خوزتوریسم
نشست علمی-پژوهشی شناخت میراث فرهنگی اروند برگزار شد
نشست علمی-پژوهشی شناخت میراث فرهنگی اروند برگزار شد؛از غار پبده تا پالایشگاه آبادان؛ واکاوی تاریخ انسان و صنعت در خوزستان
نشست علمی‌ـ‌پژوهشی "شناخت میراث فرهنگی منطقه آزاد اروند" با حضور مسئولان فرهنگی و سخنرانی پژوهشگران حوزه باستان‌شناسی و شهرسازی در سالن شهید یاسینی برگزار شد. در این نشست، روند شکل‌گیری منظر فرهنگی آبادان و خاستگاه‌های تاریخی سکونت در جنوب‌غرب ایران مورد بررسی قرار گرفت.
نشست علمی‌ـ‌پژوهشی با موضوع «شناخت میراث فرهنگی منطقه آزاد اروند» با حضور جبار سالم‌پور، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری، و سجاد پاک‌گهر، مدیر توسعه گردشگری و میراث فرهنگی منطقه آزاد اروند، و با سخنرانی نجلا درخشانی و سعید پیرمند، در سالن شهید یاسینی این سازمان برگزار شد.
در بخش نخست این نشست که به موضوع «روند شکل‌گیری منظر فرهنگی و صنعتی آبادان» اختصاص داشت، نجلا درخشانی ضمن بررسی سیر تاریخی شکل‌گیری سکونتگاه‌های اولیه در آبادان، به چگونگی پیدایش شهر صنعتی و آسیب‌هایی که منظر شهری در گذر زمان متحمل شده است، پرداخت.
در بخش دوم، سعید پیرمند با موضوع «باستان‌شناسی جنوب‌غربی ایران (خوزستان) از آغاز پیدایش انسان»، به روند ورود انسان‌های اولیه به این منطقه، تغییرات زیستی و شیوه‌های معیشتی آن‌ها پرداخت.
آبادان؛ شهری با ریشه‌های عمیق در تاریخ و صنعت
نجلا درخشانی کارشناس ارشد مرمت شهری و متخصص حوزه گردشگری در آغاز سخنرانی خود اظهار داشت: سکونتگاه‌های انسانی همواره تحت‌تأثیر شرایط اقلیمی، جغرافیایی، زمین‌شناسی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی شکل گرفته‌اند. در آغاز تاریخ، این سکونتگاه‌ها عمدتاً در کنار رودخانه‌ها، دریاچه‌های بزرگ یا مناطقی با منابع مناسب آب و خاک مستقر بودند.
به‌گفته این کارشناس حوزه میراث فرهنگی ، سه رودخانه‌ی کارون، بهمنشیر و اروند نقش اساسی در پیدایش و تداوم حیات در شهرهای آبادان و خرمشهر داشته‌اند و همین ویژگی باعث پیدایش سکونتگاه‌های باستانی، تاریخی و در نهایت شهر صنعتی آبادان شده است.
او با اشاره به سابقه تاریخی جزیره آبادان گفت: بر اساس متون تاریخی، این منطقه در طول دو هزار سال گذشته همواره محل سکونت و آبادانی بوده و در هر دوره تاریخی با نام‌های مختلفی چون خاراکس اسپاسینو، مسنه، بهمن اردشیر، اوپاتان، میان‌رودان، جزیره الخضر، عبادان شناخته شده است. در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی نیز با تصویب هیأت وزیران، نام “آبادان” به‌جای “عبادان” رسمی شد.
تأثیر انقلاب صنعتی بر شکل‌گیری شهر آبادان
درخشانی انقلاب صنعتی را عامل بنیادینی در شکل‌گیری شهر صنعتی آبادان دانست. او توضیح داد: انقلاب صنعتی که از نیمه دوم قرن هجدهم در بریتانیا آغاز شد، با اختراع ماشین بخار آغازگر تحولی گسترده در کشاورزی، صنعت، حمل‌ونقل، پوشاک، غذا و شهرسازی شد. این انقلاب موجب دگرگونی ساختار سکونتگاه‌ها، شکل‌گیری شهرهای صنعتی و ظهور شهرنشینی نوین گردید.
وی افزود: آبادان یکی از نمونه‌های بارز این تحولات است؛ شهری مدرن و صنعتی که طراحی و برنامه‌ریزی آن با محوریت صنعت نفت، و توسط انگلیسی‌ها انجام شد. این شهر بر اساس چهار عملکرد اصلی: مسکن، کار، ارتباطات و تفریح شکل گرفت و ساختار آن بر پایه‌ی نظام طبقاتی و سلسله‌مراتب سازمانی پالایشگاه تنظیم شده بود.
از محلات شرکتی تا باغ‌شهر مدرن
در ادامه، درخشانی به روند احداث محلات و سکونتگاه‌های کارگری در آبادان پرداخت و گفت: در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۰۷ شمسی) نقشه‌ای از پالایشگاه و محیط پیرامون آن تهیه شد که نشان می‌دهد مناطق خاصی برای اسکان کارگران با استفاده از مصالح بومی چون گل و آجر طراحی شده بودند (مانند کولی‌لاین‌ها). پس از آن، خانه‌های آجری و سوییت‌های مجردی برای کارمندان احداث شد و به‌مرور بافت‌های شرکتی گسترش یافتند.
او افزود: با ادامه روند شهرسازی شرکتی، بافت‌هایی غیردولتی نیز به‌صورت خودجوش یا طراحی‌شده شکل گرفتند و شهر به‌صورت خطی و در امتداد رودخانه‌های بهمنشیر و اروند توسعه پیدا کرد. این توسعه تا اواخر دهه ۵۰ خورشیدی آبادان را به شهری مدرن با زیرساخت‌هایی مطابق با استانداردهای جهانی تبدیل کرد.
درخشانی خاطرنشان کرد که بافت شهری آبادان به‌دلیل قطعه‌بندی از پیش تعیین‌شده و جدایی بافت‌های شرکتی، ساختاری گسسته دارد.
تأثیر مدرنیته و حمل‌ونقل بر منظر فرهنگی شهر
به‌گفته‌ی درخشانی، توسعه‌ی شهر و نفوذ مدرنیته باعث شده تا شکل سنتی فضاهای شهری دچار دگرگونی شود. وی اظهار داشت: افزایش وسایل نقلیه، گسترش فضاهای پویا، تغییر فرم از خطی به عمودی، و از بین رفتن هویت بصری، همگی از نتایج زندگی ماشینی هستند که سیما و منظر فرهنگی شهر را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند.
او ادامه داد: واگذاری بافت‌های شرکتی به ساکنان، ساخت و سازهای جدید، و رشد آسمان‌خراش‌ها باعث شده‌اند که نمادهای اولیه شهر همچون پالایشگاه، دیگر در خط آسمان شهر نمایان نباشند.
در پایان سخنرانی، درخشانی هشدار داد: از میان تمامی بافت‌های شرکتی، تنها بافت‌های بوارده و بریم با خط آسمان اولیه و فرم باغ‌شهر خود دست‌نخورده باقی مانده‌اند. امید است قبل از واگذاری این بافت‌ها، تمهیداتی برای حفاظت از آن‌ها اندیشیده شود تا میراث فرهنگی و تاریخی آبادان برای نسل‌های آینده نیز حفظ شود.
بازنگری در تاریخ باستان‌شناسی خوزستان
در ادامه این نشست، سعید پیرمند، باستان شناس، به بررسی روند دگرگونی و تکامل انسان در جنوب‌غرب ایران پرداخت. او با نگاهی به سیر تکامل انسان از هومو ارکتوس تا نئاندرتال و انسان هوشمند (Homo sapiens sapiens)، ابزارهای سنگی و شیوه‌های معیشتی جوامع اولیه را مورد تحلیل قرار داد.
وی با اشاره به انقلاب شناختی انسان‌ها در حدود ۴۰ هزار سال پیش، گفت: این انقلاب، آغاز شکل‌گیری تفکر انتزاعی، نمادگرایی، و شکل‌گیری جوامع ابتدایی را رقم زد. در این دوران، زندگی شکارورزی به‌تدریج جای خود را به تولید غذا و کشاورزی داد.
نگاهی به محوطه‌های باستانی خوزستان
پیرمند به‌طور ویژه به بررسی دو محوطه مهم باستان‌شناسی در خوزستان پرداخت:
غار پَبده: نخستین محل یافت آثار انسان هوشمند در فلات ایران
چغامیش: یکی از اولین سکونتگاه‌های پیش از تاریخی که روند شهرنشینی و تمرکز اجتماعی در آن آغاز شده است
وی با نمایش تصاویری از یافته‌های باستان‌شناسی در این محوطه‌ها، تغییرات زیستی، اقتصادی و اجتماعی جوامع اولیه را تحلیل کرد
کشاورزی، اهلی‌سازی و شکل‌گیری تمدن
پیرمند در ادامه به بررسی دوره نوسنگی و تأثیر انقلاب کشاورزی بر سبک زندگی بشر پرداخت. او روند اهلی‌سازی گندم، جو، بز و گوسفند در جنوب‌غرب ایران را تشریح کرد و نظریه‌ی هلال حاصل‌خیز را به‌عنوان بستر جغرافیایی این تحولات مورد تحلیل قرار داد.
وی همچنین به اثرات انقراض مگافونا، نظریه‌ی گلوله برفی، و شکل‌گیری جوامع بزرگ‌تر از سکونتگاه‌های کوچک اشاره کرد و این تحولات را پیش‌زمینه‌ای برای ظهور شهرنشینی دانست
عکاس: محمد بن رشیدی
