منتخبی از آداب و رسوم ازدواج در میانِ قومِ لر و بختیاری ِخوزستان

اصولا در جوامعی که دارای بافت اجتماعی و فرهنگی سنتی هستند، اجبارها ی اجتماعی در همه حوزه ها دیده میشود.ازدواج نیز از این قاعده جدا نیست.در هنگام همسر گزینی، پسرو دختری که در این جوامع زندگی میکنند، نگاهی نیز به محدودیتهای فرهنگی و اجتماعی انتخاب  خود دارند. در مناطق بختیاری از گذشته این گونه اجبارها وجود داشته است.بدین شکل که والدین گزینه هایی را برای دختر یا پسر نشان میکردند و آنها کمتر می توانستند اعتراضی به این گزینه ها داشته باشند.اما امروزه با افزایش آگاهی والدین در مورد حق طبیعی دختر یا پسر در انتخاب هایشان ، افزایش سطح تحصیلات و افزایش سطح مراودات اجتماعی گزینه ها بیشتر شکل پیشنهاد دارند تا اجبار.البته چنانچه پسری انتخابی غیر از گزینه پیشنهادی خانواده داشته باشد،ممکن است با رفتارهایی  مانند طرد شدن ،از سوی خانواده خود مواجه شود که این تنها مختص قوم بختیاری نیست.

 


"ناف بران"رسمی بود که در گذشته در جریان همسر گزینی میان قوم لر و بختیاری متداول بوده است. بدین صورت که با به دنیا آمدن نوزاد دختر،ناف او را به نام پسر مورد نظر میبریدند و در عرف محلی میگفتند این دختر ناف بر فلانیست.بر این اساس در آینده بایستی با هم ازدواج میکردند.مردم محل نیز با دانستن این موضوع،هنگامی که دختر به سن ازدواج میرسید،به خواستگاری او نمی رفتند.
میان لرهای شوش رسمی به نام " َبلَکِه " وجود داشت.در این رسم دستمالی به نام " َبلَکِه "نزد خانواده ای که نوزاد دختر به دنیا آورده اند برده می شد تا اورا برای پسرشان نشان کرده باشند.
خواستگاری را در اصطلاح محلیِ بختیاری،َ"کدُخدایی" میگویند.در جلسه خواستگاری بزرگان و ریش سفیدان  هر دوطرف پس از گفتگو نظر خود را اعلا م مینمایند.
مهریه ،به صورت سکه یا زمین رایج است که به آن پشت قباله نیز میگویند.شیربها به صورت نقد پرداخت میشود.خانواده دختر مقداری پول به آن اضافه میکنند و کمبود جهیزیه دخترشان را تامین میکنند.


در رسم "خرج برون"یا "قرج برون"که در آن مردان لرِ شوش از طرف دختر و پسر، حضور دارندمبلغ شیربها و مهریه تعیین می شود.همچنین  با پولِ نقدی که به عنوان شیر بها اخذ می شود  برای دختر جهیزیه تهیه می شود.در صورت توافق طرفین پدر عروس مبلغی از مهریه را به عنوان"ته دستمالی"به داماد هدیه می دهد تا او برای خود کت وشلوار و..تهیه کند. در قدیم گاهی مهریه،گلوله هایی از نمک بود که به آن "آرا نمکی" می گفتند.

در ایذه که یکی از مناطق عمده بختیاری نشین خوزستان است، بعد از توافقات در جلسه خواستگاری،تاریخی نیز برای عقد تعیین میشود.والدین دختر و پسر (معمولا مادر عروس و چند زن از خانواده طرفین)به بازار رفته، خرید انگشتری حلقه،لباس کاملی برای عروس،کت و شلوار و کفش وساعت برای پسر است را انجام می دهند.
در در روستاهاي لرنشين بهبهان عقد را "بلك اسدن" balak esadan يا "بله گرفتن" ميگويند.


در الوار اندیمشک دعوت مهمانان معین شده به مراسم عروسی به صورت کتبی و شفاهیست.افراد نزدیک به صورت شفاهی و افرادی که از لحاظ نسبت فامیلی دور تر هستند به صورت کتبی دعوت می شوند.
مقدمات عروسی در ایذه معمولا 2 تا 3 روز طول میکشد. روزاول،حنابندان است.توشمال ها(افرادی که شغلشان نوازندگی در مجالس عزا و عروسیست)در این روز می نوازند.رقص و چوب بازی نیز در این روزها برپاست.در عصر روز حنابندان،خواهران  داماد،سایر زنان واقوام خانواده داماد، در حالیکه توشمال پیشاپیش آنها می نوازد،به نزد عروس می روند.مقداری حنا نیز به خانه عروس برده میشود.هنگام شب ،حنای خیس شده  را در بشقاب کوچکی قرار میدهند.خانواده داماد ،بشقاب حاوی حنا را به اطاقی که عروس در آنجا نشسته است برده،مقداری از آن را بر سر و دست عروس می گذارند. متقابلا همین کار را خانواده عروس انجام میدهند.


در بیشتر اقوام لر و بختیاری استان  مرسوم است چنانچه کسی از اقوام عروس یا داماد فوت کرده باشد و از چهلم آنان نیز گذشته شده باشد،خانواده عروس یا داماد نزد آنها رفته، برای برگزاری مراسم از آنها اجازه بگیرند.
هنگام "عروس بران" ، مقداری قند،نان یا پنیر در پار چه سبز رنگی میگذارند،پارچه را به کمر عروس می بندند.این کار را برادر،پسر عمو یا پسر دایی عروس انجام میدهد.این کار را به این نیت که عروس،به خانه داماد،خیر و برکت ببرد انجام میدادند.
در شب عروسی مهمانان مبلغی پول به عنوان هدیه به داماد میدهند که این مبلغ و نام فرد دهنده پول یادداشت می شود.به این پولOWZIمیگویند.
در مناطق روستایی ِاندیمشک که قومیت غالب در آنجا لر هستند،در شب عروسی تمام کسانی که دعوت شده اند به داماد پول می دهند.بدین صورت که بعد از صرف غذا،یک نفر سینی در دست می گیرد و مردم به فراخور توان خود،مقداری پول در آن می گذارند که به آن سر سرفه ای sarsorfei   یا جا دستمال می گویند.
در ایذه چند روز بعد از مراسم عروسی ،عروس و داماد به خانه پدر عروس  می روند .پد ر عروس هدایایی چون لباس ،طلا،پیراهن به دختر و داماد خود می دهد.در مناطق لر نشین اندیمشک پدر عروس به دخترش یک گوسفند هدیه می دهد.

 


در  مسجد سلیمان،عصر روز قبل از عروسی از طرف خانواده دامادمقداری کالا که شامل برنج،گوسفند،چای،سیب زمینی و..است و در اصطلاح آن را "با روزی" brozi  می گویند ،به خانه عروس می برند و چند نفر زن نیز همراه "باروزی"برای کمک به خانواده عروس به آنجا  می روند.
ترانه "آهای گل"،"شیرین شیرین" و"دای شیرین"،آوازهای  رایج دختران و زنان  درمراسم عروسی  مسجدسیمانی ها ست.به سازی که در مراسم ازدواج بختیاریها نواخته می شود"ساز راستی"می گویند .
یکی از آداب مراسم ازدواج  در مسجدسلیمان آن است که هنگام رسیدن عروس به جلوی در خانه داماد،تا زمانی که داماد مبلغی پول به عنوان هدیه به او ندهد ، وارد خانه نمیشود  که در اصطلاح به آن "گِر زنون"می گویند.  

منبع نوشته:  سایت اداره میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خوزستان