میناکاری صبی؛ هنری کهن در اهواز

در بازارهای قدیمی اهواز، هنری جریان دارد که کمتر کسی از راز و ریشه‌اش باخبر است؛ میناکاری صبی، میراثی ۷۰۰ ساله از قوم مندایی، بر صفحه طلا و نقره حک می‌شود؛ نه‌فقط برای زینت، بلکه برای زنده نگه‌داشتن آیینی که نسل‌به‌نسل در حال خاموشی است.

میناکاری صبی با آنچه در شهرهایی مانند اصفهان مرسوم است، تفاوت‌هایی بنیادین دارد.

در این شیوه، هنرمند نه بر ظروف مسی یا سفالی، بلکه مستقیماً بر سطح فلزات گران‌بهایی مانند طلا و نقره نقش می‌زند. تمامی مراحل از طراحی و حکاکی گرفته تا لعاب‌گذاری و پخت، به‌صورت دستی انجام می‌شود.

دمای کوره‌ها نیز پایین‌تر از حالت معمول نگه داشته می‌شود تا به بافت فلز آسیبی وارد نشود. این ویژگی فنی، در کنار ظرافت اجرایی بالا، جلوه‌ای بی‌بدیل به آثار می‌بخشد؛ آثاری که نه‌تنها زیورآلاتی هنرمندانه، بلکه حامل مفاهیم عمیق دینی و فرهنگی هستند.

نقوش به‌کاررفته در این آثار، برگرفته از باورهای آیینی و نمادهای بومی منطقه‌اند. طرح‌هایی چون نخل، قایق، شتر، ستارگان و آب‌های روان، هر یک معنایی ورای ظاهر خود دارند و در آیین صابئین، پیروان حضرت یحیی (ع)، حامل پیام‌های روحانی و معنوی به شمار می‌روند.

تولیدات این هنر شامل دستبند، گردنبند، سینه‌ریز، گوشواره، انگشتر و حمائل (آویزهای مذهبی) است که اغلب به‌صورت سفارشی برای مشتریان در اهواز ساخته می‌شوند و حتی به کشورهای عراق، کویت و استرالیا نیز صادر شده‌اند.

در گذشته میناکاری بر روی احجام نیز صورت می‌گرفته، اما اکنون بیشتر بر روی زیورآلات انجام می‌شود. مینای صبی در سال ۱۳۹۱ با شماره ثبت ۵۱۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در مردادماه ۱۳۹۸ نیز شهر اهواز به عنوان شهر ملی مینای صُبی ثبت گردید.

صابئین» در زبان عبری به معنای غوطه ور در آب و «مندا» در زبان آرامی به معنای دانش، آگاهی و معرفت است.

صابئین مندایی پیروان دین حضرت یحیی (ع) هستند و حدود دو هزار سال پیش از اورشلیم (فلسطین کنونی) وارد خاک ایران و عراق شدند. دین و مذهب صابئین در ایران به رسمیت شناخته شده است و آیین و مراسم آن ها پیوند خاصی با آب دارد و اغلب در کنار رود کارون برگزار می شود.

شغل اصلی صابئین در اهواز، زرگری و میناکاری است و صابئین در زبان محلی خوزستان به صورت «صُبّی» تلفظ می شود. به همین دلیل هنر خاص و منحصربفرد این مردم، به «میناکاری صُبّی» معروف شده است و اهواز را به عنوان شهر ملی مینای صبی می شناسند.

خیابان خسروی و نظری شهر اهواز به دلیل سکونت این هنرمندان، به محله صبی ها معروف شده است

عکس:علی معرف /ایرنا