خوزتوریسم

برنامه‌های هفته صنایع دستی اعلام شد

برنامه های هفته صنایع دستی از ۱۸ تا ۲۶ خردادماه در سراسر کشور اجرا می شود.

به گزارش میراث آریا، در آستانه هفته صنایع دستی، برنامه‌های این هفته اعلام و هر روز ۱۸ تا ۲۶ خردادماه با یک شعار رویدادهای صنایع دستی اجرا می‌شود.

بر این اساس، هفته صنایع دستی با شعار «تجدید میثاق با رئیس جمهور شهید» در شهر جهانی مشهد آغاز می‌شود. همچنین دومین روز از هفته صنایع دستی، همایش روز جهان صنایع دستی در استان تهران برگزار خواهد شد و شعار این روز «صنایع دستی، مردمی‌ترین مشارکت در جهش تولید» است.

سومین روز از این هفته، رویداد نشست شهرداران شهرهای جهانی صنایع دستی و بزرگداشت شصتمین سال تأسیس شورای جهانی صنایع دستی با شعار «صنایع دستی راوی فرهنگ در پهنه جهانی» برگزار می‌شود.

رونمایی و افتتاح پروژه‌ها یکی از دیگر برنامه‌های در نظر گرفته شده در این هفته است که ۲۱ خرداد ماه در آباده شیراز با شعار «صنایع دستی، خانواده، مولد، ‌راهبر توسعه» برگزار می‌شود.

ششمین روز هفته صنایع دستی در ورامین برگزار می‌شود، در این روز به صنایع دستی عشایری توجه می‌شود و قرار است نشستی با حضور اساتید و رؤسای دانشگاه‌ها برگزار شود و شعار در نظر گرفته شده برای این روز «صنایع دستی، سبک زندگی ایرانی با تنوع فرهنگی» است.

ملاقات با هنرمندان و صنعتگران جزء برنامه‌هایی است که در روزهای ۲۳ و ۲۳ خردادماه در قالب دو رویداد در استان‌های اصفهان و تهران با شعارهای «صنایع دستی خلاق به دست جوانان آینده ساز» و «صنایع دستی حافظ سنت، حامل ارزش‌ها» برگزار می‌شود.

ملاقات با اساتید پیشکسوت، دانشگاهیان و هنرهای سنتی و همچنین افتتاحیه نمایشگاه گلیم‌های ایرانی به میزبانی استان تهران با شعارهای «صنایع دستی همسو با محیط زیست» و «صنایع دستی همسو با محیط زیست همگام با اقتصاد پایدار» از دیگر برنامه‌های هفته صنایع دستی است.

هنر شیر دنگ بافی

شیر دنگ بافی یکی از صنایع‌دستی تزیینی - کاربردی استان خوزستان و مناطق بختیاری نشین کشور است.

این بافته های رنگارنگ که جنبه‌ خودمصرفی دارد ازنظر بافت همانند وریس است، تفاوت عمده‌ی آن با وریس در عرض کم و طول زیاد و همچنین تعبیه‌ی منگوله ها (آویز های پشمی الوان) به‌منظور زیبایی است.

دست زنان روستایی و عشایری، گنج این مردمان است.

اینان زندگی را در تار و پود گلیم ها و شیردِنگها می بافند و به نمایش می گذارند، زندگی ای شاد ، روحیه ای لطیف و عاطفه ای سرشار از نقش و نگارها و رنگهای شاد و سرزنده بافته هایشان پیداشت، نوارهای رنگارنگ و نقش دار شیردنگ نمایانگر مراسم شادی و سرور قوم بختیاری است. . “

زن هنرمند، این نوارها را با بسم ا… شروع به بافتن می کند و امیدوار است که رشته ی شادی های هیچ کس گسسته و پاره نشود

مواد اولیه عمده در تولید و بافت شیر دنگ از بهترین نوع پشم‌های بهاره است که زنان عشایر با ظرافت خاصی به‌وسیله‌ی ابزار ساده‌ای به نام پیلی به‌صورت رشته‌ی نازکی می‌ریسند و پس‌ازآن به روش رنگرزی گیاهی (سنتی) به رنگ های شاد و با طراوت رنگ‌آمیزی کرده و بعدازآن بر اساس طرح های ذهنی شروع به بافت می‌کنند. نوارهای رنگارنگ و نقش دار شیردنگ نمایانگر مراسم شادی و سرور قوم بختیاری است.

این مردم در جشن ها و عروسی ها بر سر سیاه چادرها و در خانه ها این نوارهای تزیینی را آویزان می کنند و به این ترتیب پیغام شادی خود را به میهمانان و آشنایان می رسانند. همچنین به جای طناب در بیشتر موارد استفاده می کنند. شیردنگ در اندازه های متفاوت و رنگهای زیبا و جذاب بافته می شود..

عکس:فاطمه عابدی/ایرنا

آخرین بازمانده آهنگران بازار قدیم دزفول

بازار قدیم دزفول در مرکز شهر دزفول قرار دارد و از چهار راسته موازی به نام‌های «بزازان»، «آهنگران»، «خرده فروشان» و «خرازان» تشکیل شده است، که هم اکنون از چهار راسته فوق، راسته آهنگران و بزازان فعال بوده و دو راسته دیگر را انواع مشاغل تشکیل می‌دهند.
غلامرضا دزفولیان پیشکسوت صنعت آهنگری دزفول و تنها و آخرین بازمانده از آهنگران بازار قدیم دزفول است که شش نسل آهنگری پیشه خانوادگی آنها بوده است.

عکس:محمد مهدی عاملی/ایسنا

سنت های قدیم- دوخت وبافت حفظ مهارتهای سنتی میراث به جای مانده.

تا بحال سنت را لمس کرده اید؟کاردستیهای قدیمی- روح وروان فرهنگی را تجسم می کنند-

این فقط درمورد ساخت عروسک نیست بلکه درمورد حفظ تاریخ است اینها روایت هایی هستند درنخ های بافته شده ، دوخت،رنگ والگو.داستانهایی ازعشق،غم وشادی ها را بیان می کنند.

کارهای دستی که درنسل ها به ارمغان آورده شده اند که ماهیت سنتی ، بومی خود راحفظ کرده اند قرن ها خرد وهنررا نشان می دهند گفته می شود دردستان استاد بافنده وسازنده ضرب آهنگی ازگذشته با خود بهمراه دارند با هرکوک داستانها وفرهنگ نیاکان راکه روزی درجشن ها ودورهمیها،شادی ها وآرزوها به دستان ما منتقل می کنند

همانطورکه ما درحال سفر به دنیای مدرن هستیم این دست سازها ازما دعوت می کند تا به ارتباطخودمان با میراث فکرو تامل کنیم آیا احساس می کنید رشته های تاریخ شما درزندگی روزمرتان بافته شده اند؟ بیایید داستانها،قصه ها ومهارتهای سنتی که ما را به هم پیوند میدهند بازکنیم وسنت هایی که پرده های فرهنگی ما را پررنگ می کنندزنده نگاه داریم وبه اشتراک بگذاریم.خبرخوشی اینکه عروسک بومی شوشتردرفهرست میراث ناملموس ملی کشورثبت شد نتیجه خواست وحرکت جمعی برای رسیدن به این نقطه ودوستانی که هریک سهمی دراین روند داشته اند.

البته این تازه ابتدای راه است ومهمترین بخش این روند پس ازثبت اثر شامل معرفی آموزش،تولید وترویج اثروصیانت ازاین میراث ناملموس ملی واستانی راه درازوپیوسته ای درپیش داریم.

تاکنون عروسک لال بهیگ وبازبازک بصورت مشترک با استان چهارمحال وبختیاری ثبت ملی شده اند . پس ازآن لیلی یک ودو مایک بندرماهشهر،بیگک هندیجان و بی دزفول درسال 1399واکنون بی شوشتردرفهرست میراث ناملموس ملی کشور به ثبت رسیدند که افتخاری برای استان خوزستان ومردم شهر شوشتربشمارمی آید .امید که دیگر شهرهای استان به این روند بپیوندند.

درپایان پیشنهاد تاسیس انجمن عروسک های بومی برای خوزستان که متولی اینکارباشد. همچنین جایی ومکانی مشخص که بتوان عروسکها وموارد مرتبط به آن را مدیریت نمود.

فرهاد رهبری

تندیس سرو سیمین در دستان هنرمند صنایع‌دستی خوزستان

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان گفت: هنرمند صنایع‌دستی استان در هشتمین جشنواره بین‌المللی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی فجر، نشان سرو سیمین را به خود اختصاص داد.

به‌گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان، شکراله قاسمی هفتم اسفندماه ۱۴۰۲ اظهار کرد: آیین اختتامیه هشتمین جشنواره فجر صنایع‌دستی و هنرهای سنتی (سرو سیمین ۸) با حضور سعد القدومی رئیس شورای جهانی صنایع‌دستی و سیدعزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در محل برج میلاد تهران برگزار شد و در پایان این مراسم، برگزیدگان جشنواره تجلیل شدند.

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان افزود: با رأی هیأت داوران این جشنواره، حامد جیزان صنعتگر رشته مینای صُبی از استان خوزستان، در میان برگزیدگان دریافت تندیس سرو سیمین در بخش ملی قرار گرفت و این نشان را به همراه لوح سپاس و هدیه نقدی از آن خود کرد.

او اضافه کرد: مرتضی افضلی از اصفهان، اکبر رمضانی از قم، ماجد شهریاری از فارس و انسیه عشایری از بوشهر نیز سایر برگزیدگان این بخش بودند.

قاسمی خاطرنشان کرد: معصومه ابراهیمی از افغانستان، آندراس سندور از مجارستان و جنت گارلیوا از ترکمنستان نیز برگزیدگان بخش بین‌الملل تندیس سروسیمین بودند.

لوح شهر جهانی کپو با حضور ۱۱ سفیر خارجی در دزفول رونمایی می‌شود

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول گفت: لوح شهر جهانی کپو ۲۱ دی ماه با حضور معاون رییس جمهور، وزیر میراث فرهنگی و ۱۱ سفیر از کشورهای مختلف رونمایی می‌شود.

حمیدرضا خادم روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: سفیرانی از ۱۱ کشور از جمله هند، ترکیه، عمان، قطر، ازبکستان، ارمنستان، کویت، مالزی، ایتالیا، اسپانیا و عربستان در آیین رونمایی از لوح شهر جهانی کپو حضور خواهند یافت.

وی با بیان اینکه انتخاب دزفول به عنوان شهر جهانی کپو در یونسکو اتفاق بسیار بزرگی برای این شهرستان است، ادامه داد: برگزاری باشکوه آیین رونمایی از لوح شهر جهانی کپو با بهره گیری از ظرفیت تمام دستگاه‌های دزفول به طور جدی دنبال می‌شود.

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول با اشاره به ظرفیت‌های بالای اشتغال در صنعت کپو گفت: صنعت کپوبافی تاکنون سه هزار شغل در این شهرستان ایجاد کرده است که با توجه به نامگذاری دزفول به عنوان شهر جهانی کپو ظرفیت زیادی برای افزایش اشتغالزایی در این هنر وجود دارد.

وی تصریح کرد: سال گذشته دزفول نامزد دریافت عنوان شهر جهانی کپو شد که پس از ارزیابی‌های زیاد ناظران و ارزیابان یونسکو سرانجام دزفول به عنوان شهرجهانی کپو نامگذاری شد.

۱۰ خانه تاریخی در دزفول مرمت و رفع خطر شد

خادم با اشاره به ظرفیت‌های تاریخی دزفول گفت: شهرستان دزفول دارای ۲۴۴ هکتار بافت تاریخی در شهر و ۲ پهنه تاریخی ۸۰۰ و ۱۵۰ هکتار تاریخی در خارج از بافت شهری دارد که حراست از این پهنه وسیع تاریخی با وجود کمبودها و محدودیت‌ها با جدیت و مستمر انجام می‌شود.

وی ادامه داد: مرمت و رفع خطر ۱۰ خانه تاریخی شهرستان دزفول از جمله خانه‌های تاریخی تیزنو، قطب و بازگشایی خانه تاریخی سوزنگر امسال انجام شده است.

سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول با بیان اینکه خانه‌های تاریخی به مرکزی برای فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری در این شهرستان تبدیل می‌شوند، اظهارکرد: ورود سرمایه گذاران برای مرمت خانه‌های تاریخی و استفاده از آنها با کاربری‌های فرهنگی، اقامتی و گردشگری ضروری است و در این زمینه از سرمایه گذاران علاقه‌مند برای احیا و مرمت خانه‌های تاریخی دزفول دعوت و حمایت می‌شود.

وی ادامه داد: جلوگیری از کشت تپه‌های باستانی و حفاری غیرمجاز، کشف و ضبط آثار تاریخی غیرمجاز و ‌مرمت چهار ساباط از جمله اقدامات انجام شده طی ماه‌های گذشته در دزفول است.

پرونده گردشگری دفاع مقدس دزفول تشکیل شد

خادم با بیان اینکه ظرفیت‌های خدادادی موجب شده تا دزفول به قطب گردشگری خوزستان تبدیل شود، اظهارکرد: جلوگیری از فعالیت هفت تور غیرمجاز،‌ سه واحد رستوران سنتی غیرمجاز و ۲۲ مرکز اقامتی غیرمجاز و همچنین صدور تذکر به ۲ شرکت خدمات مسافربری و گردشگری از اقدام‌های انجام شده برای ساماندهی و قانون مند کردن فعالیت‌های گردشگری در دزفول است.

وی افزود: ظرفیت‌های خاص دزفول در حوزه دفاع مقدس که منجر به معرفی دزفول در چهارم خرداد به عنوان شهر نمونه مقاومت در کشور و ثبت چهارم خرداد به نام روز "مقاومت و پایداری- روز دزفول" موجب شد تا توسعه گردشگری دفاع مقدس در این شهرستان به طور جدی در دستور کار قرار گیرد.

سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول گفت: پرونده گردشگری دفاع مقدس دزفول تشکیل و به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان ارسال شده است که با صدور مجوزهای لازم، گردشگری دفاع مقدس در این شهرستان فعال می‌شود.

وی یکی از دغدغه‌های مردم دزفول را فعالیت تورهای غیرمجاز دانست و افزود: جلوگیری از فعالیت تورهای غیرمجاز، کمک به ساماندهی این تورها و هوشمندسازی نظارت بر تورهای گردشگری از جمله اقدام‌هایی است که به صورت مستمر انجام می‌شود.

به گزارش ایرنا، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ۲۵ مردادماه امسال از ثبت جهانی دزفول و کاشان در رشته‌های کپوبافی و منسوجات سنتی خبر داد.

کپو یکی از صنایع دستی ویژه شهرستان دزفول به شمار می‌رود که ماده اولیه آن را چوب کرتک(موجود در بیشه زارهای دزفول) تشکیل می‌دهد.

کپوبافی با داشتن اصالت، کیفیت و ظرافت بالا برای افراد زیادی اشتغال ایجاد کرده و از رشته‌های بومی و خاص خوزستان به ویژه شهر شهیون دزفول است.

کپو با پیچش ساقه‌های مرکزی و جوان نخل به دور ساقه‌های کرتک شکل می‌گیرد و با نقش اندازی کاموای رنگی، زیبایی آن دوچندان می‌شود.

کپو در گویش محلی دزفولی، به ظرف حصیری کروی سر دار که از برگ خرما و کرتک بافته شده گفته می‌شود؛ کپوهای دزفول از نظر کیفیت و اصالت رتبه نخست را در کشور دارند و به شهرهای مختلف و خارج از کشور صادر می‌شوند.

روزگار سپری‌شدۀ «دیبابافی» شوشتر

صنعت بافندگی در شوشتر سرآمد هنر بافندگی در ایران، اما برخی رشته‌های بافندگی در این شهر در حال فراموشی است

احیای «دیبابافی» شوشتر می‌تواند نشان درخشان دیگری علاوه‌بر شهر ملی «احرامی‌بافی» بر تارک این شهر باشد

اسمش را در شعرها شنیده‌ایم. «دیبای شوشتری»، دست‌بافتۀ خاص هنرمندان شوشتر است که با الیاف نازکی از گیاه بومی سرزمین گرم‌وخشک بافته می‌شد. «عبدالواسع جبلی»، شاعر قرن ششم هجری، در مدح «سلطان سنجر» این‌طور گفته است که «در آفرین تو هر روز مدحتی، آراسته به گونۀ دیبای شوشتری» . در صفحه ۲۹ «تاریخ بیهقی» نیز می‌خوانیم که :«هر غلامی کمانی و سه چوبه تیر بر دست و همگان با قباهای دیبای ششتری (شوشتری) بودند.» هنری که وصف آن را در کتاب‌های تاریخی و اشعار خوانده‌ایم، حالا فقط نامی از آن باقی مانده و البته تلاش‌هایی برای احیایش در دست اقدام است.

مرور تاریخچۀ صنعت نساجی ایران نشان می‌دهد در دوران اسلامی مرغوبیت پارچه‌های شوشتری در حدی بود که مورد توجه خلفا قرار می‌گرفت و «معتضـد عباسـی» سفارش کرده بود لباس او از بهترین پارچه‌هاي شوشتری تهیه شود. در اهمیت «دیبای شوشتری» همین بس که پردۀ خانۀ خدا به‌دست هنرمندان «دیباباف» شوشتر بافته می‌شد یا به‌عبارتی «جامۀ کعبه» از «دیبای شوشتر» بود.
محلۀ «دیبابفون»
بافندگی در شوشتر سابقۀ طولانی دارد و هنوز یکی از مهمترین هنرهای دستی و سنتی شهرستان شوشتر است. یکی از همین هنرهای دستی خاص شوشتر یا به‌عبارتی شاخص‌ترین آن «دیبابافی» است که روزگار پر رونق آن به سال ۱۲۴۷ هجری قمری (همزمان با سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار) برمی‌گردد. در آن زمان «دیبای شوشتری» توسط بازرگانان به‌عنوان هدیه یا کالای ارزشمند به دورترین نقاط ارسال می‌شد. به رسم گذشته که هر صنعتی در اختیار یک خانواده بود، در شوشتر هم روال جریان داشت. مدیر انجمن گردشگری شوشتر به «پیام ما» می‌گوید: «معمولاً نام فامیلی متناسب با همین حرفه و شغل انتخاب می‌شد، مثل نجار. دیبابافی هم در اختیار یک خاندان در شوشتر بود که زیر و بم این هنر را می‌دانستند و بین خودشان رواج داشت.»

هنوز هم یکی از محله‌های شوشتر به نام محله «دیبابافان» در ضلع غربی بافت تاریخی شوشتر وجود دارد که نشان می‌دهد هنرمندان «دیباباف» چیره‌دست روزگاری در این محله زندگی می‌کرده‌اند

به گفتۀ «فوزیه محمدرضایی» فوت‌وفن «دیبابافی» در سینۀ هنرمندان ماندگار می‌شد و هر چه از «دیبابافی» باقی مانده، فقط کلیات است و هیچ جزئیاتی مستندسازی نشده‌. هنوز هم یکی از محله‌های شوشتر به نام محلۀ «دیبابافان» یا به گویش محلی «دیبابفون» در ضلع غربی بافت تاریخی شوشتر وجود دارد که نشان می‌دهد هنرمندان «دیباباف» چیره‌دست روزگاری در این محله زندگی می‌کرده‌اند.

طاعونی که جان «دیبابافی» را گرفت

اما اینکه چطور «دیبابافی» به یکباره از رونق افتاد و بعد از آن کمابیش در شوشتر استمرار یافت، روایتی دارد که به گفتۀ یکی از کارشناسان صنایع‌دستی، در شوشتر به شیوع طاعون در خوزستان و شهرهای اطراف برمی‌گردد. «علی‌محمد چهارمحالی» به «پیام ما» می‌گوید: «حدود ۲ قرن پیش، طاعون حدود ۲۰ هزار نفر از خوزستان و شهرهای اطراف، قربانی گرفت. در این جریان، خاندانی که به هنر دیبابافی تسلط داشتند و همگی دستی در این هنر داشتند از دنیا رفتند.»
از آنجا که هنر در این خاندان موروثی بود و طبق باور گذشته برای اینکه با آموزش هر حرفه، رقیب زیاد می‌شود و نباید ریزه‌کاری‌ها به بیرون از خاندان درز کند، «دیبابافی» شوشتر رو به افول رفت و تا امروز از «دیبای شوشتری» که روزگاری ردای خانۀ کعبه بود، چیزی باقی نمانده است.
به گفتۀ «چهارمحالی» بعد از آن رویداد تلخ، شوشتری‌ها هر چه تلاش کردند، نتوانستند نخی به آن ظرافت و لطافت تولید کنند و دیبایی به آن سبک و سیاق ببافند.

یک کارشناس صنایع‌دستی: نمونۀ نخی از دیبابافی در زمان قدیم به یادگار مانده که برای تحقیق و بررسی به دانشگاه صنعتی اصفهان فرستاده شده است

راز دیبای شوشتر
براساس گفتۀ بزرگان شوشتر، گیاهی به‌نام «استبرق» یا به زبان محلی «قَلَبلَب» در حاشیۀ رودخانه در شوشتر می‌روید. البته این گیاه در اکثر مناطق گرم‌و‌خشک پیدا می‌شود. در ﻗﺪﯾﻢ از شیره این رخت برای درمان جذام، زخم و درمان بیماری‌های کبدی استفاده می‌شد. الیاف موجود در میوه «استبرق» نیز برای «دیبابافی» استفاده می‌شد، اما اینکه چگونه از این الیاف برای تهیۀ نخی بسیار ظریف استفاده می‌کردند، تمام راز و رمز «دیبابافی» شوشتر بوده‌ است. حدود دو سال پیش فرآیند تولید نخ دیبا به‌همت یک جوان علاقمند شوشتری بررسی شد تا این هنر احیا شود. سبک‌بودن، رنگ‌پذیری و ضدآب بودن از ویژگی‌های شاخص پارچۀ دیبای شوشتر است.
چشم‌انتظار احیای «دیبابافی»
علی‌محمد چهارمحالی، کارشناس صنایع‌دستی، به «پیام ما» می‌گوید: «نمونۀ نخی از دیبابافی در زمان قدیم به یادگار مانده که برای تحقیق و بررسی به دانشگاه صنعتی اصفهان فرستاده شده است.»
نتایج تحقیقات روشن می‌کند فرآیند تولید نخ از الیاف گیاه «استبرق» و نیز رنگرزی و قوام رنگ بر روی گیاه چگونه بوده است تا بتوان «دیبابافی» را به‌رسم گذشته انجام داد و این هنر را احیا کرد.
همان‌طور که شوشتر شهر ملی «احرامی‌بافی» شناخته شده است، مسئولان میراث‌فرهنگی شهرستان شوشتر در تلاش‌اند تا «دیبای شوشتری» را نیز به ثبت ملی برسانند.
به‌دنبال احیای کارگاه‌های «ملحفه‌بافی» در شوشتر به‌عنوان یکی از صنایع‌دستی کهن این سرزمین، هنرمندان چشم‌انتظارند تا اتفاق خوبی برای رونق دوباره و بر سر زبان‌ها افتادن «دیبابافی» در شوشتر نیز رخ دهد.

دیبای شوشتر در آینۀ تاریخ
در منطقۀ خوزستان دست‌کم از دورۀ عیلامیان کارگاه‌های بافندگی دایر بوده‌ است. مهاجرت اهالی روم و همچنین حضور اسیران رومی در این منطقه را نیز می‌توان از عوامل گسترش نساجی در خوزستان دانست. مورخان مسلمان نیز به استقرار اسیران در خوزستان اشاره کردند: «شاپوربن‌اردشیر با رومیان جنگ کرد و گروه بسیاري از ایشان را اسیر گرفت و آن‌ها را به شهر شاپور در فارس و دو شهر جندي‌شاپور و شوشتر در خوزستان آورد.»
دیبای شوشتر به اعتقاد «احمد اقتداری» در کتاب دیار شهریاران، بازماندۀ فعالیت رومیان در شوشتر بعد از ساخت بناهای آبی که به دستور شاپور ساسانی انجام شده است. چون عده‌ای از رومیان در ایران ماندند، شرط ماندن آنها نداشتن زمین و اشتغال به کارهای صنعتی بود که یکی از این کارها بافت پارچۀ دیباست. «میرزاعبداللطیف شوشتری» سفرنامه‌نویس ایرانی دورۀ قاجار می‌نویسد: «دیبا پارچه‌ای بود که از حریر خالص به‌مراتب نرم‌تر و بهتر آن‌ را به زر و سیم و نقوش بدیعه دلکش می‌بافتند و در آن زمان مخصوص دستار ملوک و سلاطین بود.»
**
«دیبای شوشتر»، منسوجی ابریشمین و زربفت بوده است که بافت آن از روزگار شاپور دوم ساسانی، با مهاجرت بافندگان سوری به ایران، در شهر شوشتر توسعه یافت و پس از اسلام نیز با حمایت خلفا و حاکمان ایرانی تا قرن‌ها کاربرد داشته است. جنس ظریف و کاربرد الیاف زر و سیم، دیبا را به‌صورت منسوجی درخشان و گرانبها از دیگر پارچه‌ها ممتاز و متمایز ساخته بود. منابع مکتوب بر بافت تصاویر انسانی و گیاهی بر «دیبای شوشتری» اشاره دارند. رنگ آن نیز اغلب ارغوانی یا سبز بوده، تارهای داخلی جفتی (مزدوج) از ویژگی‌های دیبای شوشتر بوده و طرح سرژه (کج راه) با تکرار نخ‌های پود دو درمیان، قابلیت نقش‌پذیری آنها را افزایش می‌داده است

منبع:پیام ما /ششم تیر ۱۴۰۲

عود، هنری از هزاره‌­های تاریخ

در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ مصادف با نهم آذرماه ۱۴۰۱ عنصر فرهنگی «هنر ساختن و نواختن عود» توسط دو کشور ایران و سوریه به یونسکو پیشنهاد شد و در فهرست جهانی میراث ناملموس به عنوان پرونده‌ای چند ملیتی به ثبت رسید.

منصوره رضوی، کارشناس ثبت میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در یادداشتی نوشت: موسیقی جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر است که به عنصری فرهنگی و هنری در جامعه انسانی تبدیل یافته است. از دیدگاه انسان‌شناسی موسیقی اگرچه زیبا و گوش‌­نواز است، هنری با کارکردهای گوناگون به شمار می‌­رود. سرگرم‌کننده، ترکیب صداهای آوازی و ساز نشانه‌­ای برای بیان احساسات، زبان مشترکی برای صلح، دوستی و انسجام اجتماعی است.

به عقیده­ استیون میتن، باستان‌­شناس و نویسنده­ کتاب نئاندرتال­های آوازخوان: «موسیقی علاوه بر این‌که در جامعه منسجم است، تقریباً چسبنده نیز است. موسیقی منجر به پیوند می­‌شود. پیوند بین مادر و کودک، پیوند بین گروه‌­هایی که با هم کار می­‌کنند یا برای هر هدف دیگری با هم هستند، به این معنی است که همه اعضای گروه با هم حرکت می­‌کنند و در نتیجه بر نیروی کار خود می­‌افزایند. حتی گفته می‌­شود که این موسیقی بود که در ایجاد چنین پیوندی نه تنها خانواده، بلکه خود جامعه را ایجاد کرد. بنابراین ممکن است همه هدف موسیقی انسجام باشد؛ انسجام بین یک خانواده و خانواده بعدی و در نتیجه ایجاد کل سازمان جامعه.

نوای موسیقی، الهام گرفته از صدای طبیعت است. سازها، منشأ طبیعی داشته‌اند و در طول هزاره‌­ها زنده ماندند. علف، نی، چوب درختان، استخوان، پوست حیوانات و پر پرندگان همه از ابتدایی‌­ترین ابزار و مواد در ساخت سازهای اولیه در جوامع بومی بوده­ و امروزه آن‌ها را به سازهایی مبدل ساخته که در فرهنگ جهانی شناخته شده‌­اند. مهارت ساخت ساز عود و نواختن آن یکی از هزاران ابزار موسیقایی دنیا است که در فرهنگ ایران از این گذشته­ تاریخی عبور کرده و اگرچه تغییراتی به همراه داشته اما تا امروز پویایی خود را به رخ می‌­کشد.

مطالعات باستان‌­شناسی نشان می­‌دهد که قدمت عود به چند هزار سال قبل، یعنی به تمدن سومر و شهر اور می­‌رسد. نشانه­‌هایی از عود را می‌‍­توان در نقاشی­‌های ادوار تاریخی مشاهده کرد. این ساز از سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد در بین­‌النهرین و از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر مشابه داشته و شناخته شده بود. در قرن دهم میلادی به اروپا راه یافت و یکی از محبوب‌­ترین سازهای اروپا در دوره رنسانس به شمار می‌­رفت. پس از اسلام به دورترین نقاط جهان اسلام از چین تا اندلس راه یافت.

عود در خاورمیانه به ویژه در ایران محبوبیت بالایی دارد. امروزه این ساز در کشورهای غربی، شرق آفریقا و همچنین در شرق طرفداران خاص خود را دارد. خوارزمی در مفاتیح‌­العلوم نام این ساز را «بربط» آورده و گفته که در اصل «برِبت» است به معنی سینه­ بت (مرغابی)، چرا که ظاهر آن شبیه به سینه و گردن مرغابی است؛ اگر چه برخی این دو را متفاوت و برخی تغییر یافته دانسته­‌اند.

عود، سازی زهی مضرابی است. تعداد سیم­‌ها در ادوار مختلف متفاوت بوده است. این ساز دارای دست‌ه­ای کوتاه و کاسه­ گلابی شکل است. در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود که اندازه متداول و معمول همان عودهای ساخت ایران است. نمونه‌های ساخت کشورهای عربی دارای کاسه‌ای بزرگ و عودهای ترکیه کوچک و عودهای ایرانی متوسط است. دارای ده سیم یا پنج سیم جفتی است و البته در برخی مواقع استادان قالب‌شکنی کرده و دو یا یک سیم در قسمت پایین قبل از سیم دو به ساز اضافه می‌کنند. صدای این ساز بم‌ترین ساز میان سازهای زهی ایرانی است. در وصف صدای دلنواز عود و اهمیت این ساز در ادبیات شفاهی ایران و در اشعار شاعران کهن فارسی نیز به فراوانی یاد شده است.

عودنوازان بسیاری در ایران وجود دارند که صدای زیبای ساز خود را مدیون هنر ساخت سازندگانی هستند که با ذوق، سلیقه و مهارت سازی را می­‌آفرینند. آقای مهران طالبی یکی از هنرمندان سازنده و نوازنده در خوزستان است که به این دانش شناخته شده است. او در کارگاهی واقع در آبادان به تولید ساز عود می‌­پردازد و آثار خلق‌شده توسط خود را در سراسر ایران تا شهرهای تهران، کرج، شیراز، بوشهر و خارج از مرزهای ایران نیز ارسال کرده است.

مهارت طالبی در ساخت عود تا آنجاست که در سال ۱۳۹۸ با ساخت یک عود منحصر به‌فرد از چوب درخت صنوبر توانست به دلیل دارا بودن اصالت، مرغوبیت، نوآوری در طراحی و تولید نشان، مهر اصالت ملی را برای هنر باارزش خود به دست آورد. علاوه بر این اثر، ساخته‌­های دیگری از مهران طالبی در سازهای دیگر نیز پیش از این نشان مرغوبیت و مهر اصالت ملی را دریافت کرده بود

«منقل گِلی» یک صنعت فرهنگی که اشتغالزایی می‌کند

منقل گِلی صنعت فرهنگی که از گذشته‌های دور تاکنون نزد روستاییان مورد استفاده قرار می‌گرفت و به تدریج از اجاق ثابت در کنار حیاط به منقل تزئینی در مضیف‌های عربی تغییر کرد.

به گزارش خبرگزاری فارس از اهواز، منقل گِلی، صنعت فرهنگی که از دیر باز پای ثابت آشپزخانه‌ها و خانه‌های روستایی بود، البته در گذشته روستاییان از آن به عنوان اجاق استفاده می‌کردند اما به تدریج و کم کم از اجاق بزرگ در آشپزخانه به منقل‌های کوچک با طرح‌ها و نماهای متنوع در اتاق‌ها و مضیف‌های عربی جهت دم کردن چایی و قهوه تغییر کرد و به عنوان یک محصول سنتی و فرهنگی تولید و وارد بازار شد.

اگر چه اقتصاد منقل گِلی زمان زیادی نیست که جای خود را میان تولیدات سنتی پیدا کرده است اما افزایش روز افزون تقاضا برای تولید و خرید منقل در داخل و خارج از استان خوزستان و همچین از کشور عراق رفته رفته به سودآوری نیز منجر شده است.

ساخت منقل گِلی را از مادر بزرگم یاد گرفتم

زهرا فاضلی به عنوان هنرمندی که بیش از 10 سال وارد این صنعت هنری شده و مشتریان زیادی را برای خود دست و پا کرده است، در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اهواز، اظهار کرد: هر آنچه اکنون از این هنر دارم و یاد گرفته‌ام را مدیون مادر بزرگم هستم، هر چند بعدها در دوره‌هایی در زمینه آموزش سفالگری شرکت کردم اما در واقع از همان کودکی با این هنر و با بوی نان تنور گِلی و چای منقل گِلی بزرگ شدم.

فاضلی می‌گوید: در خانه‌‌ی روستایی که داشتیم مادربزرگم با دست‌های هنرمندش با گِل انواع سازه‌ها را می‌ساخت.

مادر بزرگ اجاق گلِی(موگد عربی) تنور گِلی با کاه گل درست می‌کرد، در آن زمان بنده با وجود اینکه کم سن و سال بودم اما در طول مدتی که مادر بزرگ مشغول ساخت سازه‌ای(منقل، اجاق،...) بود.

کنارش می‌نشستم و به دقت به حرکات دستش نگاه می‌کردم، لباس‌هایم همیشه گِلی بود، بارها با گِل‌های اضافه‌‌ی مادر بزرگ به تقلید از وی شروع به ساخت سازه کوچکی می‌کردم و آن را در آفتاب نگه می‌داشتم تا خشک شود.

او ادامه می‌دهد: اجاق گِلی معمولاً با سایز بزرگ و کنار حیاط در خانه‌های روستایی ساخته می‌شد اما این صنعت به تدریج از حالت ثابت و کنار حیاط به سیار و کنار اتاق‌ها و مضیف‌ها استفاده شد.

زهرا فاضلی گفت: منقل یادآور فرهنگ قدیمی عرب‌ها است هر چند در سالهای اخیر زیبایی و تنوع محصولات فرهنگی سبب شده است حتی جوانان به تزئین خانه‌های خود با اشیا سنتی رغبت پیدا کنند.

او ادامه می‌دهد: منقل گِلی از ساز‌ه‌هایی است که هم به عنوان تزئینی و دکور و هم برای درست کردن چای آتشی که دله قهوه و قوری را کنار آتش می‌گذارند از آن استفاده می‌کنند.

این بانوی هنرمند اهل شهرستان کارون در رابطه با تقاضا برای خرید منقل گِلی می‌گوید: از طریق آگهی که در نرم افزارهای مجازی مشتری‌های زیادی پیدا کردم، برخی مغازه‌داران هم به اندازه فروشی که دارند به من سفارش می‌دهند همچنین از عراق هم سفارش موردی دارم.

اشتغالزایی با منقل گِلی

احمد یوسفی نهاد رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کارون در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اهواز، اظهار کرد: منقل گِلی یک صنعت فرهنگی است که در بین نسل‌ها از نظر کاربردی و فرهنگی جایگاه ویژه و تاریخچه‌ای بسیار قدیمی دارد و معمولاً به عنوان میراث معنوی و ارزشمند در جوامع محلی بهره‌برداری می‌شود.

وی افزود: منقل گلی به عنوان یک عنصر فرهنگی مرتبط با میراث معنوی توانسته است بین نسل‌ها به عنوان یک نماد فرهنگی جایی را برای خود باز کند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان اینکه این صنعت فرهنگی نسل به نسل به جوانان رسیده است و باعث تقویت ارتباط جوانان با ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگی خود می‌شود، گفت: این ارتباط نه تنها به حفظ و حراست از ارث فرهنگی کمک می‌کند، بلکه به انتقال آن به نسل‌های آینده نیز کمک می‌کند.

یوسفی نهاد بیان کرد: با توجه به نقش اصلی منقل گِلی در ارتباط بین نسل‌ها و حفظ فرهنگ، می‌توان نقش مهمی را برای این صنعت فرهنگی در اشتغالزایی از قبیل تولید و فروش مواد خام منقل، طراحی مرتبط با منقل و... را تصور کرد.

وی با اشاره به نقش مهم تولید منقل گِلی در اشتغال و توسعه اقتصادی روستاهای شهرستان کارون، عنوان کرد: با توجه به اینکه منقل گلی به عنوان یک عنصر فرهنگی محلی معرفی شده است، می‌تواند گردشگران زیادی را به این منطقه جذب کند و در نتیجه فعالیت‌های گردشگری و خدمات مرتبط با آن نیز رشد و توسعه داشته و به بهبود شرایط اقتصادی جوامع محلی منجر شود.

یوسفی نهاد افزود: در زمان های دور منقل‌های گِلی برای استفاده های روز مره مانند پخت و پز و ... کاربرد داشت اما امروزه فقط برای چای، قهوه و گاهاً برای تزئین در مضیف ها و رستورانها سنتی و مدرن و قهوه خانه استفاده می شود.

وی با اشاره به نام‌هایی که برای منقل گِلی استفاده می‌شود، گفت: این صنعت در شهرهای مختلف با نام‌هایی مانند دَووا ، موگد و منقل و... شناخته شده است.

به گزارش خبرگزاری فارس، منقل گِلی در استان‌هایی مانند ایلام، سیستان و بلوچستان، بوشهر، خوزستان و... کاربرد دارد.

این صنعت فرهنگی از خاک رس ساخته می شود و تنوع مدل در آنها بسیار زیاد است و اغلب به صورت خانگی یا کارگاهی تولید و دارای سایز کوچک و متوسط است و بیشتر در خانه ها مورد استفاده قرار می‌گیرد

تلاش برای ثبت ایذه به عنوان شهر ملی گلیم بافی

در حال حاضر در کنار چوقا بافی، گیوه، میناکاری، سفال و.. یکی از شناخته شده‌ترین صنایع رایج در شهرستان ایذه، گلیم بافی است.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما استان خوزستان ، هنرمندان گلیم باف شهرستان ایذه با کمک مسئولان در تلاش هستند تا ایذه به عنوان شهر ملی گلیم بافی در کشور ثبت شود.

پرونده شهر ملی گلیم بافی شهرستان ایذه تشکیل شده است و پیش از این پنج شهر اهواز، دزفول، شوشتر، رفیع و اندیکا در لیست شهر‌های ملی صنایع دستی کشور به ثبت رسیده اند.

استان خوزستان به واسطه پیشینه تاریخی و هنر‌های سنتی و صنایع دستی رایج در آن این قابلیت را دارد که شهر‌ها و روستا‌های بیشتری را به عنوان شهر یا روستای ملی معرفی کند .

زنان و دختران هنرمند بختیاری، از دیرباز در کنار زندگی ایلی و کوچ هر ساله و با الهام از نقوش رایج در طبیعت به بافت انواع لباس‌های محلی و قالی، قالیچه و گلیم می‌پرداختند. هم اکنون در مناطق مختلفی از جغرافیای ایلی بختیاری‌ها گلیم بافی رایج است و شهر‌های ایذه و اندیکا از جمله مراکز مهم این رشته به شمار می‌آیند.

برای دیدن گزارش روی تصویر زیر کلیک کنید