خوزتوریسم
شال و ستره لری، لباسی به قدمت پادشاهان ایرانی
شال و ستره لری، لباسی به قدمت پادشاهان ایرانی
لرها یکی از اقوام اصیل ایرانی هستند که در مناطق مختلفی از کشورمان سکونت دارد. لباس محلی این قوم یکی از زیباترین البسه محلی ایرانی به شمار می‌رود.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد، شال و ستره همان لباسی است که در دین زرتشت به پوشیدن آن تأکید فراوانی شده و ستره پوششی از واجبات آیین زرتشت بوده و جوانان زرتشتی بعد از آنکه به سن بلوغ می‌رسیدند، طی مراسم خاصی این لباس را به تن می‌کردند. در اوستا بارها به بستن شال و سدره تأکید شده و در کتاب پهلوی مینوی خرد نیز آمده است که: «بدون شال و سدره راه مرو» (تفضلی، مینوی خرد، 1354)
علاوه بر این، آن‌گونه که از گفته‌های دیاکنوف درباره لباس درباریان ماد مستفاد می‌شود، آن‌ها نیز لباسی که شباهت بسیار زیادی به شال و ستره لرها داشته، می‌پوشید، می‌دانیم که لرستان (پشتکوه و پیشکوه) یکی از ایالات استراتژیک در زمان مادها بوده و دیاکنوف در کتاب تاریخ ماد به کرات از استراتژیک بودن سیمره در زمان مادها سخن می‌گوید. این فرضیه را دیگر شواهد نیز تأیید می‌کنند، چنانکه گزنفون گزارش می‌دهد: «کوروش هخامنشی لباس مادی می‌پوشد و نزدیکان خود را بر آن داشت تا این لباس ها را بپوشند، مهم‌ترین حسن این پوشاک نشان ندادن معایب است و اشخاص را بزرگ‌تر و شکیل تر می‌نمایاند.»
جدا از اینکه شال و سدره به دلیل فرم خاص خود همان حسن را دارد که کوروش به آن اشاره داشته است، در نقوش تخت جمشید نیز یکی از بزرگان ماد به نام فَرنَکه در مقابل داریوش هخامنشی در حال تعظیم است که اگر به لباس او توجه شود، به طرز شگفتی با شال و ستره لرها شباهت دارد. جالب این است که او نیز همانند لرها کلاه نمدی بر سر دارد. بنابراین می‌توان گفت پیشینه شال و ستره مردم لر که امروزه در حال منسوخ شدن است، به هزاره‌های پیش از میلاد می‌رسد و لباسی بوده که در آن دوره زمانی، درباریان و پادشاهان می‌پوشیدند. چنانکه فرنکه مادی یکی از درباریان بلندپایه هخامنشی آن را به تن دارد و کوروش هخامنشی، ضمن اینکه خود شال و ستره می‌پوشید، بزرگان را هم تشویق به پوشیدن این لباس می‌کرد.
انواع لباس لری مردانه
لباس لری مردانه در هر کدام از مناطق لرنشین متفاوت است. مناطق لرنشین کشورمان به سه دسته تقسیم می‌شوند:
مناطق لرنشین فیلی: این مناطق شامل لرنشینان شهرهای لرستان، همدان و ایلام است.
مناطق لرنشین بختیاری: عشایر لرزبان بختیاری در مناطق غرب اصفهان، شرق لرستان و مناطق شرق، شمال شرق و جنوب شرق خوزستان سکونت دارند.
مناطق لرهای جنوبی: مناطق لرنشین قسمت‌های جنوبی کشور ایران شامل مناطق غربی استان‌های فارس، کهگیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، جنوب شرقی خوزستان و شمال و غرب استان بوشهر است.
مهندسی دوخت شال و ستره در لرستان
اما شال و ستره به‌عنوان پوشش خاص مردان استان لرستان یک لباس ساده و زیبا و دارای دو جزو اصلی شال و ستره است:
شال: پارچه بلند و سفیدی است به عرض ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر و به طول شش تا ۹ متر و از جنس چلوار، که آن را چند دور به کمر می‌پیچند و علاوه بر آن در مواقع ضروری از آن به‌عنوان طناب یا پیچاندن جای زخم نیز استفاده می‌شود.
ستره: ستره زیرپوش مردان لر است. ستره دارای طرحی ساده و بلند تا وسط ساق پا است. جلوی آن باز و دارای دو جیب در پهلو است. ستره بدون یقه برگردان و بی دکمه است و فقط به وسیله شال کمر نگهداری می‌شود و دامن‌های آن به این طریق است که بر روی هم می‌آید. اندازه آن تا زیر زانو بوده، بیشتر در مواقع رسمی از آن استفاده می‌شود و از قدیمی‌ترین نوع پوشاک ایران است.
تنوع پوشش مردان لر
علاوه بر شال و ستره دو پوشش پر کاربرد دیگر در مردان قوم لر شامل کپنک و چوغا بوده است.
کپنک (فرجی) یک نوع قبای پشمی محکم و معمولاً در گذشته مورد استفاده چوپانان بوده است. در مواقع جنگ از آن به عنوان لباس رزم استفاده می‌شده، زیرا ترکیب بسیار فشرده‌ای در ساخت آن به کار رفته است.
چوغا نیز نوعی بالاپوش مردانه است که بیشتر در منطقه بختیاری لرستان و چهارمحال و بختیاری مورد استفاده قرارگرفته و جنس آن از پشم گوسفند بوده و توسط زنان بختیاری بافته می‌شود.
کفشی در تناسب با شال و ستره
گیوه، نوعی کفش دست‌ساز و محلی است با رویه بافته و کف چرم یا پلاستیکی محکم ضخیم که مردان می‌پوشند که معمولاً در تناسب با شال و ستره، مردان لر از گیوه استفاده می‌کنند.
گزارش از یعقوب دالوند/میراث آریا
