آثار باقیمانده از جنگ، ظرفیتی که نیازمند توجه بیشتر است
در طول تاریخ و هزارههای گذشته جنگهای بسیاری در جایجای این کره خاکی رخ داده است که امروزه تاریخشناسان و باستانشناسان مطالعات و انتشارات بسیاری را در این خصوص انجام دادهاند.
انجام کاوشهای باستانشناسی در دریاها، شواهد بسیاری از غرق شدن کشتیهای جنگی در هزارههای گذشته را نمایان کرده است. شواهد باقیمانده از این جنگها، در موزههای داخلی و خارجی مورد توجه بسیاری از گردشگران قرارگرفته است و این را میرساند که یک نگاه و ارزش بینالمللی نسبت به حفظ این شواهد در همه کشورها وجود دارد.
ایران نیز از بروز جنگها مستثنا نبوده و در برخی موارد به این سرزمین حمله شده و در مواردی نیز شروعکننده جنگ بوده است. بهعنوان نمونه میتوان به حملههای بسیار صورتگرفته از تمدن غربی این سرزمین یعنی بینالنهرین به ایران اشاره کرد و در برخی موارد بالعکس. دریکی از موارد، پادشاهی از عیلام به نام «شوتروک نهونته» در حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد به بینالنهرین حمله میکند و در ادامه استل یا لوح حمورابی را به شوش منتقل میکند و سپس آن را به نشانه پیروزی در آکروپولیس شوش به نمایش گذاشتند؛ نبردهایی نیز در دورههای ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی صورت گرفته که برخی آنها در تاریخ این کشور دارای اهمیت بسیاری هستند و شرح آنها نیاز به گفتار جامعتری دارد.
از صدر اسلام نیز شواهد و متون بسیاری از جنگ باقیمانده است. در قران کریم هم اشاراتی به جنگها شده است؛ نام سه جنگ در زمان حیات پیامبر اسلام (صلیالله علیه و آله) اتفاق افتاده، که در قرآن کریم از آنها با عناوین «بدر»، «احزاب» و «حنین» نامبرده شده است.
از جنگ بدر در سوره آلعمران آیه ۱۲۳ نامبرده شده است؛ آنجا که خداوند متعال میفرماید: «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ بِبَدْر وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»؛ و یقیناً خدا شما را در (جنگ) بدر، باآنکه ناتوان بودید، یاری کرد. پس تقوای خدا پیشه کنید، باشد که سپاسگزاری کنید.
به جنگ حنین نیز در سوره توبه آیه ۹ اشاره شده است: «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَة وَ یَوْمَ حُنَیْن»؛ قطعاً خداوند شما را در مواضع بسیاری، و ازجمله در روز «حُنین» یاری کرده است.
در سوره احزاب آیه ۲۳ نیز اینگونه آمده است: «وَ لَمّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الأْحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاّ إِیماناً وَ تَسْلِیماً»؛ و چون مؤمنان دستههای دشمن را دیدند، گفتند: این همان است که خدا و فرستادهاش به ما وعده دادند و خدا و فرستادهاش راست گفتند، و جز بر ایمان و فرمانبرداری آنان نیافزود.
جدای از واژهشناسی جنگ در قران کریم، سفارشهای بسیاری به سیروسفر و نگریستن به آثار و شواهد باقیمانده شده است. قرآن، از بررسی، مسافرت و مطالعه تاریخ پیرامون گذشتگان، بهعنوان یک درس، منبع معرفت و شناسایی، عامل تفکر، مایه تذکر و آئینه عبرت یاد و زندگی اقوام و امتها را بهعنوان مایه تنبه برای اقوام دیگر مطرح میکند (سوره بقره، آیه ۱۳۴ و ۱۴۱. سوره اعراف آیه ۳۴. سوره فاطر، آیه ۴۳).
درباره سیر روی زمین در قرآن بسیار سفارش شده است. در ۱۴آیه از قرآن بهطور مستقیم امر به گردشگری شده است. با «سیرو فیالارض» تأکید شده و یا با طرح سؤال مانند «افلم یسیروا فیالارض»، غیرمستقیم امر به گردشگری شده است.
بررسی این قبیل مسائل، بهخوبی بیانکننده اهمیت حفظ، نگهداری و استفاده مؤثر از میراثفرهنگی در راستای رشد و پیشرفت مادی و معنوی جامعه هست. در این میان، حفظ و نگهداری آثار جنگ نیز یکی موضوعی بااهمیت است که در قرن اخیر بهطور ویژه موردتوجه بسیاری از کشورها بوده است. آثاری از جنگهای جهانی اول و دوم توسط بسیاری کشورهای درگیر این جنگها حفظ شده و امروزه پذیرای بسیاری از گردشگران بینالمللی است. کشورهایی از قبیل آلمان، فرانسه، ژاپن، روسیه و آمریکا، آثاری از این قبیل را حفظ کردهاند و یا با احداث موزههایی در این خصوص و نیز احداث یادمانها و تندیسهایی، نسبت به حفظ این بخش از تاریخ خود اقدام کردهاند.
جنگ تحمیلی بعد از انقلاب اسلامی که در آن کشور عراق به نیابت و پشتیبانی چندین کشور با ایران وارد جنگ شد، ازجمله جنگهایی است که در آن رشادتها و جانفشانیهای بسیاری توسط جوانان این مرزوبوم در آن صورت گرفته و شاید بتوان آن را مصداق آیه ۱۲۳ سوره آلعمران «و لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ بِبَدْر وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» و یا آیه ۲۴۹ سوره بقره «کَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ» دانست.
در طول سالیان گذشته روند تخریب آثار و شواهد باقیمانده از جنگ که دارای ارزش موزهای بودهاند شتاب فزایندهای داشته است؛ هرچند روند ثبتملی برخی از این آثار نیز در کشور با شتاب بیشتری دنبال شده و همچنین چندین موزه دفاعمقدس نیز به بهرهبرداری رسیده است.
بهطور کلی، بررسیها و شواهد نشان میدهد که نگاه جامعی به حفظ و نگهداری این آثار بهخصوص آثاری که در محدوده شهری هستند وجود ندارد و میطلبد اقدامات موردنیاز در راستای حفظ، نگهداری و در صورت نیاز تملیک و احیای این اماکن بهطور ویژه در دستورکار قرار گیرد و چهبسا نیاز به تصویب قانونی توسط نمایندگان مجلس در این خصوص باشد.
امید است بتوان با تصویب قانونی درخصوص حفظ آثار شاخص باقیمانده از جنگ، نگاه ویژهتری به این موضوع داشت و براساس آن امیدوار به حفظ و انتقال این آثار برای آیندگان بود.
سجاد پاکگهر
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خرمشهر/میراث آریا
خوزتوریسم
