خوزتوریسم
ثبت پنج اثر میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در فهرست آثار ملی ایران
ثبت پنج اثر میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در فهرست آثار ملی ایران
پنج اثر از میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پس از برگزاری جلسه‌ی شورای ملی ثبت در اداره‌کل ثبت آثار وزارت میراث‌فرهنگی گردشگری صنایع‌دستی کشور، پنج اثر از میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان شامل «افسانه‌ی شَشَه دالوُ» در گاهشماری فرهنگ لری، «پخت قِلیِه دعوتی» شوشتر، «ساخت منقل گلی» جنوب خوزستان، «ساخت بِی» (عروسک بومی شوشتر)، «پخت مُطَنجِنَه» (قِلیِه دِزفیلی) و «قِلیِه بِه انار» شوشتر در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
منصوره رضوی، کارشناس ثبت ناملموس میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی گردشگری صنایع‌دستی خوزستان که مردم‌شناس است و در فرآیند تهیه پرونده و ثبت بسیاری از پرونده‌ها کوشش بسیار کرده، هدف از ثبت این میراث‌های ناملموس را آگاهی بخشی به مردم و آشنایی آنان با آداب و رسوم، فنون، دانش سنتی، خوراك و پوشاك گذشتگان عنوان كرد و اظهار كرد: با ثبت ملی این آثار می‌توان توجه بیشتری را به آداب و رسوم گذشتگان و نیز بحث گردشگری جلب كرد و پس از آن برای احیا و نگهداری آنها برنامه‌ریزی كرد.
افسانه‌ی شَشَه دالوُ
کارشناس ثبت ناملموس میراث‌فرهنگی خوزستان با اشاره به ثبت «افسانه‌ی شَشَه دالو در گاهشماری فرهنگ لری» گفت: «افسانه‌ی شَشَه دالو یا شش روزه‌ی پیرزن روایت کهنی از گاهشماری فرهنگ لری ایران است. نمادی از وضعیت جوی و اقلیمی است. در این گاهشماری زمستان به چند بخش تقسیم می‌شود و از شصت و یکم تا شصت و ششم دوره‌ای از سرما به نام «شَشَه دالو» آغاز می‌گردد. دالو دارای دو فرزند است به نام‌های «اَحمَدیل» و «مُحمَدیل» همان چله بزرگ و کوچک که طی فرایند داستانی فرزند بزرگ در جستجوی منطقه‌ای خوش آب و هوا برای زندگی مادر پیرش راهی سفری بی‌بازگشت می‌شود. پسر کوچکتر نیز در پی برادر بزرگ روانه‌ی این سفر شده و مادر پیر ناامید از بازگشت فرزندان در غم و اندوه چُمَت (مشعل) برداشته و پرتاب می‌کند تا دنیا را به آتش بکشد و ماجرایی که به دنبال دارد.»
مهارت پخت قِلیِه دعوتی شوشتر
منصوره رضوی با نام بردن از قِلیِه شیرین که در گویش محلی شوشتری با نام «قِلیِه شِرین»، «قِلیِه دعوتی» یا «قِلیِه عروسی» از آن نام برده می‌شود افزود: «قِلیِه دعوتی شوشتر خوراکی است که توسط خانوادی داماد برای نهار روز عروسی تدارک دیده می‌شود. ترکیبات اصلی آن شامل: گوشت گوسفندی بدون استخوان، دنبه گوسفندی، نخود آبگوشتی لپه شده، آرد برنج، سیلون (شیره خرما)، رب انار، زعفران دم شده، هل و گلاب و غیره می‌باشد که به روش خاص خود تهیه می‌شود. از قدیم مرسوم بوده که زنان فامیل به هنگام پخت کنار مادر داماد با داریه و دمبک برای داماد شعر محلی می‌خوانند و برای او و عروس آرزوی خوشبختی می‌کنند.»
مهارت ساخت منقل گلی
این کارشناس میراث‌فرهنگی خوزستان با اشاره به دانش ساخت منقل در جنوب خوزستان بیان کرد: «دانش ساخت منقل خوزستان پیشینه‌ای کهن دارد. از گل خام ساخته شده و برای نگهداری، پخت و پز غذا و دم کردن چای و قهوه در داخل فضای خانه استفاده می‌شود. درگذشته منقل‌ها معمولاً به شکل ساده ساخته می‌شد و امروزه به دلیل نوع کاربری متفاوت در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف: چهارگوش، گرد، کنگره‌دار، به شکل خانه با تاق و پنجره و تزئیناتی برگرفته از فرهنگ زندگی مردم مانند: درخت نخل، شتر، دله قهوه، فنجان و یا نوشته‌هایی چون خوش‌آمدگویی (اهلاً و سهلاً) و اشعار قابل سفارش است. ساخت آن اغلب بر عهده‌ی زنان است و منبع مهمی در تولید درآمد بسیاری از خانواده‌ها محسوب می‌شود.»
عروسک بِی شوشتر
منصوره رضوی با تاکید بر اینکه عروسک بِی از دست ساخته‌های قدیمی زنان شوشتر است یادآور شد: «عروسک بِی از ساده‌ترین مواد و ابزار اولیه، از دورریز پارچه‌های ساده و گلدار ساخته می‌شد. بِی، گردن باریک و جثه‌ای تقریباً درشت دارد. با پوششی که الگو گرفته از پوشاک زنان قدیم شوشتر است. نمونه‌های قدیمی این عروسک در میان برخی خانواده‌های شوشتری همانند: فرزندان مرحومه «فاطمه ملک حرم‌باف‌نژاد» و آقای «فرهاد رهبری» نسل به نسل تا امروز برجای مانده و توانسته الگوی مناسبی در جهت حفظ و احیاء ساخت آن توسط علاقمندان به فرهنگ همچون خانم «زهرا شریفی» به شمار آید. افرادی که با عشق و پشتکار تلاش‌های بسیاری در معرفی و احیاء بِی شوشتر داشته‌اند»
پخت قِلیِه دِزفیلی و قِلیِه بِه انار شوشتر
کارشناس ثبت ناملموس اداره کل میراث‌فرهنگی گردشگری صنایع‌دستی خوزستان با اشاره به مهارت پخت خوراک مُطَنجِنَه (قِلیِه دِزفیلی) و قِلیِه بِه انار شوشتر اظهار داشت: «قِلیِه از غذاهای سنتی و بومی در شهرهای دزفول و شوشتر است که با نام‌های متفاوت در بین مردم این دو شهر به نام «مُطَنجِنَه» و «قِلیِه دِزفیلی» در دزفول و «قِلیِه بِه انار» در شوشتر شناخته شده است. این غذا بیشتر در فصل زمستان و سرما مصرف می‌شود. به دلیل طعم ترشی که دارد آن را «قِلیِه ترش» نیز می‌نامند. مواد تشکیل دهنده‌ی آن گوشت قرمز گوسفندی، دنبه، لوبیا چشم بلبلی، نخود گرد، برنج، بلغورگندم، پیاز، سیر، آلو خورشتی، رب انار، دانه انار، به، نمک، فلفل و زردچوبه است. ترکیبات قِلیِه در این دو شهر با تفاوت‌هایی در مواد اولیه و چاشنی‌ها دستور پخت گوناگونی را به همراه دارد.»
120 اثر ثبت ملی میراث ناملموس خوزستان
با ثبت این پنج اثر، تعداد آثار ثبت شده خوزستان در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس کشور به 120 پرونده رسیده است.
از جمله آثار میراث ناملموسی که به نام خوزستان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: مراسم تعزیه شوش، آئین و مراسم صابئین مندائی، کوچ عشایر بختیاری، شاهنامه‌خوانی بختیاری، آئین کتل و مافگه، کپو بافی، خراطی، ردیف موسیقی مقامی شوشتر به روایت استاد اهلی، قهوه‌خوری، مضیف‌سازی، عبابافی، آیین طلب باران (بردباران)، مینای صبی (مینای طلا و نقره)، بوریا بافی، مشعل گردانی بهبهان، سینه‌زنی سه سنگ بهبهان، مراسم کولکی بهبهان، مراسم دفن شهدای کربلا دوازده محرم شوشتر، نخل مقوم امام حسین(ع) شوشتر، موسیقی 24 مقوم دزفول، اذان و مناجات خوانی در موسیقی دزفول، تعزیه و شبیه خوانی، نوحه‌های پامنبری در موسیقی دزفول، مرثیه‌خوانی در موسیقی دزفول، آوازهای صوفیانه (مثنوی‌خوانی) در موسیقی دزفول، ساز و آواز ضربی خوانی رباعی‌خوانی در موسیقی دزفول، دشتی‌خوانی یا آوازهای محلی ردیف گونه در موسیقی دزفول، آوازهای حماسی (محلی) در موسیقی دزفول، زجه موره‌ها یا آوازهای سوگواری عزیزان در موسیقی دزفول، شادیان‌ها یا ترانه‌های بزمی و عروسی و ختنه سوران در موسیقی دزفول، شادیان‌های مذهبی یا مولودی‌خوانی با گویش محلی در موسیقی دزفول، انواع رقص‌ها و رِنگ‌های محلی در موسیقی دزفول، بازی‌های کودکان در موسیقی دزفول، کمربستن عروس بختیاری، مراسم یزله، دانش سنتی ارده‌کشی، جل شال بافی، شیدونه، ردیف‌های آوازی موسیقی مقامی 24 مقوم شوشتر، تصنیف‌ها و رِنگ‌های 24 مقوم شوشتر، مولودی‌خوانی 24 مقوم شوشتر، ذکرخوانی و نوحه‌خوانی 24 مقوم شوشتر، موسیقی درمانی 24 مقوم شوشتر، موسیقی کار 24 مقوم شوشتر، لالائی‌های 24 مقوم شوشتر، اذان 24 مقوم شوشتر، موسیقی طور علوانیه، سنتی ساخت عروسک بازبازک یا عروسک رقصان لیلی، نمدمالی، هورژین بافی، گرگیعان؛ مراسم آیینی تولد امام حسن(ع) توسط اعراب خوزستان، بازی نمایش چو بوزی (چوب بازی)، دانش سنتی رنگرزی، رسم سرباره (همیاری در سوگواری بختیاری)، بهون؛ بافت سیاه چادر، پخت کلیچه سنتی دزفول و شوشتر، گاگریوه (مویه و شروه‌خوانی زنان بختیاری)، نمایش آیینی گرازبازی، آیین سینی‌گردانی حضرت قاسم، فرهنگ نوشتاری صابئین مندایی، دانش سنتی گاهشماری مندایی، برپایی بازار محلی عیدیا (بی‌بی خریجه) بهبهان، گلیم‌بافی هفتگل (گلیم قشقایی)، ماهیگیری به شیوه سنتی دست اشکن، ماهیگیری به شیوه سنتی آلات، فن‌آوری تولید قلم نی دزفول، نمایش آیینی علم‌بازی (علم‌داری، علم‌گردانی) محرم، روش پخت قلقل (حلیم شوشتر)، نصب بیرق شب اول محرم در شوشتر، دانش سنتی فرآوری خریط در جنوب خوزستان، پخت نان امطبگ عربی، پخت عیش تمن (نان برنج) عربی، تهیه حلاوه تمر (حلوای خرما) عربی، ساخت بیگک؛ عروسک محلی هندیجان، ساخت لیلی یک دومایک عروسک محلی ماهشهر، خوون چینی (آجرچینی سنتی)، ساخت بی لکی (عروسک بومی دزفول)، تهیه هیس (شیرینی خرما) عربی خوزستان، دانش بومي كشت و پرورش درخت نخل، ساختن و نواختن نی جفتی شوشتری، پخت نون چرب، مراسم آيينی معدان (عزاداری زنان عرب)، ساخت ماكت كشتی و قايق و لنج، مهارت سنتی كمه‌دوزی (رودوزی‌های سنتی)، گردو بازی، بازی بومی محلی هليت (شال كو)، مهارت صيد سنتی ماهی (بنديله)، مهارت پخت كلوچه خرمايی، مراسم حنا تركنون، صيد سنتی نصابه (سكار و فالجه)، رسم شوخوس، تهيه ترشی بندری، مهارت پخت غذای محلی گتگتو، پخت نان شيرين سنتی تنگيله، دوخت لباس محلی بانوان بندر ماهشهر و هنديجان، پخت حلوا انگشت پيچ، پخت شيرينی محلی ككال، پخت غذای محلی تبدون بندر ماهشهر، صيد سنتی حيال يا هياله، بافت تور ماهی، بازی محلی محيبس، پخت نان سنتی گرده شملی، پخت حلوای سنتی عصيده (اسيده)، پخت حلوا نشاء (ماقوته)، بازی محلی طاقلك بندرماهشهر، تهیه حلوا قُبیت (قُپیت) یا حلوای سفید، مراسم آیین چوزنی (چوب زنی) محرم، نمایش آیینی عَلَم یَراق (شمشیرسپر بازی) محرم دزفول و دانش سنتی گاهشماری در حوزه فرهنگی لرهای بختیاری.
مجتبی گهستونی /روزنامه سرآغاز
