خوزتوریسم

شکوفه های بادامِ «رودتلخی»

منطقه رود تلخی در نزدیکی شهرستان بهبهان و دریاچه سدمارون واقع شده و دارای طبیعت زیبا و بی نظیر می باشد که در زمان فرا رسیدن شکوفه های بادام، زیبایی این منطقه را دوچندان می کند، و همه ساله عده زیادی از مردم به این طبیعت زیبا سفر می کنند.

میلاد خراسانی

بازدید کارشناسان شورای جهانی صنایع دستی از شوشتر

حیرت اعضای شورای جهانی صنایع‌دستی از شکوه سازه‌های آبی در شوشتر

اعضای شورای جهانی صنایع‌دستی در سفر به خوزستان طی بازدید از سازه‌های آبی و مجموعه آبشارها و آسیاب‌های شوشتر، عظمت و شکوه این اثر ثبت‌جهانی را ستودند و از آن اظهار شگفتی کردند.

به‌گزارش میراث‌آریا به نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان، علی النجاده عضو کویتی این شورا نهم اسفندماه ۱۴۰۱ در بازدید از اثر ثبت‌جهانی سازه‌های آبی شوشتر گفت: این حیرتی که از زیبایی و شکوهی که در بازدید از سازه‌های آبی به من دست داده است به گونه‌ای است که دوست ندارم از اینجا بروم و حس برگشت ندارم؛ به هیچ وجه فکر نمی‌کردم با همچین سازه عظیم هیدرولیکی آبی و مهندسی برخورد کنم. آب، آجر، معماری و شهرسازی و زیبایی شهری ذهن مرا به شکل زیبایی درگیر کرده است.

عضو شورای جهانی صنایع‌دستی افزود: صمیمیت مردم و میهمان‌نوازی که در این سفر مشاهده کردم باعث دلبستگی من به سازه‌های آبی جهانی شوشتر شده است. هنوز درگیر این موضوع هستم که ابداع‌کنندگان و سازندگان این شکوه ساسانی، قرن‌ها جلوتر از زمان زندگی می‌کرده‌اند. این سازه‌ها یک بخش از عظمت مسحورکننده بی‌شمار ایران است.

او ادامه داد: در بازگشت دوباره به ایران، علاوه بر این‌که با اشتیاق خواهم آمد، بلکه ده‌ها نفر دیگر را نیز همراه خود برای دیدن این عمارت آبی باشکوه به ایران خواهم آورد؛ از ایران تصاویر و مطالب بسیاری برای انتشار در صفحه شخصی خود تهیه کرده‌ام تا همگان زیبایی‌های ایران را بهتر ببینند.

در ادامه آصف شیخ عضو هندی شورای جهانی صنایع‌دستی نیز اظهار کرد: برای اولین بار است با چنین تأسیسات آبی عظیمی برخورد کرده‌ام؛ این نشان از یک عظمت و گذشته تاریخی دارد. خوشحالم که در حال بازدید و تماشای این همه زیبایی هستم. تاکنون بسیار خوب از این سازه مراقبت شده است. باید گفت دانش کارکنان و نیروهای فعال در این مجموعه قابل توجه است. تشکر می‌کنم از اطلاعاتی که در این بازدید در اختیار من قرار دادند.

او افزود: اگر امروز به شوشتر نمی‌آمدم احساس پشیمانی می‌کردم. این بازدید بهترین خاطره من در سفر به ایران است. درخصوص فناوری آبی این یک نمونه منحصر به‌فرد است.

همچنین این هیئت از سرای افضل ..کافه موزه تارمه..خانه احرامی به عنوان یکی از مراکز تولید احرامی بافی واقع در قلعه سلاسل بازدید کردند.

بازدیدعضو شورای جهانی صنایع دستی از جاذبه های گردشگری اهواز

علی النجاده عضو شورای جهانی صنایع‌دستی، به‌منظور ارزیابی شهر دزفول برای ثبت به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی در حوزه کپوبافی، بعد ازظهر دوشنبه هشتم اسفندماه ۱۴۰۱ از راه فرودگاه بین‌المللی اهواز وارد خوزستان شد و در بدو ورود از جاذبه‌های گردشگری شهرستان اهواز دیدن کرد

اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خوزستان عکس ـ سپیده سلمان‌وندیدار

پیام تقدیر و تشکر انجمن سفیران گردشگران خوزستان از زحمات مدیریت محترم سابق مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان و گروه تخصصی همراه

انجمن سفیران گردشگری خوزستان وظیفه دانسته تا بدینوسیله با احترام مراتب تقدیر ‌و سپاس خود را از زحمات مدیریت محترم سابق مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان و گروه تخصصی همراه که طی چهارسال اخیر تمام تلاش و مساعی خویش را برای ارتقاء و پویایی صنعت گردشگری آبی در استان خوزستان به کار بسته و کارنامه درخشانی از فعالیت ها را ثبت و ضبط نموده اند؛اعلام دارد.
در بخشی از پیام تقدیر این انجمن از جناب آقای دکتر محمدامین ایزدجو ؛ مدیریت محترم سابق گردشگری و مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان آمده است:
از دیدگاه کارشناسی این انجمن ؛آنچه فعالیت ها و تلاش های بی دریغ جنابعالی و همکاران محترم آن مجموعه
را از سایر فعالیت های حوزه گردشگری متمایز ساخته است؛توجه به حوزه مغفول مانده و مؤثر سرمایه گذاری در زمینه گردشگری با تلاش برای جذب سرمایه گذار از طریق واگذاری اماکن اقامتی و تفریحی پیرامون سدهای خوزستان به مردم است.

برنامه ریزی و امکان سنجی دقیق در این حوزه ،معرفی ظرفیت های قابل سرمایه گذاری پیرامون سدهای خوزستان،شناسایی و معرفی مسیر های دسترسی گردشگران به اماکن مورد اشاره،تلاش برای جذب سرمایه گذار با برگزاری سمینار و شرکت در نمایشگاه های مختلف ملی و بین المللی گردشگری از جمله اقدامات ارزشمند آن مدیریت کوشا جهت دستیابی به اهداف توسعه ای طرح های ارائه شده است.
بنابراین انجمن سفیران گردشگری خوزستان به عنوان یک تشکل مردم نهاد فعال ، نام آشنا و خدمتگذار در حوزه گردشگری که شاهد خدمت صادقانه و موفقیت آمیز مجموعه مدیریت گردشگری و مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان بوده است ، با آگاهی از خبر واگذاری این سمت طی روزهای گذشته به مدیریت جدید در سازمان و استفاده از حضور جنابعالی در جایگاه دیگر ؛ضمن آرزوی موفقیت برای مدیران قبلی و فعلی ؛ انتظار دارد با هر ترتیب و رویکرد دیگری که مجال خدمت به صنعت عظیم و رو به رشد گردشگری را برایتان مقدور می سازد ، به فعالیت خود ادامه داده و همواره به مثابه استاد ،مشاور و راهنمایی دلسوز،فعالین نوپا و علاقمند به صنعت گردشگری را از تخصص و تجارب خود بهره مند نمائید.
در پناه خدای بزرگ موفق و سعادتمند باشید.

انجمن سفیران گردشگری خوزستان

#زیبا راکی * #مدیر عامل انجمن سفیران گردشگری خوزستان /کارآفرین ملی گردشگری# عضو شورای مشورتی گردشگری خوزستان /محمد امرالهی /فائزه چعبی /محمد بشیریان /علی محمدحسینی/اصغر قربانی

بازدید ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی از معبد چغازنبیل

در جریان ورود ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی به‌منظور بررسی شرایط شهر دزفول به عنوان نامزد شهر جهانی کپوبافی، پیش از ظهر امروز سه‌شنبه نهم اسفندماه ۱۴۰۱، علی صالح النجاده از کشور کویت به همراه شکرالله قاسمی معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان و سیدمحمد عبودزاده مدیر روابط‌عمومی و امور بین‌الملل اداره‌کل میراث خوزستان از اولین اثر ثبت‌جهانی ایران بازدید کرد

دریاچه شهیون - دزفول

دریاچه شهیون یا دریاچه سد دز، یکی از زیباترین دریاچه های ایران است که پشت دو کوه شاداب و تنگوان در کنار روستای گردشگری پامنار دزفول شکل گرفته و چهره‌ای تماشایی به این منطقه داده است.

دریاچه شهیون یا دریاچه سد دز در شمال شرقی و قسمت هایی از شمال شهرستان دزفول و در استان خوزستان واقع است.

این دریاچه به صورت مصنوعی و با احداث سد دز بر روی رودخانه دز شکل گرفته است و نیز تعدادی جزیره بزرگ و کوچک را در خود جای داده است که زیبایی منحصر به فردی به آن می بخشند.

مساحت دریاچه سد دز در مواقع پرآبی و کم‌آب اندکی متفاوت بوده و در بیشترین حالت تقریبا شش هزار هکتار است. عمق دریاچه نیز تا ۵۰ متر متغیر است.

از تفریحات این دریاچه می توان به شنا (بدون نظارت غریق نجات)، کمپینگ، پیک نیک و ماهیگیری اشاره کرد. همچنین برخی تفریحات آبی مثل اسکی و قایق های موتوری که متولیانشان افراد محلی هستند هم می توانند تجربه ای متفاوت باشند. همچنین در برخی مواقع سال این دریاچه مکان مناسبی برای ماهیگیری است. دریاچه شهیون تعدادی جزیره بزرگ و کوچک را در خود جای داده است که زیبایی منحصر به فردی به آن می بخشند. در این جزایر درختانِ کُنار، کلخنگ، بید و بادام کوهی زیادی به چشم می خورند و جانوران کوچکی همچون روباه و خرگوش، و پرندگان دریایی، تیهو و کبک بر روی این جزیره ها زندگی می‌کنند.

عکس:محمدمهدی عاملی/ایسنا

اولین کاشف و حفار مرد در ایران کیست؟

​​​​​​​پیدایش نفت در ایران بر اثر سعی و تلاش رینولدز بود و می‌توان او را به عنوان اولین کاشف نفت در ایران نام برد.

دارسی پس از امضاء قرارداد، از ریونلدز به عنوان کارشناس با تجربه در زمینه نفت دعوت به همکاری کرد و چند نفر مهندس زمین‌شناس و حفار لهستانی را به سرپرستی او به منطقه چیاسرخ در غرب قصر شیرین فرستاد.
رینولدز پس از فوران نفت اولین کاری که انجام داد تا از اتلاف نفت جلوگیری کند یک مخزن بزرگ مانند آب‌انبار در نزدیکی چاه ساخت و در چاه را با زحمت زیاد بست و از طریق مجرای باریکی نفت را تا انبار هدایت کرد.
رینولدز پس از ترک شرکت نفت برمه به استخدام شرکت رویال داچ - شل درآمد و برای اکتشاف نفت به ونزوئلا رفت او موفق به استخراج نفت شد و در همین کشور در 23فوریه 1925 فوت کرد.

جرج برنارد رینولدز سمت چپ تصویر به همراه دستیارانش در مسجد سلیمان سال ۱۲۸۸ ش

منبع:نفت ما

هندیجان، سرزمین صنایع‌دستی و هنرهای فراموش‌شده

هنرها و صنایع، در زمان خود بسته به نیاز جوامع و براساس امکانات و شرایط موجود به‌وجود می‌آیند و با گذر زمان و تغییر شرایط زندگی، یا متناسب با تغییرات، به‌روز می‌شوند و یا به دلیل عدم کاربرد، چرخه روزگار را ترک می‌کنند

از گذشته تا به امروز در سرزمین هنرمندپرور و زرخیز ایران بزرگ، افراد زیادی پا به عرصه وجود گذاشتند و با چوب و سنگ و خاک و خامه، جان‌ها و نقش‌ها زدند و طرح‌ها آفریدند و هنرها از خود برجای گذاردند و رفتند. در شهرستان هندیجان، در جنوبی‌ترین نقطه استان خوزستان نیز افراد چیره‌دست و صنعتگران بسیاری همواره بوده و هستند که در بخشی از تاریخ این آب و خاک، دست به خلق آثار ارزشمندی زدند و پای هرکدام از این آثار، مُهر و نام خود را به یادگار ثبت کردند؛ دست‌ساخته‌هایی فاخر که همچنان در متن زمان ساری و جاری هستند، هر چند که برخی از خالقان این آثار امروز دیگر در میان ما نیستند، اما باید پذیرفت که در این آمد و رفت‌ها اگر دلی برای نگاهداری و مراقبت و انتقال این میراث گران‌بها به نسل‌های بعد می‌لرزید و بخشی از این داشته‌های هنری و فرهنگی ما در غفلت زمانه، بر زمین نمی‌ماند، بی‌تردید حرفه و هنرهای بسیاری حالا وجود داشتند و به فراموشی سپرده نمی‌شدند و همچنان پویا و جاری به مسیر خود ادامه می‌دادند. از همین‌روی و به همین بهانه، مروری خواهیم داشت بر آثار و هنرمندان فراموش‌شده، صنایع‌دستی و مواریث فرهنگی در معرض خطر هندیجان.

شهرستان هندیجان یکی از بنادر تاریخی و کهن ایران در استان خوزستان محسوب می‌شود. این بندر با قدمتی ۳۰۰۰ ساله از مناطق دیدنی ایران است که تاریخ آن به دوران پیش از امپراتوری هخامنشیان برمی‌گردد. این شهرستان با مختصات جغرافیایی E:۳۷۶۰۱۲ و N:۳۳۴۵۶۵۲ و ارتفاع ۵ متر از سطح دریا در جنوب‌شرقی استان خوزستان در فاصله ۱۷۰ کیلومتری از مرکز استان واقع شده است. هندیجان در دوره‌های مختلف با نام‌های "اندیگان"، "هندیگان"، "هندیون" نامیده می‌شده و در واقع از دو واژه "هند" و "گان" تشکیل می‌شود. هند یا اند در زبان سانسکریت به معنای آب است و "گان" یا "جان" پسوند مکان. بنابراین واژه هندیجان به معنای «سرزمین آب» است.

در این جغرافیا، حصیربافی، کپوبافی، چرم‌دوزی، نخ‌ریسی، منقل گلی«کَلَک»، گرگوربافی و صنایع‌دریایی از صنایع زنده و پویا محسوب می‌شوند. هرچند در گذشته، عبابافی، جاجیم‌بافی، مشک‌دوزی، گیوه‌دوزی و لنج‌سازی نیز رواج داشته که امروزه تقریباً منسوخ شده‌اند. یکی از صنایع شناخته‌شده در این منطقه صنعت لنج‌سازی با چوب است که از دیرباز در این حوزه وجود داشته است و همواره به عنوان یکی از جاذبه‌های این منطقه محسوب می‌شد؛ هنری برآمده از قلب مردمان بومی خلیج‌پارس که در سال ۱۳۸۸ به ثبت‌ملی و متعاقب آن در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی یونسکو به نام استان‌های خوزستان، هرمزگان و بوشهر به ثبت‌جهانی رسید.

نگرانی از خطر فراموشی و ازبین رفتن و مرگ هنرمندان و صنعتگران، بدون تردید یکی از اصلی‌ترین دلایل نگارش این نوشته است. دلیلی روشن برای نجات و ثبت و انتقال و احیای آثار و تکریم هنرمندانی که می‌بایست تا فرصت باقی است برای جلوگیری از وقوع حسرت‌های آینده کاری کرد. در این نوشتار به طور ویژه سرنوشت صنعت مشک‌دوزی و گرگوربافی و گیوه‌دوزی در هندیجان بررسی و معرفی می­شود.

مشک‌دوزی

حبیب‌الله شریف‌پور ۷۲ ساله، کارمند بازنشسته ثبت احوال، از فرهنگ‌دوستان هندیجان و نویسنده کتاب "تاریخ گذشته هندیجان" است. او فرزند آخرین فردی است که در هندیجان به این صنعت اشتغال داشته و باید او را جزو آخرین میراث‌داران صنعت مشک‌دوزی در هندیجان به حساب آورد. پدرش، محمد شریف‌پور تا سال ۱۳۴۵ به کار مشک‌دوزی مشغول بود. او می‌گوید هفت نفر در هندیجان مشک می‌دوختند. این هفت نفر که راسته‌ای به نام "راسته مشک‌دوزان" به اعتبار نام خود در بازار داشتند و در کنار همدیگر مشغول به کار بودند، عبارتند از: رسول جوادی، بارون شریف‌پور، محمد شریف‌پور، حاج‌عبدالنبی قنواتی، موسی جوادی، رضا مزارع و عبدعلی مشاک.

هنر مشک‌دوزی از بهبهانی‌های ساکن در شهر به هندیجانی‌ها رسیده و باید گفت که مشک‌دوزی در واقع هنر دیرینه مردم بهبهان است. مشک از پوست بز ساخته می‌شد و اگرچه پوست بز برای تولیدات چرمی کارایی ندارد، اما برای ساخت مشک بسیار مناسب است.

مراحل ساخت مشک این‌گونه است که در آغاز و پس از جداسای گوشت، در ابتدا پوست را به شکل منظم و کامل می‌شویند و سپس با نمک همه سطح آن را آغشته کرده و دو سه روز به حال خود رها می‌کنند، پس از این مرحله، به وسیله داس کوچک باقیمانده چربی و گوشت را تمیز و موها را قیچی می‌کنند و سپس جَفت (برگ خشک‌شده درخت بلوط) را در مقداری آب قرار می‌دهند و پوست تمیزشده را به مدت دو هفته در آب و جفت قرار می‌دهند. پس از این مرحله، دوباره پوست را کامل شسته و باقی‌مانده‌های مو و چربی را از آن جدا و با سوزن و نخ کفش به صورت مشک می‌دوزند. حالا مشک ما آماده است و می‌توان از آن برای استفاده و نوشیدن آب یا ذخیره دوغ و روغن از آن استفاده کرد. در گذشته و هم‌اکنون نیز در مناطق وسیعی از زاگرس و به‌خصوص در میان عشایر ساکن در ایذه، اندیکا و لالی، مشک را بر سه‌پایه‌ای به نام "ملار" قرار می‌دهند. هرچند به دلیل وجود زندگی کوهستانی، بسیاری از عشایر به خاطر وجود درخت در خانه، مشک را به شاخه‌های ضخیم درخت و در سایه آن آویزان می‌کنند و با این کار به خنک بودن محتوای مشک کمک می‌کنند. در گذشته، در منطقه هندیجان، آب مصرفی را از رودخانه تهیه می‌کردند که براساس شواهد موجود در گفته‌های افراد قدیمی بسیار زلال و پاکیزه بود. بومیان و قدیمی‌های منطقه در روایات خود درخصوص انتقال آب با مشک از رودخانه، از وجود کوسه‌هایی حرف می‌زنند که از مسیر دریا وارد رودخانه می‌شدند و همین موضوع همواره باعث ایجاد مشکلات فراوانی برای مردم و اهالی این منطقه می‌شده است. هجوم این کوسه‌ها به مردم و افراد مشک به دست در بسیاری از موارد به قطع دست یا پای افراد منجر می‌شد.

هم‌اکنون، باوجود گذشت سال‌ها از آن روزگار، افراد بسیاری را می‌توان در هندیجان دید که در دوران نوجوانی و جوانی در بستر رودخانه یک پا و یا دست خود را از دست داده باشند. از همین‌روی، برای جلوگیری از ورود کوسه به مناطق مسکونی شهری و روستایی، در گذشته توری‌هایی فلزی در رودخانه و در مسیر کوسه‌ها قرار می‌دادند تا از این راه تا حد ممکن از حمله کوسه‌ها جلوگیری شود. در سال ۱۳۳۷ به دستور زنده‌یاد دکتر منوچهر اقبال، نخست‌وزیر وقت، هندیجان از نعمت برق برخوردار شد و به تدریج و با ورود برق در زندگی مردم، استفاده از مشک برای نوشیدن آب از رونق افتاد و مشک و حرفه مشک‌دوزی به مرور زمان، کارایی خود را از دست داد و صاحبان این حرفه به تدریج از یاد رفتند. صاحبان این حرفه در نبود مشتری، اقدام به تغییر مسیر زندگی و انتخاب یک راه تازه برای امرار معاش کردند و مشک به پستوخانه رفت و به خاطره‌ای برای یادآوری دوران گذشته بدل شد؛ اما باوجود این، با اندک فاصله‌ای از هندیجان، مشک و هنر مشک‌دوزی در مناطقی دیگری از استان خوزستان همچنان به حیات اجتماعی خود ادامه داد و باوجود تغییرات عمده‌ای که در زندگی بشری و باتوجه به نفوذ صنایع جدید ایجاد شد، مشک و ملار نه تنها حذف نشدند، بلکه به عنوان یکی از اجزای ثابت زندگی ایلی در میان اقوام و عشایر بسیاری به قوت خود باقی ماندند. یکی از این اقوام ساکن در خوزستان، لرهای بختیاری کوچ‌رو هستند.

گرگوربافی

گرگور عبارت است از تور ماهی‌گیری فلزی‌ای که با سیم‌های فلزی نازک، ساخته می‌شود. صنعت گرگوربافی در هندیجان با نام سیدمرتضی موسوی و همسر او پروین علی­نیا گره خورده است. موسوی به‌دنبال ارایه درخواست کار به اداره شیلات دیلم، فعالیت خود را در زمینه گرگوربافی در اوایل دهه ۶۰ آغاز کرد. در این زمان در منطقه دیلم، فقط ۱۵ نفر به کار گرگوربافی مشغول بودند و سیدمرتضی موسوی پس از کسب مهارت در این کار در سال ۱۳۶۸ به دنبال درخواست مردم، از دیلم به هندیجان رفت و با تأسیس کارگاه گرگوربافی در ید می روستای چم‌مراد با کمک و همکاری همسرش به عنوان اولین و تنها گرگورباف در هندیجان، فعالیت‌های خود را آغا کرد و تا سال ۱۳۷۸ در این رشته به فعالیت مشغول بود. به دنبال بیماری و سخت‌ترشدن شرایط جسمانی این صنعتگر، فعالیت‌های کاری او محدود و پس از مدتی برای همیشه متوقف شد. هم‌اکنون به دلیل نبود امکانات تولیدی و استادکار ماهر در هندیجان، صیادان گرگورهای موردنیاز خود را از شهرها و مناطق دیگر و به‌خصوص از استان بوشهر تهیه می‌کنند.

نام گرگور که به میان می‌آید، بوشهر اولین شهری است که در کنار این صنعت به ذهن خطور می‌کند. مرکز اصلی گرگوربافی در ایران شهر بوشهر بود و در این حوزه صنعتی، افراد زیادی به این کار اشتغال داشتند. از آغاز، دانش گرگوربافی از افغانستان و پاکستان وارد ایران شد. در سال‌های دور و پیش از ابداع سیم، گرگور با ریشه درخت ساخته می‌شد. برای این کار، ریشه درختان بیابان را در آب می‌خواباندند تا به اندازه کافی نرم شود و سپس برای شکل‌پذیری بهتر و تولید گرگور استفاده می‌شدند.

یکی از ایرادات عمده در گرگورهای چوبی، سوراخ‌های درشتی بود که ماهی به آسانی از این مخرج‌ها عبور می‌کرد. با تداوم ارتباطات و به دنبال مهاجرت مردم و مراودات میان نواحی جنوب و حاشیه خلیج‌فارس با مناطقی مانند دوبی و کویت در دهه ۴۰ و ۵۰، مشاهده گرگورهای سیمی باعث شد تا تولید گرگور فلزی در ایران آغاز و به سرعت رونق پیدا کند و به دلیل دوام بیشتر و کارایی بهتر این محصول، گرگورهای چوبی در اندک زمانی منسوخ و جای خود را به نوع سیمی آن داد.

گرگورسازی در مناطق مختلف و بسته به سفارش و درخواست مشتری دارای ابعاد گوناگونی است. به عنوان نمونه در ایران، گرگور به ابعاد ۳-۲ متر ساخته می‌شود، اما در مناطقی مانند دوبی تا ابعاد ۲۰ و ۳۰ متر نیز برای استفاده در قسمت‌های عمیق‌تر دریا ساخته می‌شود.

ابزار ساخت گرگوربافی به شکل مختصر عبارتند ازسیم شماره ۱۷ یا ۱۸ (برای صرفه‌جویی در مصرف سیم گاهی با سیم ۱۹ هم ساخته می‌شود) و سیم‌چین و انبردست. گرگور از سه بخش تشکیل می‌شود: بدنه اصلی، بُن، دماغه (فَک).

در ساخت گرگور، سیم‌های بلند در قسمت پایین گرگور قرار می‌گیرند و در ادامه در قسمت‌های بالا، سیم‌ها کوتاه‌تر می‌شوند و تا جایی که در انتها به صفر می‌رسند. با ساخت گرگور، برای ورود ماهی به قسمت بدنه اصلی «قفس» که به صورت یک طرفه است و ماهی در ورود به این بخش راه برگشتی نخواهد داشت و به دام افتاده، بغل آن را با سیم‌چین سوراخ می‌کنند و با این عمل یک رُخ دماغه‌ای شکل به‌وجود می‌آید.

موارد و شیوه استفاده گرگور: گرگور طبق تشخیص و انتخاب ماهی­گیر در دریا قرار داده می‌شود. از این تور برای صید ماهی‌های بزرگ مانند سنگ‌سر، هامور و میش‌ماهی استفاده می‌شود. ماهی هامور در مناطقی از دریا و در اعماق ۲۰-۱۰ متری که سنگ، درختچه و یا بقایای کشتی‌های ویران‌شده وجود دارد با ایجاد چاله، منزل می‌کند و صیاد با حوصله که زمان بالا آمدن آب را به خوبی می‌داند، با ۵-۴ کیلومتر پیشروی در دریا این مناطق را شناسایی کرده و براساس تجربه، به صید و دریافت سهم خود از سفره دریا اقدام می‌کند.

صیادی با گرگور به روش "بندیله" صورت می‌گیرد. در این شیوه، گرگورها در تعداد ۳۰ تا ۴۰ تایی و بسته به نیاز و تشخیص صیاد، با طناب‌هایی به طول ۲۰ یا ۳۰ متر به هم وصل و بسته می‌شوند . سپس بر طناب بالایی که گرگورها به آن وصل هستند بوچ‌ها را متصل می‌کنند و به این طریق، طناب بالایی بر سطح آب باقی می‌ماند و به شکل شناور به چشم می‌آید . حالا، گرگورها را در دریا رها می‌کنند تا بر روی سنگ یا درختچه‌ها جا بگیرند و سپس به مدت چند روز یا یک هفته آن‌ها را به حال خود رها می کنند. با جمع شدن ماهی‌ها و پر شدن گرگور از صید، زمان جمع‌آوری و شادی فرا می‌رسد.

گیوه‌دوزی

در هندیجان مانند بسیاری از شهرهای ایران به دلیل وجود احشام و گوسفندان، نخ‌ریسی از دیرباز رونق فراوان داشته است و همه زنان و مردان کهن‌سال در خانه به فعالیت نخ‌ریسی مشغول بودند. با نخ‌های تولیدی، بسیاری از محصولات و دست‌بافته‌های بومی تولید و استفاده می‌شد. یکی از عمده‌محصولات رایج در میان زنان هنرمند این ناحیه، گیوه بود. از آنجایی که عمده نخ تولیدی و پشم مورد استفاده در این نواحی سفید بود، گیوه‌ها به رنگ سفید تولید و خبری از گیوه‌های رنگارنگ امروزی نبود. به دلیل مرغوبیت، دوام و فرم خاص این پاافزار، همچنان این محصول تا به امروز از رونق نیفتاده استفاده می‌شود. گیوه‌دوزی نیز مانند هنر مشک‌دوزی، از جمله صنایع وارداتی از بهبهان به هندیجان است و باید بخشی از رونق اقتصادی این شهر را مربوط به صنعتگرانی بدانیم که از شهرها و مناطق همجوار به دلیل نیازهای جاری وارد این شهر شدند. یکی از این افراد صاحب‌نام بهبهانی، غلام عباسی معروف به بوفِضه است که تا سال ۱۳۴۰ به این حرفه، اشتغال داشته است و پس از آن، این حرفه، سال‌ها منسوخ شد تا این‌که سرانجام در سال‌های اخیر توسط صنعتگران شهرستان، دوباره رونق گرفت و تولید این محصول به بخش مهمی از صنایع‌دستی هندیجان مبدل شد.

کرم ندیمی‌پور

کارشناس‌ارشد باستان‌شناسی و رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هندیجان/خبرگزاری میراث‌آریا

قمش تاریخی مومنان - دزفول

قُمِش مؤمنان دزفول گنجینه‌ای تاریخی در اعماق زمین و اثری برجای مانده از دوران ساسانیان، یکی از جاذبه های ارزشمند برای بازدید گردشگرانی است که دزفول را مقصد سفر انتخاب کرده اند.

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها، رؤیا رجبی: در کنار مسجد و شیدانه معروف امام رضا (ع) یک در چوبی و سنتی با نمای آجرکاری شده، خودنمایی می‌کند که رنگ و بوی تاریخ را به مشام هر رهگذری می‌رساند. در چوبی را که باز کنی با فضا و پله‌های متعددی مواجه می‌شوی که با پیمودن هر پله که رو به پایین است، گویی بیشتر به اعماق تاریخ نزدیک می‌شوی.

دیوارهای سنگی و آجری و پله‌های محکم ساخته شده از آجر که قدمتشان به دوره ساسانیان باز می‌گردد مصداق جمله «دزفول شهر آجر» هستند و سقفی که اقتدار و شکوه فرهنگ و تمدنی بی نظیر از آن می بارد.

۷۵ پله ورودی قُمِش که به گویش دزفولی به سَربِطاق چوقابَفون (چوقابافان) معروف است را که طی کنی، به قُمِش مؤمنون می‌رسی. نورپردازی‌های بی نظیر قُمِش تو را به پیمودن ادامه مسیر در زیرزمین و جایی که یادآور سبک و نحوه زندگی گذشتگان این دیار است، تشویق می‌کند.

در طول مسیر قُمِش که همانند تونل است، بوی آب و آجر که شناسنامه دزفول است، آغشته می‌شود.

در جای جای قُمِش، کوزه‌های سفالی و زیراندازهای سنتی و چند ماکت مرد که نماد سقا هستند (افرادی که از درون قمش آب حمل می‌کردند) و چند ماکت زن با پوشش سنتی جانمایی شده که فضا را بیش از پیش تاریخی کرده است. راه رفتن در مسیر قمش که همانند تونل است و مشاهده سقف و دیوارهای آجری و سنگی نشان از تلاشی کم نظیر برای احیای آن و همت والای گذشتگان این دیار برای زندگی دارد.

تاریخچه قُمِش و سَربِطاق ها

قُمِش (قنات) به معنی کاریز و مجرای آب زیرزمینی است که قدمتی چند هزار ساله در دزفول داشته و در گذشته برای استفاده از آب رودخانه حفاری شده‌اند.

در گذشته مردمان دزفول با حفر تونل‌هایی به نام «قُمِش» در چند کیلومتر بالاتر از شهر و از کناره رودخانه دز، آب را به اندازه معین به سمت شهر هدایت می‌کردند و پس از مصارف شهری این آب مسیر خود را در خارج از شهر برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ادامه می‌داد. مردم دزفول این راه دسترسی به کانال حفر شده را «سَربِطاق» می‌گفتند.

این قنات‌ها از منحصر به فردترین شبکه زیر زمینی آب در جهان محسوب شده که بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز بخش کشاورزی، آب آشامیدنی و مصرف روزانه مردم دزفول را تأمین کرده و در هشت سال جنگ نیز به عنوان پناهگاه و امدادرسانی به مصدومان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در واقع قُمِش در اصطلاح قدیم به تونل‌های آبرسان زیرزمینی گفته می‌شد که آب رودخانه دز را به تمام نقاط شهر می‌رساند و قدمت آنها به زمان عیلامیان و ساسانیان باستان می‌رسد.

«سَربِطاق» نیز مجرایی به شکل سرداب بود که به صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به وسیله پلکانی که گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت. به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا کرده‌اند.

در گذشته تعداد ۱۳ سَربِطاق در دزفول وجود داشته که به دلیل توسعه شبکه آب‌رسانی شهر از دهه ۴۰ شمسی به بعد، کم‌کم کارکرد خود را از دست داده و متروکه و بعضی حتی تبدیل به مسیر فاضلاب شدند.

آثار آن‌ها در دهه ۵۰ و حتی تا اوایل دهه ۶۰ نیز موجود بود که به دلیل نشست زمین و خطرات احتمالی آن و اغلب با آوارهای ساختمان‌ها که غالباً در اثر موشک باران شهر در زمان جنگ تحمیلی تخریب می‌شدند پر شدند و دهانه آن‌ها بسته شد.

معرفی قُمِش مؤمنون

به گواه مستندات در گذشته شهرستان دزفول دارای ۲۴ رشته قُمِش بوده که هر کدام با سَربِطاق های متعدد در مساحت‌های مختلف احداث شده‌اند و قدمت آنها به دوران ساسانیان و عیلامیان برمی گردد.

قُمِش مؤمنون یکی از این ۲۴ رشته قُمِش موجود در دزفول و در واقع تنها قُمِش احیا شده در این شهرستان است.

این قُمِش در گذشته آب مورد نیاز یک هزار و ۲۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی این منطقه را تأمین می کرده است. وجه تسمیه این قُمِش به نام متولی وقت مسجد، صادق قلی چوقاباف است.

این مسجد در زمان جنگ تحمیلی در مهرماه سال ۶۲ مورد اصابت موشک قرار می‌گیرد و ۳۸ نفر به شهادت می‌رسند که در عملیات خاکبرداری و خارج کردن شهدا از زیر آوار، خاک‌ها به درون این قمش ریخته می‌شود و بدین ترتیب قمش مؤمنون پس از آن واقعه در سال ۱۳۶۲ زیر خاک مدفون می‌شود.

پس از واقعه مذکور طی چند سال اخیر بخشی از این گنجینه آجری با همت فردی به نام سعید قلیان که متولی مسجد و شیدانه امام رضا (ع) است از زیر آوارها سر برآورد و در سال ۱۳۹۶ رونمایی شد.

ورودی قُمِش مؤمنون یعنی سَربطاق چوقابافان که اکنون به یکی از مکان‌های گردشگری و پربازدید در دزفول تبدیل شده در خیابان طالقانی، پشت بقعه سید محمود و در جنب مسجد و شیدانه امام رضا (ع) دزفول واقع شده؛ بنابراین برای بازدید از قُمِش باید به این آدرس مراجعه کرد.

احیای قُمِش با همت و تلاش شخصی

داستان احیای قُمِش مؤمنون دزفول بدین صورت است که سعید قلیان متولی این قُمِش که از کودکی داستان‌های زیادی درباره قُمِش مؤمنون از پدر و اطرافیان خود شنیده، تصمیم می‌گیرد این مکان را احیا کند به گونه‌ای که در سال ۸۹ از زیرزمین مسجد امام رضا (ع) که در آن زمان مسجد چوقاباف نام داشته، ورود کرده و پس از مقداری خاکبرداری به چند پله اول قمش که تخریب شده بودند، می‌رسد.

وی در همان ابتدا با حجم عظیمی از خاک و نیاز به عملیات‌های بزرگ خاکبرداری مواجه می‌شود اما از سوی ادارات مرتبط اجازه خاکبرداری به وی داده نمی‌شود.

وی در سال ۹۴ از شهرداری می‌خواهد، فاضلاب بندی محله‌ای که قُمِش در آن قرار دارد اجرا شود که در حین اجرای پروژه فاضلاب بندی، وجود قُمِش در همان مکانی که از قبل پیش بینی شده بود به قلیان ثابت می‌شود.

بنابراین وی با همکاری چندتن از دوستان خود به صورت کاملاً شخصی و بدون دخالت و همکاری هیچ ارگانی اقدام به حفاری کرده و پس از مدتی به ورودی قُمِش یعنی سربِطاق چوقابَفون (چوقابافان) می‌رسد و در ادامه به دلیل سخت بودن روند حفاری با هزینه کاملاً شخصی تعدادی کارگر را برای حفاری و پیشروی در قُمِش وارد روند کار می‌کند.

گفتنی است از زمان آغاز حفاری قُمِش یعنی اردیبهشت سال ۹۴ تا ۲۳ شهریور سال ۹۶ که طی مراسمی از قُمِش رونمایی شد ۱۴۰ هزار ساعت کار و تلاش شبانه روزی صورت گرفته است. پس از رونمایی از بخشی از قُمِش، متولی آن بیکار ننشسته و روند پیشروی به دیگر قسمت‌های قمش را همچنان ادامه داده به گونه‌ای که تاکنون ۸ هزار مترمکعب خاکبرداری و ۲۰ ماه کار مفید صورت گرفته است.

خاکبرداری این قُمِش به صورت دستی با وسایلی همچون فرغون، بیل، کلنگ، نوارنقاله، تسمه نقاله و بالابر از عمق ۴۸ متری زمین انجام شده است.

مازاد برداری خاک، مسدود کردن و انحراف فاضلاب‌های متعدد خانگی، تهویه، مرمت و آجرکاری که عمدتاً از آجرهای همین قمش هستند، روشنایی، نورپردازی و زیباسازی فضای درون قمش که شامل نصب ماکت، جای گذاری کوزه و مجسمه و اشیای سنتی است از جمله مراحل انجام شده برای احیای قُمِش مومنون تاکنون بوده است.

قُمِش مؤمنون مطابق با اسناد، سَربِطاق های زیادی دارد که در زمان رونمایی فقط دو سَربِطاق چوقابافان و عاملی احیا شده بودند اما در سال ۹۷ نیز با انجام ۶۰ متر لایروبی و پیشروی در قُمِش، سومین سَربِطاق به نام آقامیر نیز خاکبرداری شده و احیا شده است.

قلیان (متولی قمش) در حال حاضر موقعیت جغرافیایی یکی دیگر از سَربِطاق های قمش مومنون به نام سَربِطاق بوالعلایی را به دست آورده و مقرر شده تا پس از تعطیلات نوروز این سَربِطاق نیز خاکبرداری و احیا شود.

گفتنی است قدمت آجرکاری‌های قمش ۴۰۰ سال تخمین زده شده ولی قدمت اصلی قمش به طور کلی به دوره ساسانیان برمی گردد.

طول قُمِش مؤمنون تا رودخانه دز هشت هزار و یکصد متر است که تاکنون ۴۰۰ متر از این میزان خاکبرداری و رونمایی شده است. متولی قمش تلاش دارد که تا جای ممکن خاکبرداری و لایروبی را ادامه دهد تا به دیگر سَربِطاق ها و در صورت امکان به انتهای قمش که به رودخانه دز ختم می‌شود برسد.

متولی قُمِش که همواره نسبت به عدم حمایت و همکاری مسئولان و دستگاه‌های متولی شهرستان در تمام مراحل احیای قُمِش انتقاد داشته، با وجود این امر اما برنامه‌های زیادی برای توسعه و رونق این قمش در دستور کار دارد.

بر این اساس متولی قُمِش وعده داده که در سال ۹۸ موزه سفال، موزه اجناس و کالاهای قدیمی، نگارخانه و کافه قمش نیز در قُمِش مؤمنون راه اندازی خواهد کرد.

در حال حاضر نیز مراحل نصب و احداث یک آسانسور برای آسان شدن تردد گردشگران به ویژه افراد مسن به قُمِش در حال انجام است که ورودی آسانسور یک در چوبی در کنار درب اصلی و ورودی قمش است.

از زمان رونمایی از قُمِش مؤمنون در شهریورماه ۹۶ تاکنون این گنج آجری در اعماق زمین به یکی از پربازدترین و محبوب ترین مکان‌های تاریخی و گردشگری دزفول تبدیل شده به گونه‌ای که بازدید از آن در برنامه‌های بازدید هر مقام بلندپایه و یا میهمانان ویژه‌ای که وارد دزفول می‌شوند، قرار دارد.

این قُمِش همچنین در تمام ایام سال پذیرای بازدید عموم مردم و گردشگران است و به دلیل قرارگیری قُمِش در کنار شیدانه امام رضا (ع) این مکان در ایام محرم همچون نوروز بسیار پربازدید است.

پیش بینی می‌شود با توجه به معرفی و شناساندن این مکان تاریخی در رسانه‌ها و فضای مجازی و گذشت دو سال از احیای آن، میزان بازدید گردشگران و مسافران نوروزی از این قُمِش در نوروز ۹۸ نسبت به نوروز ۹۷ با افزایش چشمگیری مواجه باشد.

شهرستان دزفول در تمام زمینه‌های گردشگری اعم از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و مذهبی پتانسیل و ظرفیت‌های بسیار زیادی دارد و همین تنوع و تعدد جاذبه‌های این شهرستان کار را برای گردشگران و مسافران سخت می‌کند که کدام جاذبه‌ها و مکان‌های گردشگری دزفول را در برنامه بازدید خود در هنگام سفر به این شهرستان قرار دهند چراکه هر کدام از آثار، بناها و مکان‌های گردشگری دزفول به تنهایی می‌تواند باعث جذب خیل عظیم گردشگر و ثبت خاطرات به یادماندنی شود.

اما قُمِش مؤمنون به سبب متفاوت و خاص بودن فضایی که دارد و تلفیق آب و آجر در آن، می‌تواند یکی از پیشنهادها و گزینه‌های مناسب برای گردشگران و مسافرانی باشد که دزفول را مقصد و یا یکی از مقصدهای گردش خود در ایام نوروز ۹۸ انتخاب کرده‌اند.

امین نظری/ایس

ا

بندهای آبخیزداری و آب انبارهای تاریخی شوشتر

بندهای آبخیزداری و آب انبارهای تاریخی از آثار ارزشمند شوشتر محسوب می شوند که قدمت آنها به دوران ساسانی و قبل از آن بر می گردد .

عکس از ایمان صادقی حسنوند