرگار، کولیس ، سنباده ، سوهان چوب ساب تیشه و چکش و ... می‌باشد.

بعد از نگه داری چوب (با رطوبت ۱۸ درصد و ۲۵ درصد) به دور از موریانه و سایر حشرات مخرب طرحی برای آن در نظر گرفته می‌شود.
خراط براساس فرم نهایی به دو شکل مرغکی و کاسه‌ای سازه را شکل می دهد .

نویسنده : زهرا کیانی

برای دیدن گزارش روی تصویر زیر کلیک کنید

حصیر بافی ؛ هنری عجین شده با نخل های خوزستان + فیلم

حصیربافی خوزستان علاوه برجنبه های مصرفی ، انعکاس دهنده ی فرهنگ ، روحیات و بخشی از هویت مردم خوزستان است .

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ تاریخ نگاران، پس از سنگ تراشی ، سبدبافی با رشته‌های گیاهی را کهن‌ترین صنعتی می‌دانند که انسان با آن آشنا شده است و نمونه‌های حصیر یافت شده در عراق، که احتمالا ً متعلق به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است بازگو کننده قدمت حصیر بافی است.

در مناطق عرب نشین به علت فراوانی درختان نخل، هنر صنعت حصیر بافی به موازات شغل کشاورزی رواج یافته است و انواع سبد‌ها، محصولات کاربردی و زیرانداز‌ها با کاربرد نوار‌های تهیه شده از برگ درخت خرما تولید می‌شود.

در گذشته هیچ گاه حصیر بافی خوزستان، به عنوان حرفه اصلی مردم مطرح نبود و همواره کشاورزان به این حرفه به عنوان کار جانبی در نظر می‌گرفتند و از درآمد مختصر آن به گردش چرخ اقتصاد خانواده کمک می‌کردند.

امروزه محصول حصیرخوزستان به عنوان یک هنر صنعت در اغلب مناطق ایران شناخته شده است.
شیوه‌ی مشابه حصیر بافی خوزستان، در کشور‌های عربی همجوار نیز رواج دارد.

اهمیت فرهنگی و اقنصادی محصول حصیر باعث شده است در سال‌های اخیر تولید کنندگان فعال در استان خوزستان به ویژه در مناطق عرب نشین توجه ویژه‌ای به این هنر صنعت داشته باشند.

پراکندگی جغرافیایی مراکز حصیر بافی در خوزستان
شهرستان‌های شادگان ، آبادان ، خرمشهر ، دشت آزادگان ، هویزه ، شوش ، دزفول مهم ترن مراکز حصیر بافی خوزستان محسوب می‌شوند.
این نوع حصیر بافی در سال‌های اخیر در شهرستان‌های اهواز و کارون نیز رونق گرفته است.

محصولات حصیر بافی خوزستان

هنرمندان حصیر باف خوزستانی، با استفاده از برگ‌های جوان درخت خرما به صورت دستی با فرم‌ها، اندازه‌ها، و کاربرد‌های گوناگون تولید می‌شود و اغلب دارای طرح‌های ساده هندسی است.

در بافت محصول حصیر خوزستان، رشته‌های خوص (برگ‌های جوان درخت خرما) به تناوب از زیر و روی یکدیگر می‌گذرند و در اثر پیوستگی و درگیری آن‌ها با یکدیگر، نوعی حصیر نازک تولید می‌شود.

در گذشته اغلب عشایر و روستائیان در مناطق عرب نشین خوزستان از زیر انداز حصیری به عنوان کف پوش منازل خود استفاده می‌کردند و امروزه نیز استفاده از زیرانداز حصیری در برخی مناطق همچنان کاربرد دارد.

در برخی مناطق از زیرانداز حصیری برای پوشش دهی دیوار‌ها و یا سقف کپر‌ها و خانه‌ها استفاده می‌شد.
جارو ، سبد، زنبیل ، سفره و بادبزن حصیری از انواع محصولات پر کاربرد حصیرخوزستان است.

دست بافته هایی که به برگ های نخل جان می دهند

منال بیش از ۶۰ سال سن دارد و از وقتی یادش می‌آید حصیر بافته است.

دستان توانای او با مهارت خاصی سفره ، کلاه ، زنبیل و بادبزن را می‌بافد تا جایی که چشم‌ها از حرکت دست‌ها عقب می‌ماند.

این هنرمند شادگانی می‌گوید: خانواده ما همگی حصیرباف هستند و از این راه امرار معاش می‌کنیم و حصیر‌های بافته شده را به مناطق مختلف کشور ارسال می‌کنیم.

او مواد اولیه حصیر بافی را، خوص (برگ درخت خرما)، گلب (مرکز شاخه‌های نخل)، حضانه، بردلایه (خوص دارای رنگ سبز)، سعفایه (خوص با کیفیت پایین برای تولید جارو) عنوان کرد.

منال درباره مراحل کارش می گوید : پس از برداشت محصول خرما (ماه‌های مرداد و شهریور) برگ‌های نخل را از درخت جدا می‌کنیم و مراحل کار آغاز می‌شود:
- چیدن خوص‌ها
- رنگرزی
- خیساندن خوص‌ها
- تهیه نخ گیاهی
او در ادامه گفت: بعد از اتمام این مراحل، حصیر باف بافت ابتدا نوار حصیری را می‌بافد و در مرحله بعد نوار‌های حصیری را متصل می‌کند و در مرحله آخر به یکپارچه سازی محصول اقدام می‌کند.

خوص‌های به دست آمده از نخل را پیش از استفاده باید کاملاً خشک کرده و در هنگام حصیر بافی، آن‌ها را دوباره خیس کرد.

او در ادامه گفت : خوص‌ها در چند رنگ کرم، سفید مایل به سبز و سفید مایل به زرد یافت می‌شود و برای تولید هر محصول حصیری معمولا ازخوص‌های بارنگ یکسان استفاده می‌شود.

بعد به گوشه‌ای رفت و ابزار‌های کار حصیر بافی مثل مِسِل (سوزن) ، مِنیل (داس)، مقراض (قیچی) و سچین (چاقو) را به ما نشان داد.

انواع حصیرهای خوزستان

محصول حصیر ممکن است از لحاظ ساختاری دارای کف، بدنه، درپوش و دسته باشد.

بر اساس دانشنامه صنایع دستی خوزستان، انواع حصیر خوزستان از نظر ساختار:

حصیر مسطح: به صورت مسطح و یکنواخت بافته می‌شود، مانند: سفره

حصیر حجمی: دارای حجم است و به صورت درب دار و یا بدون درب بافته می‌شود، مانند انواع زنبیل و سبد

البته در سال‌های اخیر با رویکرد تازه و خلاقانه به دست بافت‌های حصیری از برخی محصولات حصیر در معماری داخلی به عنوان عنصر تزئینی استفاده می‌شود.

پژوهش‌های صورت گرفته اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان انواع محصولات حصیراز نظر بافت را به ۵ نوع بافت تقسیم بندی کرده است.

حصیر ساده: بدون نقش بوده ودر ساختار آن فقط از رنگ طبیعی استفاده می‌شود.

حصیر نقش دار: دارای نقش بوده و علاوه بر رنگ طبیعی از خوص‌های رنگ رزی شده برای تزئین استفاده می‌شود.

حصیر با بافت نواری: بافت این نوع حصیر شامل نوار‌های حصیری بافته شده به یکدیگر است.

حصیر با بافت بل: نوار‌های بافته شده دراین نوع حصیر دارای بافت شطرنجی است.

حصیر با بافت بادبزن:این نوع حصیر به صورت یکپارچه و پیوسته بافته می‌شود.

دراین محصولات کاربرد‌های مصرفی بر جنبه تزئینی پیشی گرفته است.

درمیان انواع نژاد‌های نخل موجود در استان خوزستان، خوص‌های حاصل از نژاد برحی ، زاهدی ، گنتار، خوصفائیه ، بلیانی و بریم به ترتیب دارای کیفیت مرغوب هستند.
متاسفانه خشکسالی و نمکی شدن آب و زمین‌های کشاورزی منطقه در سال‌های اخیر منجر به کوتاه شدن درازا و کاهش کیفیت خوص‌ها در استان خوزستان شده و این مسئله بر کیفیت محصولات حصیری خوزستان تاثیر منفی گذاشته است.

عیب های ظاهری محصول حصیر
یکنواخت نبودن ردیف‌های بافت شده ، رنگ پس دادن ، ساییدگی ، نمایان شدن نخ‌های اتصال دهنده از لا به لای نوار‌های حصیر، شکستگی خوص‌ها ، در پوش نامتناسب با دهانه محصول ، چند رنگی و جلوه نازیبای محصول از جمله عیب‌ها ظاهری محصول به حساب می‌آید.

بسته بندی مناسب ، حلقه مفقوده زنجیره ارزش آفرین

معاون اداره کل میراث فرهنگی خوزستان با بیان این که به منظور ارتقا سطح حصیر بافی استان ، بیست محصول جدید با حفظ اصالت‌های بومی طراحی شد گفت: از مجموع بیست محصول جدید، ده نمونه‌ی آن‌ها توسط استاد کاران حصیر باف، نمونه سازی شده است.

صلاحی، بسته بندی را حلقه مفقوده زنجیره ارزش آفرین صنایع دستی دانست و گفت: هنرمندانی که قصد صادرات محصولات تولیدی

خود را دارند حتماً به الزامات بسته بندی محصول توجه کنند.

محصول حصیر باید در کیسه‌ی پلی اتیلن بی رنگ و سالم و سپس در مقوای مقاوم بسته بندی شود.

وی خاطر نشان کرد: نشانه گذاری بسته بندی ، برچسب و راهنمای نگه داری محصول از ملزومات برند سازی و ایجاد ارزش افزوده در محصول است.

آسیب جدی کرونا به تولید کنندگان صنایع دستی

حیدری یکی از این صنعتگران حصیر بافی استان خوزستان است او می‌گوید: به علت همه گیری ویروس کرونا و قرنطینه بودن، مردم مثل گذشته سفارش نمی‌دهند یا اینکه برای تحویل سفارشات قبلی خودشان از منزل خارج نمی‌شوند.

او گفت: سفارشات روی دست من و باقی صنعتگران مانده است و شرایط برای صنعتگران سخت شده است .

خسارت میلیاردی کرونا به صنایع دستی استان خوزستان

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان گفت: میزان خسارت ناشی از شیوع کرونا دراین استان در سال گذشته ۱۸ میلیارد تومان تخمین زده شده است و البته ممکن است خسارت‌ها بیش از این باشد.

شکر الله قاسمی با بیان این که در حال حاضر ۱۷۶۴ کارگاه انفرادی و ۳۲ کارگاه تولیدی صنایع دستی در استان خوزستان موجود است گفت: در حوزه حصیر بافی خوزستان ۸۰ کارگاه و بیش از ۲۰۰ نفر صنعتگر فعال مشغول به کارند.

قاسمی تصریح کرد: شیوع این ویروس هم به تولید کنندگان و هم به فروشندگان صنایع دستی آسیب جدی وارد کرده است.

معاونت صنایع دستی استان خوزستان افزود: در راستای جبران بخشی از خسارت‌های ناشی از ویروس کرونا اقدام به پرداخت تسهیلات به صنعتگران و تولید کنندگان صنایع دستی در استان شده است.

وی عنوان کرد: این اقدامات در قالب عناوین مختلف و به صورت کمک‌های بلا عوض و با تسهیلات کم بهره به تمامی صنعتگران واجد شرایط در این حوزه صورت گرفته است.

قاسمی تصریح کرد: از ابتدای شیوع کرونا مجموعاً مبلغ ۸ میلیارد تومان تسهیلات که ۴ میلیارد آن با نرخ بهره ۴ درصد و ۴ میلیارد مابقی نیز با نرخ بهره ۱۲ درصد محاسبه شد، پرداخت شد ه است و همچنین ۱۸۴ میلیون تومان تسهیلات بلا عوض در استان خوزستان تا کنون پرداخت شده است.

گام نهادن در مسیر توسعه پایدار

محصولات حصیر خوزستان علاوه برجنبه های مصرفی ، انعکاس دهنده ی فرهنگ روحیات و بخشی از هویت مردم خوزستان است .

با شناسایی جنبه های مختلف این صنعت و تعیین نقاط ضعف و قوت آن می توان در مسیر حفاظت ، رونق و توسعه پایدار گام های موثری برداشت و برای بازارهای بعد از دوران کرونا از هم اکنون اندیشید .

نویسنده : زهراکیانی

برای گزارش خبری روی تصویر زیر کلیک کنید

.
#دیبای_شوشتر احیا می‌شود

دیبا پارچه‌ای با قدمت هزاران ساله در شهرستان #شوشتر، پس از مدت‌ها فراموشی به دست آقای قاسم علیپور هنرمند جوان، احیا خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خوزستان ، فرآیند تولید پارچه‌ی #پرند یا #دیبای شوشتر به همت یکی از دوست داران این هنر، کشف شد و قرار است او این #صنعت دیرین را احیا کند.

خاستگاه #پارچه_دیبا، شهرستان شوشتر است و تا ۳ قرن پیش، تولیدآن توسط هنرمندان این شهرستان انجام می‌شد.

گفته می‌شود؛ بعد‌ها پارچه دیبا، جهت تزئین #خانه_کعبه، به کشور #عربستان برده شده و این صنعت درآن کشور رواج پیدا کرد، اما به مرور زمان در عربستان هم از رونق افتاد و دیبا به فراموشی سپرده شد.
رئیس اداره #میراث_فرهنگی؛ #صنایع_دستی و #گردشگری شوشتر می‌گوید: دیبا، پارچه‌ای ست که از الیاف موجود درگیاه #قَلپ_لَپ، تولید می‌شود.
وی شیوع بیماری #طاعون و درگذشت بسیاری از هنرمندان بر اثر این بیماری را یکی از عاملان اصلی منسوخ شدن هنر پرند یا دیبا عنوان کرد.
حالا جوان خوش ذوق #شوشتری، قرار است با احیای دیبا و بازگشت این هنر اصیل به جمع دیگر هنر‌های کهن شهر شوشتر، رونق دیبا را به ارمغان بیاورد.
ﺩﯾﺒﺎ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺮ , ﺷﺎﻝ ﺩﻭﺭ ﮐﻤﺮ ﻭ ﻗﺒﺎ , ﻋﺒﺎ , ﺷﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﻣﻠﻮﮐﺎﻥ ﺑﻮﺩ . ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﺟﻬﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺳﻮﺭﻩ ﺍﺯ #ﻗﺮﺁﻥ_ﮐﺮﯾﻢ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﭘﻮﺷﺶ ﻭ ﻣﺘﮑﺎ ﺩﺭ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺻﺎﻟﺤﺎﻥ ﯾﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .
دیبا در کنار پرند پارچه‌ای که خاستگاه آن شوشتربوده است و تا سه قرن پیش در شهر شوشتر تولید می شده است این پارچه که از بافت خیلی نازکی برخوردار بوده و گاهی نیز با الیافی از طلا برای دوخت لباس پادشاهان و تزئین خانه کعبه بکار می رفته است. این پارچه از تارهای قاصدکهای گیاهی به نام قلپ لپ است که در اطراف شهرهای خوزستان اندک بوته‌هایی از آنها یافت می‌شود.
این پارچه تا ۳۰۰ سال پیش درشوشتر تولید می شده و بعدها این صنعت با توجه به نیاز کشور عربستان جهت تزئین خانه خدا به آن کشور برده شده و در آن کشور به تولید خود ادامه داده است و به مرور زمان این صنعت نیز به فراموشی سپرده شده است

به گفته علی محمد چهارمحالی، جنس پارچه لباس پادشاهان و اعیان در زمان‌های گذشته، از دیبا بود و تا سال ۱۲۴۷ قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار نیز، این هنر، درشهرستان شوشتر رایج بود

گفتنی ست، با پیگیری‌های صورت گرفته توسط اداره میراث فرهنگی، صنعتی و گردشگری شهرستان شوشتر، قرار است برای ثبت ملی شدن این #میراث_مملوس تلاش شود

گزارش:ایمان صادقی حسنوند

برای دیدن گزارش روی تصویر زیر کلیک کنید