گوشه ای از فرهنگ و اافسانه های عامیانه قوم بختیاری

تاریخ چیزی است که وجود دارد، ولی اسطوره چیزی است که ما می خواهیم وجود داشته باشد.(فولکور بختیاری- دکتر عباس قنبری عدیوی)

قوم بختیاری از افسانه ها،‌ بینش، دیدگاه و نظر خود را درباره امور زندگی، خوبی ها و بدی ها، خواسته ها در چهره و رفتار، اندیشه و گفتار شخصیت های افسانه ای و متل های خود بیان می کنند.زندگی در کوهستان های خشن و عبور از بیابان های سوزانده ی خوزستان در روزگاری که هیچ وسیله ی ارتباطی به شکل امروزی وجود نداشت و انسان پاسخی برای سوالاتش درباره اتفاقات ناشناخته ای پیرامون خود پیدا نمی کرد، عشایر بختیاری برای غلبه بر محیط و پاسخ به سوالات بی جواب افسانه ها و متل ها را خلق کردند.

(این مجموعه با هدف تصویر سازی عینی از ذهنیت سوژه ها نسبت به افسانه های عامیانه عکاسی شده است).منبع ایرنا

1.آل (Al)پیرزنی ژولیده که حامل سبدی ست که جگر زن زائو را در آن می گذارد. در گذشته بخاطر نبود بهداشت کافی و پزشک، زمانی که زائو بر اثر عفونت یا خونریزی فوت می کرد، دلیلش را موجودی به نام آل می داستند که اعمالی برای دور کردن وی انجام می دادند.

2.مِردوزما (Merdozma)موجودی خبیث و حیله گر که به شکل انسان و حیوانات اهلی ( گوسفند، گاو، سگ، اسب و...) سر راه افراد قرار می گیرند و تلاش می کند آنها را به بی راهه و پرتگاه بکشاند تا در فرصتی لازم آنها را غافلگیر کرده و از پشت سر به قعر دره پرت کرده و یا در نبرد تن به تن از پای در آورد. افراد کمی توانسته اند از دست او جان به در برند. افراد کمی توانسته اند از دست او جان به در برند. آنها معتقدند که سبب مرگ مشکوک افرادی که در کوهستان های و دره ها یا صحرا های گرم و سوزنده ی خوزستان مرده اند همین است.

3.درمان بیماری چْلم هنوعی بیماری روحی که بیمار دچار بی حسی اندام و کابوس های شبانه می شود. طبیب با انجام اعمالی و خواندن اورادی به او سلامتی را تلقین می کند.

4تزئینات داخل سیاه چادراستفاده از شیردنگ و مهره های مختلف برای دور کردن اجنه و ارواح خبیث می باشد.

5.افسانه ی گللو زرد (گوساله زرد)قصه دختری که فریب زن حیله گری را می خورد و موجب مرگ مادر می شود. زن پدر دختر را فریب می دهد تا او را به همسری انتخاب کند.دختر با وجود نامادری با مشکلات زیادی روبروست. روح مادر که همیشه محافظ دختر است برایش یک گوساله زرد می فرستتد...

6.افسانه ی ماه تی تی قصه دختری ست که به علت فقر و توطئه نامادری با شش دختر دیگر راهی کوهستان می شوند. آنجا با آلازنگی حیله گر که در هیبت پیرمردی ظاهر می شود، مواجهه می شوند که قصد دارد آنها را بخورد؛ با زیرکی و باهوشی دخترک یتیم همه دختران نجات پیدا می کنند. متل ماه تی تی آموزه ای ست برای دخترانی که مجبورند در کوهستان زندگی کنند و با خطرات احتمالی روبرو شوند.

7.آیین چهل کچلون هرگاه باران به حدی می‌بارید که احتمال آسیب به دام و محصولات وجود داشت با این آیین، عدم بارش باران را از پروردگار طلب می‌کردند.در این مراسم که به «چل کچلون» یا «باران بند» معروف است، عناصر انسانی دیده نمی‌شود، بلکه نمادهایی که به صورت چوب یا بندی بلند ساخته می‌شود، جلوی سیاه چادرها یا خانه‌ها بسته میشود

8.دالو و روباه متل قدیمی در مورد پیرزن نگون بختی است که ماستش توسط روباه حیله گر خورده می شود و در طی داستان، کودک با چگونگی ارتباط انسان و طبیعت آشنا می شود.

9دالو و خروس متل قدیمی در مورد پیرزن خسیس و خروسش است که برای رفع اختلاف شان نزد قاضی می روند و قاضی عدالت را برقرار می کند.

10.درمان زردی در قوم بختیاری طبیب هایی وجود دارد که اعتقاد دارند خداوند به آنها علم طبابت توسط اجنه اعطا کرده است و این علم از مادر به دختر می رسد که به «رگ خدایی» معروف است. آنها روز دوشنبه یا چهارشنبه با یک حیوان حلال گوشت نر مثل بز، گوسفند یا خروس برای درمان پیش طبیب می روند.

11.درمان مارگزیدگی زمانی که شخصی را مار نیش بزند، یک مرغ را با مهارت روی محل نیش قرار می دهند؛ طوری که کلواک مرغ بروی محل نیش مرغ قرار گیرد. کلواک مرغ مانند یک مکنده زهر را جذب می کند.

12.نِمدکال (Nemedkal)(بختیاری ها معتقدند که نمدکال فردی آسمانی و مقدس است که در قالب چوپانی خیرخواه و سودرسان به یاری عشایر و گله داران مومن و پاک می آید. وی در میان گله می خوابد، از گوسفندان در مقابل دزد، گرگ و حیوانات درنده محافظت می کند و در غیاب افراد سیاه چادر محافظ اموال و دارایی آن هاست.