مروری بر پوشش  مردم عرب خوزستان

مسؤول انجمن دوستداران ميراث فرهنگی آبادان گفت: هر ملت یا قومی مطابق با ارزش‌ها و قواعد فرهنگی خود از جامه‌های ویژه‌ای استفاده می‌كنند. البته وضعیت اقلیمی و موقعیت طبقاتی افراد عواملی هستند که بر نوع پوشش آنان تأثیر می‌گذارند به هر حال آن چه بر تن مردم هر دیار دیده می‌شود صرفاً بیانگر پوشش آنان نیست بلکه تاریخ و فرهنگ آن قوم یا ملت را نیز بیان می‌کند.

اميد نوري در معرفی نوع لباس و پوشش عرب‌های خوزستان به خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خوزستان اين چنين توضيح داد:

الف: پوشش مردان

دشداشه: دارای دوخت مخصوصی است و به صورت لباس بلند و راحت که یکسره و تا مچ پا است و معمولاً به رنگ سفید می‌باشد و مردان عرب آن را می‌پوشند. در دو نوع عراقی (یقه‌دار) و خلیجی یا اماراتی (بدون یقه) وجود دارد.

بشت یا خاچیه : از دیگر لباس‌های مردم عرب‌ خوزستان است که روی دشداشه پوشیده می‌شود و جنس آن از نخ پشمی نازک است. برخی برای زیبایی سرشانه‌ها و آستین‌ها را با ابریشم زیبا که به رنگ بشت باشد گلدوزی می‌کنند. نوع دیگر بشت به نام "مزویه" معروف است و جنس آن از پشم ضخیم است و مخصوص زمستان می‌باشد و معمولاً به رنگ قهوه‌ای، سیاه و یا سورمه‌ای است و روی آستین و دور آن با استفاده از تورهای طلایی رنگ حاشیه‌دوزی می‌شود. امروزه از مزویه بیشتر پیرمردها استفاده می‌کنند.

چفیه یا کوفیه: نوعی سربند و نام پارچه‌ای است که روی سر گذاشته می‌شود تا از سر، چشم و دهان افراد در برابر آفتاب و شن محافظت کند. سادات از رنگ‌های سیاه یا سبز و دیگر افراد (عوام) از رنگ‌های سفید خالی یا سفید و سیاه استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است چفیه یا کوفیه را روی سر نبندند و دور گردن بسته شود یا روی شانه قرار گیرد. منشاء اصطلاح کوفیه را شهر کوفه در عراق می‌دانند.

عقال: حلقه‌ای است سیاه رنگ از نخ‌های بافته شده به هم که روی سر گذاشته می‌شود و چفیه را نگه می‌دارد .

ب: پوشش زنان

عبایه یا عبا (چادر عربی): پوششی است که زنان عرب می‌پوشند و بر خلاف چادرهای رایج در ایران در طرفین شانه‌های عبا بریدگی‌هایی وجود دارد که دست به راحتی از آن بیرون می‌آید تا در صورت وزش باد عبا به آسانی از تن پوشنده آن جدا نشود.

شیلّه: نوعی روسری است که زنان عرب از آن برای پوشش موهای خود استفاده می‌کنند و جنس آن از ابریشم یا نخ خالص است و در دو نوع تابستانی که پارچه آن نازک است و زمستانی که به صورت ضخیم بافته شده وجود دارند.

چِلّاب : وسیله‌ای گیره مانند از جنس طلا یا نقره است که به وسیله آن شیله روی سر محکم بسته می‌شود و برای زیبايی بیش‌تر در آن نگینی معمولاً فیروزه‌ای به کار می‌برند.

عُصّابه: پارچه سیاه رنگی است از جنس ابریشم یا کتان که زنان میانسال و پیرزنان عرب دور سر خود می‌پیچند. در این حالت شیله در بالای سر و زیر عصابه قرار می‌گیرد. در مراسم عزاداری نیز اغلب زنان از آن استفاده می‌کنند و برای نشان دادن تألم روحی خود روی عصابه مقداری گِل می‌مالند. بزرگی یا کوچکی عصابه به چند عامل بستگی دارد. این عوامل عبارتند از : سن ، قشر اجتماعی و علویه (سیده) بودن زن. بدین معنا که هر چه سن زن بیش‌تر باشد یا متعلق به طبقه اجتماعی بالاتری (شیوخ یا سادات) باشد به دورهای عصابه افزوده می‌شود و در حقیقت بزرگی عصابه نماینگر منزلت اجتماعی صاحب ان است.

نِفنوف: لباس بلندی است که زنان عرب می‌پوشند. معمولاً زنان جوان بیش‌تر از رنگ‌های تند مانند قرمز، زرد و نارنجی استفاده می‌کنند و زنان میانسال و پیر از رنگ‌های قهوه‌ای، سورمه‌ای و سیاه آن.

اِلباس: شلوار زنان عرب "الباس" نام دارد که فرقی با شلوارهای معمولی دیگر اقوام ایرانی ندارد جز این که در برخی مناطق پاچه شلوار تنگ و در بعضی مناطق گشاد دوخته می‌شود.

ثوب: لباس توری شکل و بلند و پهنی است که اغلب به رنگ سیاه و روی نفنوف پوشیده می‌شود که تا نیمه ساق پا و تا مچ دست را می‌پوشاند و از پشت گردن گره می‌خورد.

بوشیه: نام روگیر زنان عرب در گذشته بوده است که اکنون به ندرت به کار می‌رود. جنس آن از حریر و به صورت توری بافته می‌شود. زنانی که از باورهای مذهبی محکم‌تری برخوردارند بوشیه به صورت می‌زنند تا چهره از نامحرم برگیرند.

منتخبی از آداب و رسوم ازدواج در میانِ قومِ لر و بختیاری ِخوزستان

اصولا در جوامعی که دارای بافت اجتماعی و فرهنگی سنتی هستند، اجبارها ی اجتماعی در همه حوزه ها دیده میشود.ازدواج نیز از این قاعده جدا نیست.در هنگام همسر گزینی، پسرو دختری که در این جوامع زندگی میکنند، نگاهی نیز به محدودیتهای فرهنگی و اجتماعی انتخاب  خود دارند. در مناطق بختیاری از گذشته این گونه اجبارها وجود داشته است.بدین شکل که والدین گزینه هایی را برای دختر یا پسر نشان میکردند و آنها کمتر می توانستند اعتراضی به این گزینه ها داشته باشند.اما امروزه با افزایش آگاهی والدین در مورد حق طبیعی دختر یا پسر در انتخاب هایشان ، افزایش سطح تحصیلات و افزایش سطح مراودات اجتماعی گزینه ها بیشتر شکل پیشنهاد دارند تا اجبار.البته چنانچه پسری انتخابی غیر از گزینه پیشنهادی خانواده داشته باشد،ممکن است با رفتارهایی  مانند طرد شدن ،از سوی خانواده خود مواجه شود که این تنها مختص قوم بختیاری نیست.

"ناف بران"رسمی بود که در گذشته در جریان همسر گزینی میان قوم لر و بختیاری متداول بوده است. بدین صورت که با به دنیا آمدن نوزاد دختر،ناف او را به نام پسر مورد نظر میبریدند و در عرف محلی میگفتند این دختر ناف بر فلانیست.بر این اساس در آینده بایستی با هم ازدواج میکردند.مردم محل نیز با دانستن این موضوع،هنگامی که دختر به سن ازدواج میرسید،به خواستگاری او نمی رفتند.
میان لرهای شوش رسمی به نام " َبلَکِه " وجود داشت.در این رسم دستمالی به نام " َبلَکِه "نزد خانواده ای که نوزاد دختر به دنیا آورده اند برده می شد تا اورا برای پسرشان نشان کرده باشند.
خواستگاری را در اصطلاح محلیِ بختیاری،َ"کدُخدایی" میگویند.در جلسه خواستگاری بزرگان و ریش سفیدان  هر دوطرف پس از گفتگو نظر خود را اعلا م مینمایند.
مهریه ،به صورت سکه یا زمین رایج است که به آن پشت قباله نیز میگویند.شیربها به صورت نقد پرداخت میشود.خانواده دختر مقداری پول به آن اضافه میکنند و کمبود جهیزیه دخترشان را تامین میکنند.

در رسم "خرج برون"یا "قرج برون"که در آن مردان لرِ شوش از طرف دختر و پسر، حضور دارندمبلغ شیربها و مهریه تعیین می شود.همچنین  با پولِ نقدی که به عنوان شیر بها اخذ می شود  برای دختر جهیزیه تهیه می شود.در صورت توافق طرفین پدر عروس مبلغی از مهریه را به عنوان"ته دستمالی"به داماد هدیه می دهد تا او برای خود کت وشلوار و..تهیه کند. در قدیم گاهی مهریه،گلوله هایی از نمک بود که به آن "آرا نمکی" می گفتند.

در ایذه که یکی از مناطق عمده بختیاری نشین خوزستان است، بعد از توافقات در جلسه خواستگاری،تاریخی نیز برای عقد تعیین میشود.والدین دختر و پسر (معمولا مادر عروس و چند زن از خانواده طرفین)به بازار رفته، خرید انگشتری حلقه،لباس کاملی برای عروس،کت و شلوار و کفش وساعت برای پسر است را انجام می دهند.
در در روستاهاي لرنشين بهبهان عقد را "بلك اسدن" balak esadan يا "بله گرفتن" ميگويند.

در الوار اندیمشک دعوت مهمانان معین شده به مراسم عروسی به صورت کتبی و شفاهیست.افراد نزدیک به صورت شفاهی و افرادی که از لحاظ نسبت فامیلی دور تر هستند به صورت کتبی دعوت می شوند.
مقدمات عروسی در ایذه معمولا 2 تا 3 روز طول میکشد. روزاول،حنابندان است.توشمال ها(افرادی که شغلشان نوازندگی در مجالس عزا و عروسیست)در این روز می نوازند.رقص و چوب بازی نیز در این روزها برپاست.در عصر روز حنابندان،خواهران  داماد،سایر زنان واقوام خانواده داماد، در حالیکه توشمال پیشاپیش آنها می نوازد،به نزد عروس می روند.مقداری حنا نیز به خانه عروس برده میشود.هنگام شب ،حنای خیس شده  را در بشقاب کوچکی قرار میدهند.خانواده داماد ،بشقاب حاوی حنا را به اطاقی که عروس در آنجا نشسته است برده،مقداری از آن را بر سر و دست عروس می گذارند. متقابلا همین کار را خانواده عروس انجام میدهند.

در بیشتر اقوام لر و بختیاری استان  مرسوم است چنانچه کسی از اقوام عروس یا داماد فوت کرده باشد و از چهلم آنان نیز گذشته شده باشد،خانواده عروس یا داماد نزد آنها رفته، برای برگزاری مراسم از آنها اجازه بگیرند.
هنگام "عروس بران" ، مقداری قند،نان یا پنیر در پار چه سبز رنگی میگذارند،پارچه را به کمر عروس می بندند.این کار را برادر،پسر عمو یا پسر دایی عروس انجام میدهد.این کار را به این نیت که عروس،به خانه داماد،خیر و برکت ببرد انجام میدادند.
در شب عروسی مهمانان مبلغی پول به عنوان هدیه به داماد میدهند که این مبلغ و نام فرد دهنده پول یادداشت می شود.به این پولOWZIمیگویند.
در مناطق روستایی ِاندیمشک که قومیت غالب در آنجا لر هستند،در شب عروسی تمام کسانی که دعوت شده اند به داماد پول می دهند.بدین صورت که بعد از صرف غذا،یک نفر سینی در دست می گیرد و مردم به فراخور توان خود،مقداری پول در آن می گذارند که به آن سر سرفه ای sarsorfei   یا جا دستمال می گویند.
در ایذه چند روز بعد از مراسم عروسی ،عروس و داماد به خانه پدر عروس  می روند .پد ر عروس هدایایی چون لباس ،طلا،پیراهن به دختر و داماد خود می دهد.در مناطق لر نشین اندیمشک پدر عروس به دخترش یک گوسفند هدیه می دهد.

در  مسجد سلیمان،عصر روز قبل از عروسی از طرف خانواده دامادمقداری کالا که شامل برنج،گوسفند،چای،سیب زمینی و..است و در اصطلاح آن را "با روزی" brozi  می گویند ،به خانه عروس می برند و چند نفر زن نیز همراه "باروزی"برای کمک به خانواده عروس به آنجا  می روند.
ترانه "آهای گل"،"شیرین شیرین" و"دای شیرین"،آوازهای  رایج دختران و زنان  درمراسم عروسی  مسجدسیمانی ها ست.به سازی که در مراسم ازدواج بختیاریها نواخته می شود"ساز راستی"می گویند .
یکی از آداب مراسم ازدواج  در مسجدسلیمان آن است که هنگام رسیدن عروس به جلوی در خانه داماد،تا زمانی که داماد مبلغی پول به عنوان هدیه به او ندهد ، وارد خانه نمیشود  که در اصطلاح به آن "گِر زنون"می گویند.  

منبع نوشته:  سایت اداره میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خوزستان

مضیف نشانه ای از فرهنگ غنی و بومی مردم عرب  خوزستان

مضیف سازه ای بسیار زیبا است که ازنی وحصیر ساخته شده و قدمت آن به هزاره چهارم قبل از میلاد همزمان با دوره سومری ها بر می گردد.

بر اساس یافته های باستان شناسی بین النهرین قدمت سازه هایی مانند مضیف به دوره سومری‌ها و هزاره  چهارم قبل از میلاد برمی‌گردد.
اتاق پذیرایی در خانه های شیوخ و بزرگان عرب مضیف یا محل ضیافت نامیده می شود.

در مضیف مراسم ویژه ای شامل: قهوه خوری، شب نشینی، مشورت و راهنمایی در خصوص ازدواج و جلوگیری از اختلافات خانوادگی و طایفه ای انجام می شود.

مضیف سازه ای است که در ساخت آن از مصالحی همچون نی، خشت و گل استفاده می شود.

بر اساس نقش مهرها و نقوش ظروف باستانی بدست آمده در کاوشهای باستانشناسی از بین النهرین و تمدن سومر در جنوب عراق، این سازه در مناطق جنوبی با نی و حصیر و با مصالح کاملا گیاهی ساخته شده است که به آن بیت القصب میگفتند که به نظر می رسد همین مضیف امروزی باشد هر چند مطمینا در طول زمان کارکرد و مفهوم آن تغییراتی داشته است اما دور از ذهن نیست که این سازه مربوط به مناطق تالابی می باشد.
این سبک خانه سازی قدمتی ۵۵۰۰ ساله در حورالعظیم هویزه و جنوب عراق و شادگان دارد.

بر روی نقش برجسته های و الواح بدست آمده در کاوشهای باستان شناسی می توان سازه ی مذکور را مشاهده نمود. یکی از این نقش برجسته ها در موزه لوور فرانسه قرار دارد، که بخشی از یک ظرف آیینی شامل نقش یک بیت القصب(مضیف امروزی) با دو گاومیش در اطراف آن است که مربوط به ۳۵۰۰ ـ ۳۴۰۰ ق.م. می باشد.

آسمانه ی مضیف منحنی شکل و تعداد ستونهای آن فرد می باشند، این مساله به دو دلیل میتواند باشد اول نقش سازه ای و نیارشی آن و دوم ریشه در آیین ها و اعتقادات اعراب دارد.

استراکچر مضیفی که با نی ساخته می شود، محکم و با تاب آوری زیاد بوده و در مقابل زلزله و نیروهای برشی و کشش بدلیل مفصلی بودن اتصالات در آن، نسبت به نمونه ی ساخته شده با خشت و گل، مقاومتر  است.
درب ورودی مضیف رو به قبله ساخته میشود تا مهمان بر این اساس جهت قبله را بتواند تشخیص دهد و همچنین دارای ارتفاع کمی بوده تا وقتی اشخاص به آن وارد شوند به نشانه ی احترام و ادب در برابر بزرگان قدری خم شده و درواقع نوعی احترام گذاشتن به افراد حاضر می باشد.
در وسط فضای مضیف یک اجاق با نام «موگد» برای مراسم قهوه‌خوری قرار میدهند که این مراسم با آداب ویژه ای اجرا می شود.

تحقیق از: نجلا درخشانی _ کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی

عکاس: سیدموسی موسوی

حال و هوای مردم اهواز در عید سعید فطر

عید سعید فطر در میان مردم عرب و خصوصا اهواز دارای جایگاه ویژه ای است. آنها به رسم هر سال صبح عید پس از نماز عید فطر به صورت دسته جمعی دید و بازدید را آغاز می کنند. دید و بازدیدها ابتدا با سنت هوسه (پایکوبی همراه با شعرخوانی های خاص)از خانه ای شروع می شود که طی سال گذشته مصیبتی داشته و عزیزی را از دست داده اند و سپس به خانه ریش سفید محل و دیگر خانه ها می روند.

مهدی پدرام خو

«رایة العباس»؛ سنتی ۷۰۰ ساله / برکت وفاداری حضرت ابوالفضل(ع) در زندگی عشایر عرب

کارشناس و متخصص قبائل عرب خوزستان با اشاره به پیشینه هفتصد ساله «رایة العباس» گفت: عشایر عرب توجه خاصی به وفا، پایداری و شجاعت حضرت عباس(ع) دارند و از این ویژگی‌ها در قالب رسم «رأیة العباس» برای خود یک فرهنگ و اهرم امنیتی اتخاذ کردند.

مجید خطیب الطرفی، ناظر عالی جمعیت معتمدین و انجمن صلح و سازش اقوام استان خوزستان، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان اظهارکرد: امام صادق(ع) درباره جایگاه حضرت اباالفضل(ع) فرمودند که «كَانَ عَمُّنا العبَّاس بن عليٍّ نافذ البصيرة، صَلب الإيمان، جاهد مع أبي عبد الله (عليه السلام)، وأبلى بلاءً حسناً، ومضى شهيداً» عموی ما عباس، دارای بصیرت نافذ بود. بینشی ژرف و ایمانی راسخ داشت که همراه امام حسین(ع) جهاد کرد و در راه خدا شهید شد. 

وی گفت: ما در زیارت حضرت ابوالفضل(ع) عرضه می‌کنیم: «السلام علیک ایها العبد الصالح، المطیع لله و الرسول(ص) و الامیرالمومنین(ع)». عبد صالح بودن اولین ویژگی حضرت است. ایشان کسی است که با آن درجه از شجاعت و قدرت، «عبد» و بنده است و این خیلی مهم است. تمام خصوصیات انسانی در وجود حضرت ابوالفضل(ع) وجود دارد. 

خطیب در ادامه درباره رسم «رأیة العباس» در میان عشایر عرب گفت: عشایر توجه خاصی به وفا، پایداری و شجاعت حضرت عباس(ع) دارند و از این ویژگی‌ها در قالب رسم «رأیة العباس» برای خود یک فرهنگ و اهرم امنیتی اتخاذ کردند. 

کارشناس و متخصص قبائل عرب خوزستان با اشاره به پیشینه هفتصد ساله «رایة العباس» گفت: قبائل عرب پیش از اسلام در صورت برقراری صلح میان دو قبیله از «جفنه» استفاده می‌کردند و در ادامه گوسفندی قربانی و خونش را در داخل جفنه می‌گذارند. جفنه، ظرفی است که دو کف دست در آن جای می‌گیرند. برای برقراری صلح در آغاز، بزرگ خاندان قاتل، کف دست خود را در داخل جفنه قرار می‌دهد سپس بزرگ خاندان مقتول کف دست خود را در کنار دست بزرگ خاندان قاتل قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: بزرگان قبائل در مراسم برقراری صلح حضور دارند که یکی از آنها به نمایندگی از حاضران، کف دست خود را بر بالای کف دستان بزرگ دو قبیله متخاصم قرار می‌دهد. البته میزان دیه از سوی بزرگ خاندان مقتول تعیین می‌شود که در ادامه صلح و سازش  میان دو قبیله برقرار و به خصومت‌ها پایان داده می‌شود.

خطیب با اشاره به اینکه با ظهور اسلام رویه صلح میان قبایل تغییر پیدا کرد، گفت: در صدر اسلام، پس از برقراری صلح و پرداخت دیه، عبارت «لک الامان» بیان می‌شود، خاتمه بخشی به خصومت‌ها با بیان عبارت «لک الامان» به خوبی از قدرت شیوخ و انسجام عشایر در برقراری امنیت جامعه سخن می‌گوید.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به رسم «رأیة العباس» بیان کرد: در برهه‌ای از زمان، در کاروان‌های زیارتی اباعبدالله الحسین(ع) و ابوالفضل العباس(ع)، «رایه» یا پرچم سفید گره خورده از سوی زائران برافراشته می‌شد، زیرا راهزنان با مشاهده چنین رأیتی که میان زائران به رایة العباس معروف شده، دچار ترس و وحشت شده و از هر گونه دست درازی به اموال زائران خودداری می‌کردند.

ناظر عالی جمعیت معتمدین و انجمن صلح و سازش خوزستان ادامه داد: زائران هنگام رسیدن به قبه حضرت ابوالفضل العباس(ع)، رایة را به یکی از سادات(فرزندان مولای متقیان) برای باز کردن گره تقدیم می‌کنند.

این کارشناس و متخصص قبائل عرب خوزستان اضافه کرد: عشایر عرب به ویژه در جنوب عراق، فرات اوسط و اهواز برانگیخته شده و اذعان داشتند که راهزنان از رایة العباس هراس بسیاری دارند. از این رو اکنون رایة العباس برای حفظ امنیت جامعه و برقراری صلح در میان دو قبیله متخاصم گره می‌خورد.

وی در رابطه با چگونگی گره زدن رایة العباس خاطرنشان کرد: رایة روی یک نيزه گره زده می‌شود که بزرگ عشیره یا قبیله قاتل، از سر نیزه گره می‌زند؛ چنین کاری گویای اعتراف کامل به جنایت صورت گرفته است، این اعتراف در برابر بزرگان عشایر حاضر در مجلس و همچنین بزرگ خاندان مقتول صورت می‌گیرد. بزرگ خاندان مقتول نیز پایین نيزه را گره می‌زند. چنین کاری دلالت بر تواضع بزرگ عشیره مقتول نسبت به عشایر حاضر در جلسه دارد که درخواست صلح کردند.

کارشناس و متخصص قبائل عرب خوزستان اضافه کرد: یکی از سادات حاضر در مجلس، عصا را از وسط گرفته و اقدام به باز کردن دو گره می‌کند و به میمنت رأیة العباس، مبلغی از مبلغ تعیین شده کسر می‌شود و در نهایت صلح میان دو عشیره یا قبیله برقرار می‌شود.

خطیب ادامه داد: مراسم مذکور تحت عنوان «مشیه» یا جلسه‌ای که بزرگان عشایر و قبایل در آن حضور دارند، نام‌گذاری می شود. به عبارت دیگر بزرگان و در رأس آنها علمای دین و ساداتی که در حل و فصل درگیری های طایفه ای مؤثر هستند، پس از بحث و تبادل نظر و شنیدن گزارش کامل واقعه از زبان بزرگ عشیره یا قبیله مقتول تصمیم نهایی را اتخاذ کرده و دیه متعارف دریافت می‌شود.

وی با بیان اینکه یکی از فلسفه‌های رایة العباس، این است که کفیل دو عشیره حضرت ابوالفصل العباس(ع) است، گفت: این سنت نیک از بروز فجایع بسیار، جلوگیری کرده و به عنوان یک اهرم بازدارنده بی نظیر در میان عشایر مطرح است.

خطیب با اشاره به گسترش این فرهنگ در زندگی عشایر عنوان کرد: در مراسم خواستگاری با خواندن فاتحه برای حضرت ابوالفضل العباس(ع) به وفایشان برای سیدالشهدا اشاره می‌شود.

ناظر عالی جمعیت معتمدین و انجمن صلح و سازش  استان خوزستان با اشاره به سفارش امام علی(ع) برای اصلاح ذات البین اظهار کرد: امام علی(ع) در سخنی فرمودند که رسول خدا(ص) فرمودند: «آشتی دادن مردمان بهتر از سال‌ها نماز و روزه است» و در عین حال می‌فرمایند که «شما، و همه فرزندانم و کسانی که نامه‌ام بدان‌ها می‌رسد را به آشتی با یکدیگر سفارش می‌کنم.»

کارشناس و متخصص قبائل عرب خوزستان با بیان اینکه عدم وجود اختلاف و تبعیض و تفاوت در میان طبقات جامعه معنای دیگر اصلاح ذات البین است، عنوان کرد: جامعه باید به گونه‌ای باشد که افراد در آن از حداقل ضروریات زندگی بهره‌مند باشند. رسول خدا(ص) در حدیثی می‌فرمایند که مؤمن نسبت به مؤمنان چون نسبت سر به تن است و وقتی از دردی شکایت کند اعضای تنش همدیگر را به یاری او می‌خوانند.

برگزاری جشنواره «اُم الحَلَس» در اهواز

مردم عرب در خوزستان برای ماه مبارک رمضان آیین‌های زیادی دارند که نشان از اهمیت و جایگاه این ماه در نزد آنهاست. از جمله این مراسم سنتی می‌توان به روزهای پایانی ماه مبارک رمضان اشاره کرد.
دو روز پایانی ماه رمضان اسامی خاصی دارند. دو روز قبل از عید را «ام الوسخ» و یک روز مانده به عید را «ام الحلس» می‌نامند. «ام الوسخ» به معنای «روز چرکین» است که در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس جدید برای منزل خریداری می‌کنند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از آن را «ام الحلس» می‌نامند. ام الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی از ایام رمضان است به معنایروز پیرایش و پاکیزگی و نظافت و رسیدگی شخصی بوده که پیر و جوان در این روز به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. می‌توان گفت «ام الحلس» متضاد و نقطه مقابل «ام الوسخ» است.
در این شب و روز زنان و مردان محله علاوه بر خانه تکانی منازل خود، اقدام به پاکسازی خیابان‌های آن می‌کنند. این شب مختص به پاکیزی و حمام همه اعضای خانواده، عطرآگین کردن خانه با عطرهای سنتی و تمیز کردن و مرتب کردن خانه‌ها جهت اعلام آمادگی و پذیرایی از بزرگترین عید اسلام است.
در همین راستا، تعدادی از گروه‌های فرهنگی و اجتماعی، جشنواره استقبال از عید فطر «ام الحلس» را باتوجه به شرایط کرونایی به‌طور مجازی برگزار کردند.

عکس: مهدی پدرامخو

بناهای تاریخی ، هویت به جای مانده از گذشته

بناهای تاریخی اهواز میراثی گرانبها که باید سزاوارانه به آیندگان سپرده شوند .

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ خوزستان استانی کهن ودیرینه است که نخستین دولت شهر و نخستین تمدن به نام ایلام با پایتختی شوش در ۶۰۰۰ سال پیش در آن پدید آمد

.
تمدن ایلام در روزگار خودش یکی از بزرگترین تمدن‌های بشری بود، دستاورد‌های فرهنگی علمی به جا مانده گواه این مدعاست.

تمدنی که از یک سو بر میانرودان (عراق کنونی) موثر بوده و هم برتمدن آریایی‌هایی که پس از آن در ایران پایه گذاری شدند، هم چنان که یکی از خط‌ها و زبان‌های دیوان هخامنشیان خط ایلامی بوده است و آمدن آریایی‌ها و پایه گذاری پادشاهان آریایی مانند هخامنشیان، اشکانیان و سامانیان باعث نشد خوزستان جایگاه خود را از دست دهد.

پیشینه تاریخی شهر اهواز

نام خود خوزستان را در سنگ نگاره‌های پادشاهان آریایی در کاخ آپادانا می‌توانیم جستجو کنیم.
برپایه منابع باستان شناسی اهواز کنونی بر ویرانه‌های شهر هرمز اردشیر بنا گذاشته شده است.
حکومتی که اردشیر اول بنیان گذار ساسانیان پایه گذار ان بوده است.

این شهر دو بخش داشته بخشی که به تعبیری اعیان نشین بوده است که درآن دبیران، موبدان، نظامیان در به اصطلاح بالای شهر زندگی می‌کردند.
پیشه وران و کشاورزان که جایگاهی مثل طبقات اول نداشتند در بخشی دیگر زندگی می‌کردند با ورود اسلام به ایران، اعراب آن بخش اول را تخریب کردند و بخش دوم باقی ماند

.
بخش دوم به مرور زمان به سوق الاهواز شهرت یافت.
به طور کلی سوق الاهواز تا سده‌ی پنجم وششم هجری شهر پر رونقی بود و فرآورده‌های کشاورزی خودش مثل خرما، نیشکر و ابریشم را به چین، آفریقا و هندوستان صادر می‌کرده است.
اما این رونق دوامی نداشت و به دلایل گونانی مثل جنگ‌های داخلی و بیماری‌هایی مثل وبا و طاعون جمعیتش پراکنده می‌شود.

در سفرنامه‌ها که یکی از دستمایه‌های مهم پؤوهشگران است، نشانی از اهواز در آن ۶ سده وجود ندارد و جایگاه اقتصادی سیاسی اهواز به شوشتر منتقل می‌شود و شوشتر کرسی خوزستان می‌شود.

به همین دلیل یک تفاوتی که اهواز کنونی با بعضی شهر‌های تاریخی خوزستان مثل بهبهان، شوشتر یا دزفول وجود دارد این است که علاوه بر دوره‌های اسلامی و معاصر، خانه‌ها و بنا‌های برجای مانده از دوره‌های صفویه، افشاریه و زندیه وجود دارند.

سایبان های تاریخی یک شهر

محمد نبهان از فعالان میراث فرهنگی با تاکید برلزوم حفظ آثار تاریخی شهر اهواز گفت:شهر اهواز ۲۰۰ بنای تاریخی داردکه تنها یک خانه مرمت شده است همچنین نمادهای مهم تاریخی چون قصر و قلعه شیخ نبهان اول، خانه اسکندر عامری ، اولین حسینیه اهواز، بیت الشیوخ، کوچه‌های تاریخی شارع الشیوخ، شارع الشط و اولین بازار طلا فروشی اهواز، شارع الصابئین، دو بازار تاریخی اهواز و سوق العریان و ده‌ها المان تاریخی دیگر از جمله مکان‌های تاریخی و ارزشمند اهواز قدیم به شمار می‌روند.

نبهان افزود : بافت تاریخی و ارزشمند اهواز قدیم، باب التشیع ایران به عنوان درگاه ورود تشیع و اقامت گاه اولیه امام رضا علیه السلام تحت عنوان مهم‌ترین سند تشیع ایران است؛ بنابراین حفظ و مرمت قدیمی‌ترین مسجد اهواز، مسجد شیخ نبهان (اول) متعلق به اواخر قرن ۱۱ هجری قمری و حرم مطهر علی بن مهزیار اهوازی می‌تواند به عنوان سمبل مهمی در کنار نماد مقاومت ۸ ساله دفاع مقدس باشد .

وی افزود: با حمایت‌های کلان ملی و تغییر زاویه نگاه با اتکا به صنعت توریسم می‌توان این بافت تاریخی ارزشمند را به موتورهای محرکه اقتصادی در جنوب کشور تبدیل کرد.

خانه ماپار اهواز الگویی مناسب برای احیای ابنیه‌های تاریخی

قاسم آل کثیر، فعال میراث فرهنگی خوزستان گفت:اکنون خانه ماپار اهواز الگویی مناسبی برای احیای ابنیه‌های تاریخی شده است و لازم است که قوانینی اتخاذ شود تا بلندمرتبه‌سازی‌ها در بافت تاریخی اهواز رخ ندهد؛ بلندمرتبه‌سازی در بافت تاریخی ازجمله در عامری و اهواز قدیم و امتداد آن در منطقه یک شهرداری باعث شد که اغلب مردم به سمت تخریب و بلندمرتبه‌سازی خانه‌هایشان گرایش پیدا کنند.

وی هشدار داد: قدیمی‌ترین کوچه اهواز در عامری نیز به طور شدید در خطر ریزش دیوارهایش است و با مرمت این کوچه ها و استحکام سازی دیوارها و سنگ‌فرش می‌توان جان تازه‌ای به این کوچه داد اما در بافت تاریخی عامری بی‌توجهی مسئولان شهری به وضوح دیده می‌شود.

این دوستدار میراث فرهنگی همچنین افزود: بنای معین التجار و هتل قو می‌توانند ظرفیت مناسبی برای مشارکت بخش خصوصی باشند.

آل کثیر افزود: سبک زندگی مردم اهواز در مناطق اصیل که باعث راه‌اندازی بازارهای متنوع و سنتی شده است و همچنین حوزه صنایع‌دستی و میراث معنوی را باید به لیست جاذبه‌های اهواز اضافه کرد.

وی یادآور شد: یکی از بزرگ‌ترین مراکز دوخت لباس محلی، بازار عبدالحمید در مرکز شهر و بازار قهوه جدید یا سوگ العریان و بازار سنتی عامری از جاذبه‌های بازار گردی در شهرستان اهواز به شمار می‌روند که نیاز است که ضوابط میراثی و گردشگری برای آنها در نظر گرفته شوند.

ظرفیت های پنهانی که نیاز به احیا دارند

رئیس میراث فرهنگی اهواز عنوان کرد: بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در هویت بخشی و زمینه‌سازی توسعه گردشگری شهری، ایجاد درآمد و اشتغال مؤثر نقش بی‌بدیلی را دارند که از این رو حفظ این آثار فرهنگی و انجام روند احیا و باز زنده سازی بافت تاریخی اهمیت بسیاری دارد و شهر اهواز به دلیل تنوع ابنیه تاریخی، پتانسیل مناسبی را در این عرصه داراست.

قریب یادآور شد: سرای معین التجار یکی از این آثار ثبت ملی اهواز است؛ این اثر بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ و با استفاده از اعتبارات دولتی و توسط اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی استان مرمت شده است و با توجه به موقعیت قرارگیری و دارا بودن ویژگی‌های معماری، از بناهای شاخص تاریخی شهر اهواز بوده که در دوره خود نقش چشم‌گیری در رونق تجارت و اقتصاد استان داشته است.

وی همچنین گفت: با توجه به اینکه ملک در اختیار بخش خصوصی قرار دارد و بر اساس اعتبارات دولتی هزینه شده در راستای مرمت آن، اداره میراث فرهنگی - گردشگری و صنایع‌دستی اهواز در حال پیگیری و مذاکره با مالکان برای تعیین تکلیف بنا و احیای آن در قالب تأسیسات گردشگری مرتبط و در شأن آثار است.

رئیس میراث فرهنگی اهواز ادامه داد: بنای هتل قو دیگر اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است که در سال‌های گذشته دو مرحله عملیات حفاظتی، مرمت اضطراری و رفع خطر توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان برای آن انجام شد و ضرورت دارد که با تأمین اعتبار و مشارکت بخش خصوصی، انجام فرآیند مرمتی در آن ادامه یابد.

قریب افزود: در حال حاضر نیز توسط مالک و با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مراحل اولیه تبدیل بخشی از حیاط و فضاهای روباز این اثر ساماندهی و به یکی از انواع تأسیسات گردشگری تبدیل شد.

وی عنوان کرد: سرای دادرس نیز از آثار ثبت ملی و شاخص در بافت تاریخی اهواز به حساب می‌آید که در سال‌های گذشته، دو فاز عملیات مرمت در بنا توسط اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان انجام شده است

.

رئیس میراث فرهنگی اهواز گفت: در حال حاضر نیز توسط مالک فعلی و با نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان عملیات حفاظت و مرمت این اثر در حال اجراست؛ همچنین به دلیل دارا بودن ویژگی‌های معماری و قرارگیری در هسته مرکزی شهر و بازار اهواز، طرح احیا و بهره‌برداری اثر در حال تدوین و بررسی است.

قریب یادآور شد: مسجد ثبت ملی عامری نیز در سه مرحله توسط اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی مرمت شده است؛ ستون‌ها و طاق‌های بنا مرمت شده و جداره بیرونی بنا مرمت و تقویت شده است.

وی افزود: از آنجایی که بر اساس ضوابط و قوانین موجود در دستگاه‌های دولتی متولی آثار ثبت ملی باید نسبت به تأمین اعتبار و انجام مرمت با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی اقدام شود، امید می‌رود که اداره کل اوقاف استان نسبت به پیگیری تأمین اعتبار و مشارکت در مرمت این اثر شاخص اقدام کند و با تأمین اعتبار، تکمیل مرمت فضاهای داخلی، جداره‌های بیرونی و ورودی مسجد انجام شود

.

رئیس میراث فرهنگی اهواز، به نقش شهرداری‌ها در حفظ و احیای بافت تاریخی و توسعه گردشگری در شهرها اشاره کرد و گفت: به منظور ظرفیت سنجی بناها و بافت تاریخی اهواز و برنامه‌ریزی برای انجام اقدامات مشترک میان دستگاه‌های متولی از جمله شورای شهر شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی مقرر شد که شهرداری در بخش‌هایی از بافت تاریخی اقدام به تأمین اعتبار و انجام عملیات مرمت و ساماندهی بافت کند.

حال ناخوش کارون

کاهش ورودی آب به رودخانه کارون و ساحل سازی اشتباه باعث شده تا جلوه زیبای کارون از بین برود.کارونی که روزگاری پرآب‌ترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی کشور بودامروزه بدلیل تغییر اقلیم،خشکسالی وکاهش بارندگی و وجود سازه‌های مختلف روی آن باعث به وجود آمدن جزیره‌های کوچک و بزرگ شده است.وجود پلهای متعدد و رستورانهای کنار ساحل یا بعض در دل آن از مهمترین عوامل ترسیب(ته‌نشینی)درکارون است همواره رودخانه کارون شدت رسوب‌گذاری بالادارد و این درحالیست که درچندین نقطه آب فاضلاب شهری بدون تصفیه در آن تخلیه میشود

مهدی پدرام خو

بهار سبز در منطقه کوهستانی سیروک و سرقوچ باغملک

رشته کوه منگشت از کوه‌های زاگرس میانی، رشته‌ای فرعی از رشته کوه زاگرس است و راستای آن شمال غربی ـ جنوب شرقی است.

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان ، ابتدای رشته کوه مُنگشت در مشرق شهرستان ایذه قرار دارد و تا منطقه‌ای به نام سادات حسینی در شمال غرب استان کهگیلویه و بویراحمد به طول تقریبی ۶۰ کیلومتر ادامه دارد.

بلند‌ترین نقطه آن قله غارون (شاه نشین) و قلل معروف دیگر آن عبارت اند از: سرقوچ، سیروک، هفت شهیدان، پس شونه، ری تاوه، تنگ شناز، له چاه، تنگ آبی، گره اسپید و دوتو هستند .

معروف‌ترین و پرتردد‌ترین قله آن قله‌ای است که در مجاورت ایذه قرار دارد و اگرچه بلند‌ترین آن‌ها نیست، ولی به قله منگشت معروف شده است .

رود‌ها و چشمه سار‌های زیادی از این کوه سرچشمه می‌گیرند که مهمترین آن‌ها آب سفید در منطقه سادات حسینی ، رود کلودر در منطقه میراحمد غریبی ها ،آبشار شیوند در روستای شیوند، آب چهارده در منطقه چشمه خاتون، رود زرد در منطقه مال آقا و ابوالعباس و رود اعلاء در منطقه شاهزاده عبدالله است .

پوشش گیاهی این منطقه غالباً درختان بلوط و سایر درختان آن بن، بادام، ارژن، زالزالک، تنگس، کیکم، انجیر و کلخونگ هستند.

گیاهان مرتعی آن نیز گون، خارشتر، خرگوشک، جاشیر، گاوزبان، لاله، لاله واژگون، شقایق، سی سمبل، اندشت، تره، کرفس، بن سر (بن سرخ)، اواندول هستند .

هفتکل، دومین شهر نفت خیز خاورمیانه

سیزدهم اردیبهشت یادآور حماسه ای دیگر در صنعت نفت/ هفتکل ۹۴ ساله شد

در جنوب شرقي مسجد سليمان «مهد صنعت نفت خاورميانه» ميدان نفتي ديگري وجود دارد به نام هفتکل که هرچند 20 سال پس از مسجد سليمان کشف شد، اما در مدت کوتاهي به بزرگترين توليدکننده در بين ميادين نفتي ايران تبديل شد و پس از مسجدسليمان، دومين شهر نفت خيز ايران و خاورميانه لقب گرفت. هفتکل و حومه آن البته پيش از پيدايش نفت نيز مورد توجه بود و يکي از جذاب ترين مناطق قشلاقي عشاير کوچ رو و قشقايي و بختياري محسوب مي شد. دشت هاي سرسبز اين منطقه در فصل زمستان و بهار آکنده از گل هاي وحشي است.

رودزرد از کنار آن عبور مي کند و زمين هاي اطراف آن هنوز نيز زير کشف برنج مي رود. آب رودخانه هاي فصلي آن در بيشتر فصل هاي سال چرخ آسياب هاي آبي را به حرکت درمي آورد و آثار به جاي مانده از سدهاي سنگي با ملات هاي آهکي حکايت از دانش آبخيزداري از گذشته هاي دور در اين منطقه دارد. هرچند اين منطقه با کشف نفت شهرت يافت، اما قبل از آن نيز به عنوان منطقه قشلاقي مورد توجه بوده است. «کل» در گويش محلي به علامت و نشانه اي که با سنگ چين کردن مشخص مي شود، اطلاق مي شود. درباره هفتکل در جلسه سوم جغرافياي مفصل ايران آمده است: شرکت نفت انگليس و ايران توجه خود را به معادن مسجد سليمان محدود نساخت، بلکه به اکتشاف و کاوش در جزيره قشم، دهلران و چند نقطه ديگر از جمله هفتکل که 35 مايلي جنوب شرقي مسجد سليمان واقع است، اقدام کرد و در سال 1928 ميلادي به حوزه نفتي عظيمي دست يافت که داراي مخازن طبيعي قابل توجهي بود.

نکته جالب توجه در خصوص هفتکل اينکه از نظر مختصات فني نيز سازند و مخزن نفتي هفتکل هم نام کوه سر به فلک کشيده اي به نام «آسماري» است که در مسير مسجد سليمان به هفتکل واقع است. سازند آسماري يکي از عظيم ترين قشرها يا کوهان هاي نفتي در ايران است و علت نامگذاري اين سازند به آسماري، نوع سنگي است که براي نخستين بار در ايران در اين کوه ديده شده است. پس از نصب تجهيزات صنعتي و عملياتي هفتکل براي سال ها بزرگترين توليدکننده نفت در ايران بود و از 25 حلقه چاه آن هر ساله ميليون ها تن نفت استخراج مي شد.

94 سال از زمانی که دومین بار نفت در خاورمیانه در منطقه هفتکل فوران کرد میگذرد و سیزدهم اردیبهشت ماه، حماسه‌ای دیگر در صنعت نفت ایران که مرهون تلاشگران غیور آن برای حفظ و صیانت از منابع ملی ایران است، رقم خورد.اکتشاف نفت در هفتکل این شهر را به دومین شهر نفتی خاورمیانه و سرزمین کهن ایران تبدیل کرد تا این ماده سیاه رنگی که لقب طلای سیاه به خود گرفت به پیشرفت ایران در عرصه های اقتصادی کمک چشمگیری کند.این چنین که در تاریخ آمده است، ویلیام ناکس دارسی و گروه رینولدز پس از دو سال حفاری در حوالی هفتکل، به این نتیجه رسیدند که در این نقطه نمی‌توانند به نفت برسند و سرمایه شرکت که از انگلیس تأمین میشد تا در ایران به نفت دست یابند، به علت طولانی شدن دوره عملیات، حفاری در هفتکل به پایان رسید و حفاری در مسجدسلیمان را مهیا ساختند که پس از یک سال جستجو در منطقه نفتون مسجد سلیمان، نخستین چاه نفت در ایران و خاورمیانه را اکتشاف کردند.ویلیام ناکس دارسی و گروه رینولدز پس از حدود20 سال دوباره به هفتکل بازگشتند و جستجوی خود را در منطقه طوف سفید و فلوتین ادامه دادند و در سیزدهم اردیبهشت 1306 طلای سیاه شروع به فوران کرد و بدین طریق هفتکل به عنوان دومین شهر نفتخیز خاورمیانه نام گرفت.این اتفاق که دومین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می‌رفت، به حیات اقتصادی و اجتماعی ایران را دگرگون کرد، اما خود نیز هنوز پس از 94 سال قدمت، در آرزوی احداث یک دفتر نفتی یا پالایشگاه نفتی و حتی یک بیمارستان است!میدان نفتی هفتکل، سال‌ها بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت ایران بود که از 15 حلقه چاه نفت حفاری شده تا سال 1342، سالانه 9/5 میلیون بشکه نفت، صادر میکرد اما هم اکنون با 45 چاه نفتی در هفتکل و نفت سفید که تعداد زیادی از آنها (به دلیل شرایط تحریم کشور) غیرفعال هستند، روزانه قریب به 45 هزار بشکه نفت از میدان نفتی هفتکل تولید و صادر می‌شود.هفتکل اگر چه 20 سال پس از مسجد سليمان کشف شد، اما در مدت کوتاهی به بزرگترين توليدکننده در بين ميادين نفتی ايران تبديل شد. ناگفته نماند که هفتکل پيش از پيدايش نفت نيز مورد توجه بوده و يکي از جذاب ترين مناطق قشلاقي عشاير کوچ رو و قشقايی و بختياری محسوب میشد که دشت های سرسبز اين منطقه در فصل های زمستان و بهار آکنده از گل های وحشی بوده است.

هم اکنون نيز توليد نفت در ميدان نفتي هفتکل که زيرمجموعه شرکت بهره برداري نفت و گاز مسجد سليمان است با استفاده از روش تزريق گاز ادامه دارد و نام آن همچنان در صنعت نفت ايران زنده است. امروز هفتکل با ساکنان مهربان و خونگرم، منطقه اي است که با ديدن آن مي توان سير تاريخ صنعت نفت را از آغاز تاکنون مشاهده کرد و حتي اگر روزي ذخيره نفتي نداشته باشد، مي تواند به عنوان موزه اي از تجهيزات و تاريخ صنعت نفت- که شايد درآمدزايي آن کمتر از نفت نباشد- همچنان مطرح باقي بماند.

منابع:علی عوض نژاد /خبرگزاری ندای هفتکل

تاليف: فرشيد خداداديان/ مجله مشعل